کلیات

جایزهٔ علوم اقتصادی بانک مرکزی سوئد به یاد آلفرد نوبل که به جایزهٔ نوبل اقتصاد معروف است هر سال به پژوهشگران برجسته در علم اقتصاد اعطا می‌شود. برندگان این جایزه توسط فرهنگستان پادشاهی علوم سوئد انتخاب می‌شوند و هزینهٔ آن توسط بانک مرکزی سوئد تأمین می‌شود. این جایزه در سال ۱۹۶۸ و در سیصدمین سالگرد تأسیس بانک مرکزی سوئد بنیان نهاده شد و برای اولین بار در سال ۱۹۶۹ به دو اقتصاددان آلمانی و نروژی داده شد. این جایزه بخشی از جوایز پنجگانهٔ نوبل که توسط آلفرد نوبل پایه‌گذاری شد نیست.

برندگان جایزه یادبود در اقتصاد توسط آکادمی سلطنتی علوم سوئد انتخاب می‌شوند.این اولین بار در سال ۱۹۶۹ به اقتصاددان هلندی یان تینبرگن و اقتصاددان نروژی راگنار فریش «به دلیل ایجاد و استفاده از مدل‌های پویا برای تحلیل فرایندهای اقتصادی» اهدا شد.

به تاریخ ۲۰۱۶، به جز ۷٪ برندگان این جایزه، بقیه از آمریکای شمالی یا اروپای غربی بوده‌اند. تاکنون یک زن برندهٔ این جایزه شده‌است.

در ۱۲ اکتبر ۲۰۲۰ جایزه یادبود نوبل علوم اقتصادی به پال میلگروم و رابرت بی. ویلسون دو اقتصاددان آمریکایی برای کارروی نظریه مزایده اهدا گردید.

ایجاد و بودجه

یک موقوفه «به‌طور همیشگی» از سوی بانک مرکزی سوئد هزینه‌های اداری بنیاد نوبل مرتبط با جایزه را پرداخت می‌کند و مؤلفه مالی جایزه را تأمین می‌کند.

از سال ۲۰۱۲، مبلغ پولی جایزه اقتصاد در مجموع ۸ میلیون کرون سوئد بوده‌است. این معادل مبلغی است که برای جوایز اصلی نوبل داده شده‌است. از سال ۲۰۰۶، بانک مرکزی سوئد به بنیاد نوبل کمک هزینه سالانه ۶٫۵ میلیون کرون سوئد (در ژانویه ۲۰۰۸، تقریباً ۱ میلیون دلار آمریکا معادل ۰٫۷ میلیون یورو) برای هزینه‌های اداری مربوط به جایزه و همچنین ۱ میلیون کرون سوئد (تا پایان سال ۲۰۰۸) برای درج اطلاعات مربوط به جایزه در وب سایت بنیاد نوبل داد.

ارتباط با جوایز نوبل

جایزه اقتصاد یکی از جوایز نوبل نیست که توسط آلفرد نوبل در وصیت نامه خود اهدا شود. با این حال، روند نامزدی، معیارهای انتخاب و ارائه جوایز جایزه علوم اقتصادی به روشی مشابه جوایز اصلی نوبل انجام می‌شود.

برندگان با برندگان جایزه نوبل معرفی می‌شوند و در همان مراسم جایزه را دریافت می‌کنند.آکادمی علوم سلطنتی سوئد «مطابق با قوانین حاکم بر اعطای جوایز نوبل که از طریق وصیت نامه وی (آلفرد نوبل) وضع شده‌است، جایزه را به کسی اعطا می‌کنند که بیشترین سود را به بشر عطا خواهد کرد».

مراحل معرفی و انتخاب جایزه

بر اساس وب سایت رسمی آن، آکادمی علوم سلطنتی سوئد «یک تبادل محقق با آکادمی‌های کشورهای دیگر برگزار می‌کند و شش مجله علمی منتشر می‌کند. هر ساله آکادمی جایزه نوبل فیزیک و شیمی، جایزه بانک مرکزی سوئد در علوم اقتصادی را در خاطره آلفرد نوبل، جایزه کرافورد و تعدادی دیگر از جوایز بزرگ.»

هر سپتامبر، کمیته جایزه اقتصاد آکادمی، متشکل از پنج عضو منتخب، دعوت نامه‌هایی را برای هزاران دانشمند، اعضای آکادمی و استادان دانشگاه در کشورهای مختلف ارسال می‌کند و از آن‌ها می‌خواهد نامزدهای جایزه اقتصاد را برای سال آینده معرفی کنند. آکادمی و برندگان سابق نیز مجاز به معرفی نامزدها هستند. پیشنهادها توسط کمیته جایزه و کارشناسان منصوب ویژه بررسی می‌شوند. قبل از پایان ماه سپتامبر، کمیته برندگان بالقوه را انتخاب می‌کند. در صورت تساوی، رئیس کمیته رأی تصمیم‌گیری را صادر می‌کند. اعضای آکادمی علوم سلطنتی سوئد در اواسط ماه اکتبر برای تعیین برنده بعدی یا برندگان جایزه اقتصاد رأی می‌دهند. همانند جوایز نوبل، بیش از سه نفر نمی‌توانند جایزه یک سال خاص را تقسیم کنند. آن‌ها هنوز باید در زمان اعلام جایزه در ماه اکتبر زندگی کنند؛ و اطلاعات مربوط به نامزدهای جایزه را نمی‌توان به مدت ۵۰ سال به صورت عمومی فاش کرد.

مانند برندگان جایزه نوبل فیزیک، جایزه نوبل شیمی، جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی و جایزه نوبل ادبیات، هر برنده در رشته اقتصاد یک دیپلم، مدال طلا و سند اعطای کمک مالی از پادشاه سوئد را در مراسم سالانه جایزه نوبل در استکهلم، در سالگرد مرگ نوبل (۱۰ دسامبر) دریافت می‌کند.

برندگان

اولین جایزه اقتصاد در سال ۱۹۶۹ به راگنار فریش و یان تینبرگن به دلیل «ایجاد و استفاده از مدل‌های پویا برای تجزیه و تحلیل فرایندهای اقتصادی» اهدا شد.

تا کنون دو زن جایزه را دریافت کرده‌اند: الینور اوستروم، که در سال ۲۰۰۹ برنده شد و استر دوفلو که در سال ۲۰۱۹ برنده شد.

جوایز به غیر اقتصاددانان

در فوریه ۱۹۹۵، به دنبال رنجش کمیته انتخاب مربوط به اعطای جایزه اقتصاد در سال ۱۹۹۴ به جان فوربز نش، جایزه اقتصاد به عنوان یک جایزه در علوم اجتماعی تعریف شد. این امر آن را در موضوعاتی از قبیل علوم سیاسی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی در دسترس محققان قرار داد.علاوه بر این، ترکیب کمیته جایزه اقتصاد شامل دو غیر اقتصاددان تغییر کرد. این مورد توسط کمیته جایزه اقتصاد تأیید نشده‌است. اعضای کمیته جایزه اقتصاد ۲۰۰۷ هنوز تحت سلطه اقتصاددانان هستند، زیرا دبیر و چهار عضو از هر ۵ عضو استاد اقتصاد هستند. در سال ۱۹۷۸، هربرت الکساندر سایمون، که دکترای وی در علوم سیاسی بود، اولین غیر اقتصاددان بود که جایزه را از آن خود کرد، در حالی که دنیل کانمن، استاد روان‌شناسی و امور عمومی در دانشگاه پرینستون اولین غیر اقتصاددان حرفه‌ای است که برنده این جایزه می‌شود.

فهرست برندگان جایزه نوبل اقتصاد 

فهرست برندگان جایزه نوبل اقتصاد از سال 1969 تا 2023 میلادی به شرح زیر بوده است:

2023، در حالی که از سال 1968 تاکنون تنها 3 زن توانسته اند نوبل اقتصاد را دریافت کنند، کمیته نوبل، کلودیا گولدن اقتصاددان زن آمریکایی را برنده نوبل 2023 اعلام کرد.

2022، بن برنانکه، داگلاس دایموند و فیلیپ دیبویچ

2021، دیوید کارد، جشوا آنگریست، و گایدو ایمبنز

2020، پل میلگروم و رابرت ویلسون

2019، آبهیجیت بانرجی، استر دوفلو و میشل کرمر

2018، ویلیام نوردهاوس و پاول رومر

2017، ریچارد تالر

2016، الیور هارت و بنگت هولمستروم

2015، انگس دیتون

2014، ژان تیرول

2013، یوگن فاما، لارس پیتر هنسن، و رابرت شیلر

2012، الوین روث و لوید اس. شپلی

2011، توماس سارجنت و کریستوفر سیمس

2010، پیتر دایاموند، دیله مورتنسون و کریستوفر پیسارید

2009، الینور اوستروم و اولیور ویلیامسون

2008، پل کروگمن

2007 ، لئونید هارویکز، اریک ماسکین و راجر مایرسون

2006،ادموند فلپس

2005، توماس شیلینگ و رابرت آمان

2004 ، فین کیدلند و ادوارد پرسکات

2003، رابرت انگل و کلایو گرانجر

2002، دانیل کانمن و ورنون اسمیت

2001، جورج اکرلوف، میشل اسپنس و ژوزف استیگلیتز

2000، جیمز هکمن و دانیل مکفا

1999، رابرت ماندل

1998، آمارتیا سن

1997، رابرت مرتون و مایرون اسکولز

1996، جیمز میرلیز و ویلیام ویکری

1995، رابرت لوکاس

1994، جان هارسانیا، جان نش و رینهارد سلتن

1993، رابرت فوگل و داگلاث نورث

1992، گری بکر

1991 ، رونالد کوز

1990، هری مارکویتز، مرتون میلر و ویلیام شارپ

1989، تریژه هاولوم

1988، ماوریک آلایس

1987، رابرت سولو

1986، جیمز بوکانان

1985، فرانکو مودیگیلیانی

1984، ریچارد استون

1983، جرارد دبرئو

1982، جورج استیگلر

1981، جیمز توبین

1980، لاورنس کلین

1979، تئودور اسکالتز و سر آرتور لویس

1978، هربرت سیمون

1977، برتیل اولین و جیمز مید

1976، میلتون فریدمن

1975 لئونید ویتالیویچ کانتوروویچ و تجالینگ کوپمنز

1974، گونار میردال و فردریک آگست

1973، واسیلی لئونتیف

1972، جان هیکس و کنث آرو

1971، سیمون کوزنتز

1970، پل ساموئلسون

1969، رنجر فریچ و جان تینبرگن