کلیات
بازار قیصریه یکی از معروف‌ترین بازارهای تاریخی ایران و جاهای دیدنی اصفهان است و به بازار شاهى نیز شهرت دارد. این بازار از سردر قیصریه شروع، به بازار چیت‌ساز‌ها و از آنجا به بازار دارالشفا منتهى می‌شود. بازار قیصریه یکی از مراکز مشهور صنایع دستی به شمار می‌آید. این بازار از بزرگ‌ترین و مجلل‌ترین مرکز خریدوفروش در دوران صفویه بوده است. به‌طور کلی بازار سرپوشیده اصفهان چند کیلومتر طول دارد که هر بخش آن کالای ویژه‌ای تولید و فروخته می‌شود. بازار بزرگ اصفهان که بازار قیصریه بخشی از آن است، درب‌های ورودی مختلفی داشته است. در این بازار مانند قدیم همچنان پارچه‌هاى گوناگون و قلمکارهاى اصفهانى و غیره نیز به فروش می‌رسد.
تاریخچه بازار قیصریه
بازار قیصریه با دستور شاه عباس اول بین سال‌های ۱۰۱۱ تا ۱۰۲۹ ساخته شد. این بازار در دوره صفویه مرکز فروش پارچه و فرش‌های گران‌بها بوده و شرکت‌های تجاری خارجی نیز در آن حجره‌هایی داشته‌اند. بازار قیصریه قسمت اصفهان جدید دوره صفویه را به شهر سلجوقی میدان کهنه آن روزگار (میدان قیام فعلی) متصل می‌کرد.
گفته شده قیصریه از واژه قیصر یا سزار مشتق شده است. قیصریه عموما به راسته‌ای از بازار گفته می‌شد که در آن کالاهای سبک وزن و گرانقیمت لوکس به فروش می‌رسید. این قسمت توسط حکومت یا بازرگانان ثروتمند ساخته می‌شد و به‌دلیل توان مالی پیشه‌وران قیصریه، این قسمت از بازار به‌لحاظ ویژگی‌های معماری و تزیینات غنی‌تر و پرکار‌تر از سایر قسمت‌ها بود و هندسی‌تر ساخته می‌شد. قیصریه‌ها به خاطر وجود همین تزیینات غنی و سازندگان معتبرشان، بازار شاهی یا قیصریه خوانده می‌شدند.
قدیمى‌‌ترین توصیفى که از بازار اصفهان به جا مانده است، شرحى است از قرن چهارم هجرى قمرى (دوران دیالمه)، در کتاب رساله محاسن اصفهان تحت عنوان بازار جورین که مى‌‌گوید:
«بازارى بود بر دروازه خور (خورشید) که یکى از چهار دروازه مشهور اصفهان در آن زمان بوده و در فصل نوروز عامه مردم اصفهان با انواع خوردنى‌ها و آشامیدنى‌ها و آلات و ادوات موسیقى یکى دو ماه را در آن محل به تفریح و عیش و عشرت مى‌‌‌‌گذراندند و بالطبع براى احتیاج این جمعیت از اغذیه، البسه و غیره بازارهایى برپا مى‌کردند و طوافان و بازاریان انواع نعمت‌ها را در آنجا گرد مى‌آورند.
در بازار قیصریه دکان‌هایی وجود دارد که از ۴۰۰ سال قبل تا امروز به عرضه تنها یک نوع کالا مبادرت کرده‌اند.»
معماری بازار قیصریه
بازار قیصریه از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین بازارهاى اصفهان به شمار می‌آید. راسته بازار قیصریه در دو طبقه مرتفع ساخته شده است که طبقه بالا به امور دفتری و بازرگانی اختصاص داشت و در طبقه پایین مغازه‌های اصناف گوناگون در کنار یک‌دیگر مستقر بوده‌اند. از این بازار بزرگ و مجلل بازارهای دیگری منشعب می‌شدند و برخی از آن‌ها همچنان فعال هستند و به مشاغل مختلف اختصاص دارند.
برخی از بخش‌های بازار قیصریه شامل موارد زیر می‌شود:
-چارسوی بازار: در وسط بازار محوطه بزرگ مدور شکلى وجود دارد که گنبد زیبایی با تزیینات مقرنس‌های اسلیمی روی آن واقع شده است. این چارسو از جنوب به بازار قیصریه، از شمال به تیمچه ضرابخانه، از شرق به ضرابخانه سلطتنی و از غرب به کاروان‌سرا محدود می‌شود.
-کاروانسرای شاهی: در بخش غربی بازار، کاروانسراى باشکوه شاهى قرار دارد که با دو طبقه، داراى تقریبا ۱۵۰ حجره است. در گذشته این مکان به‌عنوان کاروان‌سرا و محلی برای مدیریت راسته‌ها مورد استفاده بود. امروزه کارونسرای شاهی بیشتر با نام سرای ملک التجار در بین بازاری‌ها شناخته می‌شود.
-ضرابخانه: در شرق بازار ضرابخانه‌ای قرار داشت که در دوره صفویه محل ضرب سکه بود. این مکان در حال حاضر به بانک تبدیل شده است.
سردر بازار قیصریه
سردر بازار قیصریه که در شمال میدان امام واقع است، یکی از نفیس‌ترین نقاشی‌های مربوط به دوران صفویه را نشان می‌دهد. این سردر با شکلی قوس مانند با استفاده از کاشی‌کارى مجلل و باشکوه و نقاشی‌های رنگ باخته صفوی آراسته شده است و ورودی بازار قیصریه محسوب می‌شود. سردر قیصریه در گذشته سه طبقه داشت؛ اما امروزه از طبقه سوم که نقاره‌خانه بود و در آن اوقات روز اعلام می‌شد، اثری نیست. این بنا از روی نمونه بنای دیگری در شهر قیصریه ساخته شده است و به همین دلیل این نام را برایش انتخاب کرده‌اند. سردر قیصریه در ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ به شماره‌ی ۱۰۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و به‌عنوان بخشی از میدان نقش جهان، در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
یکی از جهانگردانی که در مورد سردر قیصریه سخن گفته، پیترو دلاواله ایتالیایی است. وی این سردر را چنین توصیف می‌کند:
«طرف بازار چشم‌انداز زیبایی وجود دارد که قرینه این مسجد، مسجد جامع عباسی است، به‌همراه دو تالار مرتفع که روی غرفه‌ها ساخته شده‌اند.»
سقف داخلی سردر از کاشی‌هایی به رنگ آجری، گل‌بهی و سرمه‌ای بسیار خوشرنگ با طرح‌های اسلیمی به‌صورت مقرنس کار شده است که بسیار جلب توجه می‌کند. پس از سقف، به دیوارهای سردر می‌رسیم که نقاشی‌های چشم‌نوازی دارد. دیوار روبه‌رو جنگ شاه عباس با ازبکان را نشان می‌دهد. دیوار سمت راست نشان‌دهنده اروپاییان در حال رقص و آواز است. دیوار سمت چپ شکارگاهی را به تصویر کشیده است که با گذشت سال‌ها و نابودی قسمت‌هایی از نقاشی‌ها، همچنان رنگ‌هایی زنده دارد و زیبایی خود را حفظ کرده است. در زمان سلطنت قاجار و حکومت مسعود میرزای ظل السلطان بر اصفهان، در جبهه‌های سردر قیصریه تغییراتی صورت گرفت و یک حاشیه کاشی‌کاری در امتداد سه جانب سردر اضافه شد.
شاردن، سیاح و جهانگرد مشهور فرانسوی، نیز درباره سردر قیصریه اظهارنظر کرده و در سفرنامه خود چنین نوشته است:
«نظر به اینکه همه نویسندگان مشرق زمین در تعیین طالع شهر‌ها از طریق تنجیم بسیار دقیق عمل می‌کنند، آن‌ها احداث اصفهان را در اوج برج قوس تعیین کرده‌اند و از همین رو علامت این برج را بر سردر کاخ و بازار شاهی به تصویر کشیده‌اند. البته شرقی‌ها آن را مثل ما و به‌شکل نیمی انسان نیمی اسب نقاشی نمی‌کنند، بلکه به‌صورت نیمی انسان و نیمی ببر می‌کنند، ببری که دارای دمی است به‌شکل افعی بزرگ که نیمه آدمی برج قوس، تیری به سوی دهان آن نشانه گرفته.»