کلیات

پاسارگاد یکی از شهرستان های استان فارس با مرکزیت شهر سعادت شهر است. ارتفاع این شهرستان از سطح آب‌های آزاد حدود ۱۷۰۰ متر است و از شمال به صفاشهر و آباده، از غرب به شهرستان اقلید و مرودشت، از جنوب به شهرستان مرودشت و از شرق به شهرستان بوانات و ارسنجان منتهی می‌گردد.

آب وهوا

این شهرستان دارای آب و هوای معتدل مدیترانه‌ای با زمستان‌های نسبتاً سرد و تابستان‌های معتدل می‌باشد. میانگین دمای منطقه طی دوره پانزده ساله، ۵/۱۲ درجه سانتیگراد و میانگین بارش منطقه حدود 180 تا 380 میلی‌متر در سال است که عمدتاً به صورت باران و برف می‌بارد.

دين و زبان 

مذهب مردم پاسارگاد شیعه می باشد و زبان اکثریت قریب به اتفاق مردم شهرستان پاسارگاد فارسی است که لغات و اصطلاحات فراوانی در آن استعمال می شود که حاکی از اصالت این زبان است. معدود اقوام ساکن آن هم به زبان های عربی و ترکی صحبت می کنند.

پوشش گياهي و نمونه جانوري

طبیعت پاسارگاد به دلیل شرایط اقلیمی آب و خاک و نوسان میزان بارندگی پوشش گیاهی متنوعی دارد، از نواحی جنگلی گرفته تا بوته زارها گونه های گیاهی چون درختان بنه، بادام کوهي ،کيالک ،ارژن ،کيکم و….مي باشد و پوشش مرتعي بسيار غني در دامنه ارتفاعات منطقه ديده ميشود. وجود چشمه سارها و آبگيرها در دامنه کوهها باعث بوجود آمدن مراتع سرسبز با پوشش گياهي متنوع شده است. این شهرستان دارای جانورانی از قبيل کل و بز، گرگ، شغال، روباه، خرس و … از عمده ترين پستانداران اين منطقه هستند. از گونه های متعدد پرندگان اين شهرستان می توان به گنجشک، کبوتر، كبک و از پرندگان شکاري سارگپه، شاهین، همچنين از خزندگان انواع مارها، سوسمارها و لاک پشت اشاره کرد.

صنايع دستي

صنايع دستي این شهرستان شامل بافت قالي، قاليچه، جاجيم كه عمدتاً در بين روستائيان و عشاير اين بخش مطرح است از نمونه های شاخص صنایع دستی این استان به شمار می رود که در نهايت ظرافت، استحکام و دقت بافته شده اند.

سوغات 

علاوه بر صنایع دستی این شهرستان محصولاتی همچون انگور، كشمش، بادام، گردو، رب انار، شيره انگور، شوريجات و … نيز جز سوغات این شهرستان مي باشد.

غذاهای محلی

آش دوغ سنتی، دمی سیر موکی، آش انار، کوفته هلو و …از غذاهای محلی این شهرستان به حساب می آید.

قدمت

شهرستان پاسارگاد از لحاظ قدمت تاریخی دارای پیشینه‌ای بسیار کهن است و تغییرنام این شهر در طول تاریخ باعث گردیده پیشینه تاریخی آن ناشناخته بماند. نام این شهر در لوح‌های گلی باروی تخت جمشید، کمینوش و در فارسنامه ابن بلخی کمه ذکر شده‌است. پس از آن کمین نام داشت که این نام هم‌اکنون نیز استفاده می‌شود چنانچه سعادت شهر را کمین و روستاهای توابع را با پسوند کمین نام‌گذاری می‌کنند از قبیل اکبرآباد کمین، علی‌آباد کمین، قوام آبادکمین و … مرکز این شهرستان سعادت شهر نیز تا قرن حاضر نام‌های زیادی را بر خود دیده‌است که از آن جمله اکلیدک، کلیدک یا کلیلک (در زمان قاجار), سعادت آباد در زمان پهلوی و سعادت شهر در حال حاضر بوده است. این شهرستان باتوجه به این که پاسارگاد نام یک آثار باستانی مشهور در منطقه بوده که مورد علاقه و توجه جهانیان به ویژه علاقه‌مندان به میراث ملل می‌باشد، بر این مبنا استانداری و وزارت کشور بعد از تصمیم به ایجاد شهرستان در آن منطقه و برای برجسته نمودن و زنده نگه داشتن نام و یاد مجموعه میراث جهانی پاسارگاد در سطح ایران و جهان ترجیح داد نام پاسارگاد را بر شهرستان جدید التأسیس قرار دهد.

گردشگری شهرستان پاسارگاد

شهرستان پاسارگاد با پیشینه هزاران ساله خود همچون نگینی بر تاریخ و فرهنگ ایران و جهان می درخشد و هنوز نشانه های از آن در دل این شهرستان وجود دارد که علاوه بر جاذبه های طبیعی این شهرستان دیدن آنها هر بیننده ای را به حیرت وادار می کند که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

مجموعه میراث جهانی پاسارگاد

مجموعه میراث جهانی پاسارگاد مجموعه‌ای از سازه‌های باستانی برجای‌مانده از دوران هخامنشی است که در شهرستان پاسارگاد در استان فارس جای گرفته‌است. این مجموعه دربرگیرنده ساختمان‌هایی چون آرامگاه کوروش بزرگ، پاسارگاد، باغ پادشاهی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، ساختارهای دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطه مقدس و تنگه بلاغی است. براساس مدارک و شواهد موجود نام پاسارگاد براي نخستين بار در دوره هخامنشي مطرح مي شود که از لحاظ مکاني به دشتي اطلاق مي شود که کوروش بزرگ به عنوان مرکز فرماندهي خود برگزيد و در آن اقدام به ساخت بناها و کاخ هايي نمود. این مجموعه، پنجمین مجموعه ثبت‌ شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است که در نشست یونسکو که در تیرماه سال ۱۳۸۳ در چین برگزار شد به دلیل دارا بودن شاخص‌های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.

آرامگاه کوروش

این بنا آرامگاه نخستین منادی آزادی و حقوق بشر، کوروش بزرگ است که همانند گوهری در میان دشت پاسارگاد خود نمایی می کند. آرامگاه در گذشته میان باغ های سلطنتی قرار داشته که از هر سوی دشت نمایان بوده است. این بنا در عین سادگی بسیار زیبا و چشم گیر است و در زمان حیات کوروش بزرگ به دستور وی ساخته شده است. بنای آرامگاه با تکنیک و مهندسی دقیق اجرا شده به گونه ای که پس از گذشت 25 قرن هنوز استوار و پابرجاست. مساحت آرامگاه 156 متر مربع و ارتفاع آن نزدیک 11 متر است. سنگ هایی که در ساخت بنا به کار رفته از نوع سنگ سفید مرمر نماست که از کوه سیوند در فاصله 30 کیلومتری جنوب غرب پاسارگاد استخراج شده و به این مکان انتقال یافته است. مهندسان و سنگ تراشان هخامنشی با دقت و شیوه ای خاص سنگها را روی هم قرار داده، به گونه ای که از هیچ نوع ملاتی در ساخت آرامگاه استفاده نشده و تنها از بستهای فلزی (آهن و سرب) جهت وصل کردن بلوکهای سنگی به یکدیگر استفاده شده است. آرامگاه در هفت طبقه اجرا شده که برگرفته از عدد مقدس هفت در میان ایرانیان است. ساختار کلی آرامگاه از دو قسمت تشکیل شده، قسمت نخست به صورت سکویی شش پله ای پایه و اساس بنا است که ریشه در بناهای آئینی همانند معبد ایلامی چغازنبیل دارد. قسمت دوم که به صورت اتاقکی با سقف شیب دار روی قسمت نخست اجرا شده، یادآور سنت های معماری مهاجران آریایی است. ابعاد اتاقک آرامگاه 17/3 متر در 11/2 متر به ارتفاع 10/2 است. زیر سقف شیبدار آرامگاه دو حفره بزرگ وجود دارد که برای سبک کردن وزن سنگ ها و کم کردن بار وارده به اتاقک ایجاد شده است. آرامگاه کوروش در همه دوره ها مقدس و محترم بوده است. پادشاهان هخامنشی مراسم تاجگذاری خود را در این مکان انجام می داده اند. این تقدس پس از دوره هخامنشی و با از یاد بردن نام و جایگاه پاسارگاد کم رنگ شد تا اینکه در دوره اسلامی به گونه ای دیگر احترام و تقدس خود را باز یافت. در دوره اسلامی به دلیل اینکه اسناد و مدارکی از هویت اصلی آرامگاه وجود نداشت این بنا را به آرامگاه مادر سلیمان نسبت دادند. مردم بر اساس اعتقادات خود ساختن بناهای بزرگ سنگی همانند آرامگاه کوروش را خارج از قوه بشری می دانسته و ساخت آنها را به حضرت سلیمان که دیوان را برای کارهای دشوار در خدمت داشته است، نسبت می داده اند. به همین جهت آرامگاه کوروش را هم از بناهای آن حضرت می شمردند و آنرا به مادر او نسبت داده و (مشهد مادرسلیمان) می خواندند. در دوران اتابکان فارس که پاسارگاد و تخت جمشید اهمیتی دوباره یافت و حتی پارس و ایران هم «ملک سلیمان» خوانده شد، با استفاده از ستون ها و سنگ های کاخ ها، مسجد جامعی پیرامون آرامگاه ساخته و محرابی نیز بر دیواره جنوبی اتاق آرامگاه حجاری شد. در سال 1350 خورشیدی، پس از مطالعه و بررسی، سنگ ها به جای اصلی خود منتقل شدند. از سال 1820 میلادی با کشف و خوانده شدن خطوط میخی و مطالعه اسناد و مدارک، هویت اصلی بنا به عنوان آرامگاه کوروش مشخص گردید.

کاخ اختصاصی

یکی دیگر از بناهای شکوهمند مجموعه پاسارگاد کاخ اختصاصی است که در 1300 متری شمال شرق آرامگاه کوروش واقع شده است. وسعت این کاخ 3192 متر مربع است که از یک تالار مرکزی و دو ایوان شرقی و غربی تشکیل شده است. در گوشه های شمالی و جنوبی ایوان غربی کاخ دو اتاق وجود داشته که آثار کمی از آنها باقی مانده است. با توجه به پلان و ساختار معماری بنا، کاربری این کاخ به عنوان اقامتگاه و منزل مسکونی کوروش بزرگ بوده است. این کاخ دارای دو درگاه اصلی است که در ایوان های شرقی و غربی باز می شده و همچنین دو درگاه فرعی که در قسمت جنوب و شمال تالار تعبیه شده اند. نقوش برجسته درگاه ها تصویری از شاه را به همراه چتر دار یا مستخدم نشان می دهد که پیکر شاه بزرگتر نشان داده شده است. لباس شاه از نوع ردای بلند چیندار هخامنشی است که دارای دکمه های طلایی بوده است. در گذشته های دور این دکمه ها از جای خود بیرون آورده شده اند. نزدیک درگاه شرقی و بر دیواره ایوان رو به پردیس سکویی سنگی وجود دارد که احتمالا جایگاه شاه در هنگام تماشا و استفاده از باغ روبروی ایوان بوده است. سنگهای به کار رفته در ساخت این کاخ از سه گونه سنگ سفید مرمرنما، سنگ آهکی سیاه و سنگ ماسه ای کبود رنگ است. عناصر معماری و تزیینی بنا ساده ولی چشمگیر و آرام است. از ترکیب سنگهای سفید و سیاه در قسمت پایه ستونها و کف ایوانها یک نوآوری و سبک ویژه معماری به وجود آمده است. شالی ستونها دارای تزیینات قاشقی است که به صورت افقی روی آنها اجرا شده است. قسمتهایی از سنگ فرش کف کاخ در همان دوره هخامنشی مرمت شده که به صورت وصله هایی در اندازه های گوناگون به چشم می خورد. گوشه جنوبی کاخ جرزی سنگی وجود دارد که دیوارهای آجری و خشتی بنا درون حفره آن چفت می شده و موجب استحکام بیشتر بنا می شده است. بر بلندای جرز و قسمت رو به شمال آن سنگ نبشته ای به خط میخی و با سه زبان فارسی باستان، ایلامی و بابلی وجود دارد که در اینجا شاه خود را معرفی می کند: من کوروش شاه هخامنشی ام

کاخ بارعام

کاخ بارعام یا کاخ پذیرایی کوروش وسعت این کاخ 2472 متر مربع است که در محور شمال غربی ـ جنوب شرقی ساخته شده است. این کاخ شامل یک تالار گسترده مرکزی با هشت ستون است که وسعت آن 705 متر مربع است. چهار ایوان در چهار سمت کاخ با ستونهایی کوچکتر و دو اتاق، دیگر قسمتهای اصلی بنا را تشکیل می دهد. ارتفاع تالار کاخ به گونه ای بوده که چند متر از سقف ایوان های اطراف بالاتر بوده است. از هشت ستون این تالار تنها یک ستون آن پابرجاست که ارتفاع کنونی این ستون به 10/13 متر می رسد. زیر ستون ها و سر ستون های تالار مرکزی از سنگ سیاه و قلمه ستون ها از سنگ سفید ساخته شده است. دیگر ستون های تالار، در زمان اتابکان برای ساختن مسجدی در اطراف آرامگاه کوروش به آنجا منتقل شده بود که هم اکنون به جای اصلی بازگردانده شده است. تالار مرکزی از چهار درگاه به چهار ایوان کاخ ارتباط دارد. درگاه ها و ستون های ایوان ها از سنگ سیاه بوده است. درگاه شمال غربی، با نقش پای انسان و عقاب به ایوان 16 ستونی شمال غربی ارتباط دارد و درگاه شمال شرقی نیز به بزرگترین ایوان کاخ، که 48 ستون داشته ارتباط دارد. درگاه جنوب شرقی با نقش ترکیبی انسان، ماهی و گاو به یک ایوان 16 ستونی راه دارد. درگاه جنوب غربی با نقش پای انسان و حیوان به ایوانی 28 ستونی راه دارد. ظاهراً این نقوش درگاه ها از سنن آشوری و دیگر ملل الهام گرفته است، اما ایرانیان به آنها معانی متناسب با روحیات و باورهای خود داده اند. در دو سوی این ایوان، دو اتاق وسیع قرار داشته است. در این کاخ قسمتهایی از سه جرز سنگی باقی مانده که بر بلندای جرز جنوبی یکی از کهن ترین سنگ نبشته های میخی بر آن حک شده است. این سنگ نبشته به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی نوشته شده و متن آن چنین است: من کوروش شاه هخامنشی ام
کاخ بارعام کوروش مکانی است که در آن شاه از میهمانان و مقامات ملل مختلف که زیر چتر امپراتوری هخامنشی قرار داشتند پذیرایی می کرده و در مورد مسائل مختلف با یکدیگر بحث و گفتگو می کرده اند. تالار بارعام نخستین مقر سازمان ملل است که در بیست و پنج قرن پیش اندیشه های والای انسانی، حقوق بشر و آزادی و برابری انسانها در آن مطرح شد و به تمامی جهان آن روز گسترش یافت.

کاخ دروازه

کاخ دروازه با وسعت 726 متر مربع در شرق مجموعه پاسارگاد واقع است. این بنا دارای تالاری به وسعت 686 متر مربع است که سقف آن را هشت ستون سنگی با ارتفاع تقریبی 16 متر نگاه می داشته اند. زیر ستون ها با ابعاد 2*2 متر و به شکل مکعب دو پله ای از سنگ سیاه ساخته شده اند که اکنون در پوششی از کاهگل حفاظت می شوند. وجود این زیر ستون های بزرگ نشان دهنده عظمت ستون های کاخ است که متاسفانه هیچ اثری از آنها بدست نیامده است. این تالار، دارای دو درگاه اصلی در سمت شمال غربی و جنوب شرقی و دو درگاه فرعی در سمت شمال شرقی و جنوب غربی بوده است. پیرامون کاخ، دیواری بلندی از کاهگل وجود داشته است و دو اتاق نیز در نزدیکی درگاه های شمال شرقی و جنوب غربی برای نگهبانان پیش بینی شده است. ارتفاع درگاه ها 9 متر بوده است و هم اکنون تنها یکی از جرزهای درگاه شمالی برجا مانده است. بر این جرز، نقش انسانی را با چهار بال در حال نیایش حجاری کرده اند. این نقش تنها سنگ نگاره تقریبا سالم موجود در بناهای پاسارگاد است. این کاخ دروازه ورودی به مجموعه پاسارگاد بوده که همانندی زیادی با کاخ دروازه ملت ها در تخت جمشید دارد.

آبنماهاي باغ شاهي

باغ شاهي پاسارگاد جلوه گاه يکي از قديمي ترين باغ هاي ايراني است. این باغ که با نام پردیس کوروش معروف است به عنوان الگوی اولیه باغ سازی ایرانی به شمار می آید.باغ پر از درختان گوناگون، گلهای رنگارنگ و پرندگان بوده که کوروش آن را با سلیقه و نظر خود به صورت پردیسی بی همتا در آورده بود. این باغ با سیستم گردش آب در جوی های سنگی که به آب نما معروف است آبیاری می شده است. آب نماها جدای از آبياري پردیس، جنبه تزئيني و زيبايي بخشي باغ را نيز به خوبي انجام مي داده است. دو سوی باغ دو کوشک طراحی و اجرا شده که از آنها جهت استراحت و تماشای فضای دل انگیز باغ استفاده می شده است. همه کاخها درون پردیس قرار داشته اند، به گونه ای که هر کاخ دارای فضایی سرسبز و آرام بخش پیرامون خود بوده است. باغ شاهي آب مورد نياز خود را از طريق انشعاب هايي که از رودخانه پلوار جدا مي شده تأمين مي کرده است. آب نماها از دو قسمت تشکيل شده است:
1- جوي هاي عبور آب
2- حوضچه ها
در هر 5/9 تا 5/13 متر جوي يک حوضچه وجود دارد، که حوضچه ها در ابتدا عمل تقسيم آب و آرام کردن سرعت آب در مسير جوي ها را انجام مي داده و دیگر اینکه موجب ته نشین شدن گل و لای موجود در آب می شده است. ابعاد دهانه داخلي اين حوضچه ها 87 در 87 سانتيمتر و عمق آنها حدود 52 سانتيمتر است. عمق و دهانه جوي هاي سنگي حدود 25 سانمتيمتر و لبه حوضچه ها و جوي ها حدود 15 تا 16 سانتيمتر است. نزدیک به 1100 متر از آب نماهای باغ کاوش شده و از زیر خاک بیرون آورده شده اند.

برج سنگي(آرامگاه کمبوجیه)

يکي از بناهای بسيار زيبای مجموعه پاسارگاد برج سنگی است که ساخت آن مربوط به آغاز دوره هخامنشيان است. بنایي چهار گوش برج مانند که اکنون تنها يک ديواره از آن باقي مانده است. برج سنگ، پاسارگاد، هخامنشی، بنا چهارگوش، معماری، ارتفاع برج نزديک به 14 متر و قاعده آن 23/7 * 27/7 متر است که بر سکويي سه پله اي قرار گرفته است. ورودي بنا به سوی شمال غربي تعبيه شده و نزديک به 50/7 متر از سطح زمين ارتفاع دارد که با يک پلکان 29 پله اي به اتاق بالاي برج دسترسی داشته اند. این بنا از نگاه معماری و هنری یکی از شاه کارهای مهندسان و هنرمندان هخامنشی به شمار می آید. بلوکهای سنگی به گونه ای روی هم قرار گرفته اند که در برخی از رجها به سختی می توان دو بلوک را از هم تشخیص داد. سنگهای به کار رفته در ساخت بنا از گونه سنگهای سفید مرمر نما است که از معدن کوه سیوند آورده شده اند. مقداری هم سنگ سیاه آهکی در پنجره های کور استفاده شده است. نمای دیواره دارای تعداد زیادی تو رفتگی مستطیل شکل است که احتمالا جهت زیباسازی یا در ارتباط با کارکرد بنا بوده است. 10 عدد گودي پنجره مانند که (پنجره کور) ناميده مي شده) در دیوارهای آن در آورده اند و اين پنجره ها را با سنگ هاي سياه قاب گرفته اند. در مورد کاربری بنا نظرهای گوناگونی مطرح است. گروهي آن را مقبره کمبوجيه پسر و جانشين کوروش مي دانند و بعضي هم آن را آتشکده يا نيايشگاه بشمار مي آورند و برخي نیز آن را (گنج خانه کوروش) خوانده اند که در آن اسناد و مدارک مهم دولت هخامنشی بایگانی می شده است. به احتمال زیاد این بنا با توجه نقشه و معماری آن کارکردی آیینی داشته است. نمونه ای از این بنا در نقش رستم با نام کعبه زرتشت وجود دارد که از روی این بنا الگو برداری شده است. این بنا در دوره اسلامی به نام زندان سلیمان معروف بوده است.

استحکامات دفاعی تل تخت

در محوطه پاسارگاد سکوی عظیم تل تخت به عنوان مادر سلیمان می‌شناسند. در طرح اولیه زمان کوروش بزرگ سکوی تل تخت، مساحتی بیشتر در بر می‌گرفت که هدف آن ساخت یک بنای تشریفاتی همانند تخت جمشید بوده‌است، با مرگ کوروش بزرگ، داریوش شاه میل به ساخت بناهایی داشت. به همین علت مکانی در حدود ۶ هزار متر مربع که قبل تر از آن در زمان کوروش به شکل متوازی‌الأضلاع بوده‌است با ساختارهای خشتی به شکل بنای یاد گونه ساخته شد .(نه مجموعه تشریفاتی، که کوروش می‌ساخت). در ضلع غربی حیاط تالار ستون دار بزرگی با ابعاد ۷ * ۲۵ ساخته شده‌است که دارای هشت ته ستون استوانه‌ای که بر روی آن قلمه‌های چوبی نمایان شده‌است. در جهت شمالی تل تخت دو پلکان برای رفتن بر فراز تختگاه بوده‌است که هر دوی این پلکانها ساده و یک طرفه و از مقابل تخت گاه تل تخت داخل می‌شدند که امروزه چیز زیادی از آن باقی نمانده‌است.

سنگ‌نگاره انسان بالدار

سنگ‌نگاره انسان بالدار سالم‌ترین و زیباترین نقش ایجاد شده در بناهای پاسارگاد است که دارای مفاهیم عمیق اندیشه والای انسانی کوروش بزرگ است. سنگ نگاره مردی را نشان می‌دهد با ریش انبوه کوتاه، ردای بلند و تاجی بر سر در حالی که چهار بال او را دربر گرفته‌اند رو به سوی مرکز کاخ دارد. عناصر تزئینی و هنری سنگ نگاره بسیار زیبا، چشمگیر و معنادار است. بر بلندای نقش تاجی زیبا است که روی شاخ‌های بلند و تاب دار یک قوچ حبشی، در حالی که دو مار کبرای پشت به هم کرده که هر یک گویی را به نماد خورشید بر سر دارند قرار گرفته‌است. سه دسته گل نی، بخش اصلی تاج را که هر یک گوی خورشید را بر فراز دارند و با پر شترمرغ احاطه شده‌اند تشکیل داده‌اند. انتهای این سه دسته گل را سه گوی بزرگ خورشید پوشانده‌اند. بالها با ظرافت و زیبایی دو سوی مرد را دربر گرفته در حالی که دو بال به سوی آسمان و دو بال به سمت زمین گسترده شده‌اند. اندام این مرد با ردایی بلند و حاشیه دار پوشانده شده که مزین به گلهای رزت است. دستها یکی به سوی جلو و دیگری در امتداد بال به سوی بالا قرار گرفته‌اند در حالی که پاها عریان هستند. در ایجاد این نقش از هنر و فرهنگ‌های ملل مختلف آن روز الهام گرفته شده‌است. از جمله تاج که پیشینه‌ای مصری دارد، لباس بلند مرد که ایلامی است و بالها که ریشه در هنر آشور دارد. به‌کارگیری هنر ملل مختلف در این سنگ نگاره بر گرفته از اندیشه‌های والای انسانی کوروش است. در واقع هر قسمت نقش بیان‌کننده حضور نماینده‌ای از ملتهای گوناگون است. کوروش با ایجاد این سنگ نگاره یک نوع اتحاد و همدلی را میان مردمان سرزمین‌های مختلف با اندیشه برابری انسان‌ها با هر رنگ، نژاد و زبانی را به وجود آورد.

پل

در محوطه پاسارگاد در فاصله ۱۵۰ متری غرب کاخ دروازه قرار دارد. پل اصلی با شکل تقریباً مربع به پهنای عرضی ۹۵/۱۵ متر و درازای ۶۵/۱۵ متر می‌باشد. میانگین فاصله ستونها از مرکز محور هر یک تا دیگری ۹۰/۳ متر است و بیشتر آن‌ها در حدود ۸۹ سانتی‌متر داشتند. ارتفاع اصلی هر ستون بیش از ۲ متر بوده.

در محوطه پاسارگاد پلی ساخته شده که نه سیار است و همانند جاده شوش دروازه نیست و از آن محافظت می‌شود. این پل در اصل ورودی ساده برای گذر میان کاخ‌های پاسارگاد در اواخر دوره هخامنشی می‌باشد .(شاید بیشتر پل سیاری به جای پل کنونی استفاده می‌شده. با این وجود بو شارلو آن را مکانی به عنوان آب انباری یا نوعی استخر آبی می‌داند برای سوار کردن آب بروی پردیس‌های شاهی.وجود پل‌های سنگی ثابت و چرخشی در بسیاری از نوشته‌های مورخان یونانی به روشنی بازگو شده‌است. قدمت پل نا مشخص است. کمبود وقت در پایان فصل سوم کاوشهای استروناخ، مانع بررسی کامل این ساختار شده‌است. به هر حال از چند موضوع چنین برداشت می‌شود که طبق نظر استروناخ پل یک بنای متاخر هخامنشی یا بعد از هخامنشی می‌باشد. این پل در جهت درستی با خط محوری دروازه R ساخته نشده، ستون‌ها قطر و استحکام متفاوتی داشتند. دیوارهای جانبی باریک اند، و در ساختاری که نیاز به بست‌های فلزی است، فقط تعداد محدودی بست از نوع متاخر بوده‌است

محوطه مقدس

در فاصله حدود ۱۲۰۰ متری شمال غرب مجموعه پاسارگاد و پشت تپه ماهوری‌های سنگی مشرف به دشت، محوطه‌ای باستانی وجود دارد که شامل دو سکوی سنگی سفید رنگ و یک تپه مستطیل شکل پله‌ای است که معروف به محوطه مقدس است. در این محوطه با استفاده از سنگ‌های سفید دو سکوی نزدیک به هم ایجاد شده که یکی دارای پله و دیگری بدون پله‌است. قاعده سکوی جنوبی ۴۳/۲ متر و بلندی آن ۱۶/۲ متر است. این سکو دارای ۸ پله با خیز ۲۷ سانتی‌متر یعنی برابر با ارتفاع پله‌های دیگر بناهای پاسارگاد است. قاعده سکوی شمالی ۸۰/۲ متر و بلندی آن۱۰/۲ متر است. مطالعه و بررسی سکوها نشان می‌دهد که آن‌ها در دوره کوروش و به عنوان آتشدان جهت اجرای مراسم آیینی ساخته شده‌اند. درون آتشدان‌ها جهت سبک کردن وزن، خالی شده و روی شالوده‌ای به عمق حدود یک متر قرار داده شده که پیرامون آن‌ها را نواری از سنگ سیاه دربر گرفته‌است. در فاصله ۱۲۰ متری غرب آتشدان‌ها روی صخره‌های طبیعی موجود در محوطه ساختاری خشتی و سنگی ایجاد شده که اکنون به صورت یک تپه درآمده‌است. طول تپه حدود ۸۵/۷۴ متر، عرض آن حدود ۵۰ متر و ارتفاعی نزدیک به ۴۰/۵ متر دارد. این ساختار دارای پنج طبقه بوده که طبقه‌های یکم تا چهارم از سنگ لاشه و طبقه پنجم از خشت ساخته شده‌است. در نمای شمالی ساختار، یک پله جهت دسترسی به طبقات بالاتر با استفاده از سنگ لاشه ایجاد شده که ۲۰/۲ متر ارتفاع و ۵۰/۱ متر عرض دارد. با توجه به بررسی‌ها و مطالعات انجام شده می‌توان نتیجه گرفت که این ساختار در ارتباط با آتشدانهای سنگی و جهت اجرای مراسم قربانی یا تشریفات مذهبی ساخته شده‌است .

تنگ بلاغی

حد فاصل دشت پاسارگاد و دشت سعادت‌شهر، دره‌ای سرسبز و زیبا وجود دارد که به نام تنگ بلاغی معروف است، این دره زیبا دارای یک رودخانه دائمی است که از روستای قصر یعقوب در شهرستان خرمبید سرچشمه گرفته و پس از گذر پاسارگاد، تنگ بلاغی، دشت سعادت‌شهر و جلگه مرودشت به رودخانه کر می‌پیوندد. وجود رودخانه باعث شده که این دره زیبا از قدیم ایام مورد توجه انسان‌ها قرار گیرد. بر اساس اولین مطالعات باستان‌شناسی صورت گرفته در این تنگه آثار متعددی از دوره پارینه سنگی میانی تا دوره اسلامی شناسایی شد.

کاروانسرای قوام‌آباد (شاه عباسی سیوند)

کاروانسرای قوام‌آباد از آثار به جای مانده دوره قاجار در 20 کیلومتری جنوب سعادت‌شهر و از جمله آثار تاریخی مهم شهرستان پاسارگاد محسوب می‌شود. برخی اصل این بنا را مربوط به عصر صفوی دانسته اند. در این روایت این کاروانسرا در کنار شهر قدیم سیوند (سیوند خرابه) ساخته شده است و تا روزگار سقوط صفوی دارای اهمیت بسیار بوده است. نام این کاروانسرا، کاروانسرای شاه عباسی یا سیوند نیز گفته شده است. مصالح این کاروانسرا از سنگ، ‌ساروج و آجر تشکیل شده با این‌حال کاروانسرا دارای یک در ورودی بزرگ با چهار چوبی سنگی به ارتفاع چهار متر و دو سنگ بزرگ در دو سوی دروازه، به عنوان سکو به ارتفاع 120 سانتی متر و عرض یک متر و طول سه متر است. کاروانسرا دارای سه شاه نشین با طاق های ضربی و کاشی کاری و معماری قدیمی و دو حیاط ، معروف به خلوت هشت ضلعی با معماری قدیم است.

کاروانسرای مظفری

کاروانسرای مظفری که در نزدیکی آرامگاه کوروش قرار دارد، شامل حیاطی به وسعت 40/16 در 50/18 متر است که به صورت نامنظم از سنگ های سفید آورده شده از کاخ های کوروش ساخته شده و نیز ایوانی به پهنای 30/3 متر با جرزهای سنگی نامنظم و چهارگوش با اتاق های کوچک و بزرگ در پشت آن. در بنا به سمت مشرق بوده و در سه جانب نیز سکویی به ارتفاع 80 سانتیمتر ساخته شده است. این بنا در دوره آل مظفر ( 743 تا 795 ه.ش ) به دستور شاه شجاع مظفری (759 تا 766 ه.ش) ملقب به ابوالفوارس در 100 متری شمال آرامگاه کوروش ساخته شده است. در مورد کاربرد این بنا، برخی محققان، این بنا را مدرسه و برخی آن را کاروانسرا می دانند. اما مستوفی یزدی که در قرن یازدهم کتاب مختصر مفید را تألیف کرده، صریحاً آن را کاروانسرا معرفی می کند. وجود سنگ مرمر که در نوشته مستوفی یزدی است همان سنگ صیقل شده و سفید از بناهای هخامنشی می باشد که از پاسارگاد به دست آمده و به آسانی در ساخت کاروانسرا به کار رفته است.

بقعه امام زاده حسین(ع) و زائر سرا

این بقعه در مسیر اصلی جاده شیراز ـ اصفهان و در شمال شرقی سعادت شهر قرار دارد. بقعه امام زاده حسین، زائر سرا، مقبره یکی از نوادگان سید الساجدین(ع) امام زین العابدین است که وجود باغ قوام و پارک شهر در مجاورت آن نیز موجب جلب توجه مسافران و زائران شده است. همچنین مدفن شهدای گلگون کفن سعادت شهر اهمیت این بقعه را چندین برابر نموده است. هر سال مردم نذور خود را در قالب دیگ جوش در کنار این امامزاده انجام می دهند.

بقعه امامزاده سلطان کرم(عقیل)

این بقعه در مسیر جاده اصفهان ـ شیراز بعد از روستای قوام آباد واقع شده است و قبوری از دوران قدیم در آنجا قرار دارد. نقوش بر جسته ای از خط عربی و کوفی بر روی سنگ های آن باقی مانده است. نقل می کنند که امامزاده عقیل برادر شاهچراغ(ع) و فرزند موسی بن جعفر (ع) است که از عربستان وارد ایران شد و به شهادت رسید. بقعه امام زاده سلطان سید حمید این بقعه بین دو روستای نعیم آباد و کته میان از دهستان سر پنیران واقع شده است. بقعه امام زاده سلطان سید حمید،نعیم آباد،کته میان، سنگ نوشته هایی به خط میخی در آنجا موجود است.

بقعه شاه مردان

این بقعه در فاصله یک کیلومتری جنوب جاده شیراز- اصفهان و جنوب غربی روستای جیسقان واقع شده است و مردم ارادت ویژه ای نسبت به آن نشان می دهند. بقعه شاه مردان،شیراز، در مورد علت نامگذاری و قدمت این بقعه اطلاع دقیقی در دست نیست. این بقعه داخل تنگه ای واقع شده است که بالای آن آبی به صورت قطره قطره سرازیر است و به آب چیک چیکو معروف می باشد. از جمله نقاط دیدنی آن غار تودرتو و پرپیچ وخمی است که به چله خانه معروف است.