کلیات

کلوت شهداد یکی از مهم ترین و بزرگترین جاذبه های کرمان است که هر ساله مسافران بسیاری را از نقاط مختلف جهان به کرمان می کشاند. کلوت ‌های شهداد جزو کوچکی از دریای دشت لوت هستند که لقب گرم‌ترین نقطه کره زمین را از آن خود کرده است.

این منطقه از دوردست‌، شهری بزرگ با آسمان‌خراش‌های فراوان را تداعی می‌کند؛ همین امر نیز باعث شده است که برخی جهانگردان خارجی از آن به‌عنوان «شهر ارواح» یاد کنند. در این شهر کسی زندگی نمی‌‌کند و هر‌ چه هست سراسر سکوت و آرامش است.

موقعیت جغرافیایی

کویر شهداد در ارتفاع ۴۳۰ متری از سطح دریا قرار دارد. از سمت شرق فاصله آن تا دشت لوت حدود ۳۰ کیلومتر و مشرف به جلگه‌ای به نام تکاب است. محدوده کلوت شهداد از شمال به جنوب حدود ۱۴۵ کیلومتر طول و از غرب به شرق نزدیک به ۷۰ کیلومتر عرض دارد و در موازات تل‌ماسه‌های عظیم شرق کویر واقع شده است. 

آب‌وهوای کلوت شهداد

آب‌وهوای کلوت شهداد بسیار گرم و خشک بوده و در تابستان، دمای این منطقه به ۷۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد.

کلوت چیست؟

کلوت به یک منطقه و جاذبه طبیعی در ایران گفته می‌شود که از برجستگی‌های بین شیارهای U شکل درست می‌شود. منطقه کلوت به دلیل تنوع مناظر طبیعی‌اش شهرت دارد، از جمله بیابان‌های شنی و تپه‌های شنی عظیم که از فرسایش آب و باد در مدت زمان طولانی ساخته می‌شود.

کلوت شهداد حدود ۲۰ هزار سال قبل به دلیل فرسایش باد و آب به وجود آمده که حدود ۱۱ هزار کیلومتر مربع مساحت دارند.

معنای کلوت

واژه‌ فارسی کلوت از دو بخش «کل» و «لوت» تشکیل می‌شود؛ «کل» به‌معنای شهر و آبادی است و «لوت» به کویر لوت اشاره دارد. 

قدمت کلوت شهداد

باستان‌شناسان در جنوب کلوت، اشیای برنزی و سفالی فراوانی یافته‌اند. بررسی‌های تخصصی روی آثار مکشوف، حکایت از تعلق آن‌ها به هزاره دوم و سوم پیش از میلاد دارد. نکته مهم در این کشف، یافتن آثار از لابه‌لای تشکیلات رسی و نمکی تشکیل‌دهنده کویر لوت است؛ بدین معنی که کویری شدن این منطقه در زمان‌های باستانی شکل گرفته و این احتمال وجود دارد که تشکلی انسانی در این منطقه به‌دلیل تغییر اقلیم آن از بین رفته باشد. بررسی آثار نشان می‌دهد این تشکل انسانی در اثر حادثه‌ای ناگهانی از بین رفته است. همچنین آثار حرکت‌های سیل‌آسای آب روی بدنه کلوت‌ها، حکایت از سیل‌ ویرانگر در این منطقه دارد.

شاید بر اثر حرکت سیلی عظیم که گل، نمک و گچ کویری به‌همراه داشت، شهر مزبور به‌کلی از بین رفته و در بین کلوت دفن شده باشد. آنچه از روایات تاریخی و آثار جغرافی‌نویسان برمی‌آید، آن است که در گذشته تمدن‌های بزرگی در این منطقه وجود داشته‌اند و بنا به‌دلایلی از بین رفته‌اند. افسانه شهر لوت نیز به این دلیل رواج یافته است. 

ویژگی‌های کلوت شهداد 

می‌گویند هر بارانی که بر کویر لوت می‌بارد، صورتی تازه برای کلوت‌ها می‌سازد. البته در معماری زیبای کلوت‌ها عامل دیگری هم دست دارد؛ رودی به نام شور که در اعماق خشک‌ترین مناطق ایران جاری است. البته احتمالا این رود شور نیست و به‌دلیل عبور از کویر شور می‌شود. همین رود است که با مرطوب کردن دیواره کلوت‌ها، فرسایش آن‌ها را تسهیل کرده است.

در محدوده‌ای ۳۰ هزار کیلومتر مربعی، در دل لوت، هیچ حیاتی وجود ندارد. شاهد این ادعا جسد سالم گاوی است که در زمستان سال ۱۳۶۵ در کویر لوت تلف شد. پس از گذشت ۱۵ سال از آن زمان، جسد این گاو، در حالی که بر اثر نور شدید آفتاب خشک شده بود، بدون هیچ تغییری پیدا شد. 

پروفسور پرویز کردوانی، بیابان‌شناس و استاد دانشگاه تهران، کویر کلوت‌ شهداد را گرم‌ترین نقطه زمین دانسته است. در سال ۲۰۰۵، ناسا دمای هوا در کویر و کلوت شهداد را حدود ۷۰ درجه سانتی‌گراد اندازه‌گیری کرد. این منطقه در بین زمین‌شناسان به یکی از «قطب‌های گرمایی زمین» معروف است.

پوشش گیاهی کلوت شهداد

از کوه‌های سیرچ به‌سمت کلوت‌ها زندگی نباتی کاهش پیدا می‌کند. در طول مسیل‌ها درختان گز به‌صورت پراکنده قابل‌مشاهده هستند. در حاشیه‌ کلوت‌ها، بوته‌های گز روی گلدان‌های ماسه‌ای قرار گرفته‌اند که به آن‌ها نبکا می‌گویند. این منطقه انتهای مرز نباتی است و در داخل مسیل‌هایی که وارد کلوت‌ها می‌شوند، بوته‌های پراکنده‌ای از استراگال قابل‌مشاهده است. این بوته‌های استراگال نیز با پیشروی به داخل کلوت محو می‌شوند. از کویر‌ پای کلوت به‌سمت شرق و داخل چاله‌های کلوت و روی کلوت‌ها هیچ زندگی نباتی قابل‌مشاهده نیست.

عدم وجود زندگی نباتی در کلوت را نمی‌توان به جنس خاک و املاح موجود در آن نسبت داد؛ چراکه جنس خاک کلوت‌ها از رس، ماسه و نمک است و با جنس خاک آبادی‌ها و زمین‌های زراعتی حاشیه، تفاوت فاحشی ندارد. البته شوری خاک در کلوت‌ها بیشتر است؛ ولی این شوری نمی‌تواند مانع رشد گیاهان هالوفیت شود. فقر آب نیز نمی‌تواند عامل نبود حیات نباتی در این منطقه باشد؛ چراکه در داخل کلوت‌ها جدای از بارندگی سالانه، سیلاب‌های کوه‌های اطراف جریان دارند. عدم وجود پوشش گیاهی در ناحیه‌ای به این وسعت تنها می‌تواند در اثر وجود بادهای سهمگین در منطقه باشد که هر از گاهی وزیدن می‌گیرند. این بادها هرگونه ریشه گیاهی را از زمین جدا و اجازه رشد را از گیاه سلب می‌کنند.

دیدنی‌های کلوت شهداد 

رود شور:‌ رود شور تنها رود دائمی است که در اعماق کویر لوت جریان دارد و در طول سال پر آب است. رود شور از کوه‌‌های شمال غرب بیرجند سرچشمه می‌گیرد. این رود که از شور‌ترین آب‌‌های جهان است و بیشترین املاح معدنی را در خود نهفته دارد، پس از طی مسافت تقریبی ۲۰۰ کیلومتر به‌سمت جنوب‌شرق، در نزدیکی شهداد و در منطقه‌ای به نام چاله‌ معدن نمک (گود نمک در گویش محلی) آرام می‌گیرد.

پلی گون‌ها: پلی‌گون‌ها از دیگر پدیده‌های موجود در نزدیکی کلوت‌های شهداد هستند. ۶ ضلعی‌های نمکی ایجاد شده کویر به پلی‌گون مشهور هستند که در اطراف دریاچه نمکی وجود دارند.

نمکزار: در کویر شهداد، ۱۰۰ هکتار نمک‌زار به‌شکل جوشش تخم مرغی وجود دارد که در هیچ جاى دنیا مشابه آن نیست.