کلیات

تیسفون یا تیسپون شهری باستانی، واقع در کرانهٔ شرقی رود دجله، در حدود ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی بغداد در کشور عراق امروزی بود. این شهر برای بیش از ششصد سال پایتخت سلطنتی ایران باستان در دوران اشکانی و ساسانی بود. تیسفون در دوران اشکانی به‌عنوان پایتخت غربی ایران در منطقهٔ میان‌رودان ساخته شد و در دوران ساسانیان ارزش خود را به‌عنوان مرکز نیروی سیاسی و اقتصادی نگه داشت. پس از حمله اعراب به ایران، شهر تیسفون به تاراج رفت و رفته‌رفته متروکه گشت. در اصل شهر تیسفون دارای هفت شهر در خود بود. این شهرها عبارت بودند از:

• تیسفون
• اسپانبر
• وه اندیو خسرو
• سلوکیه یا ویه اردشیر
• درزنیدان
• ساباط یا والاش‌آباد
• ماحوزا

در بعضی از منابع، نام چند شهر دیگر از جمله‌ نونی آباد، کردآباد (کردافاذ) و هنبوشاپور (هنبوشافور) نیز آمده‌است.

تیسفون بیش از ششصد سال و از دوران فرمانروایی ارد دوم پایتخت ایران بود و از گودرز دوم (حکومت: ۴۱–۵۱ میلادی) تا اردوان پنجم (حک: ۲۵۹–۲۲۶ میلادی) در دورهٔ اشکانی، و از اردشیر یکم (حک: ۲۲۶–۲۴۱ میلادی) تا یزدگرد سوم (حک: ۱۱–۳۱/ ۶۳۲–۶۵۱) در دورهٔ ساسانی در تیسفون شهریاری کردند.

در طول جنگ‌های اشکانی‌ها و رومی‌ها، تیسفون سه بار توسط رومی‌ها اشغال شد و پس از دوران اشکانی نیز دو بار در دوران ساسانی اشغال شد. تیسفون همچنین محل نبرد تیسفون در سال ۳۶۳ میلادی بود. پس از حملهٔ مسلمانان، این شهر رو به زوال رفت و در پایان قرن هشتم میلادی از سکنه خالی شد، سپس پایتخت خلافت عباسی در بغداد جای تیسفون را به‌عنوان مرکز سیاسی و اقتصادی گرفت. پس از اسلام سلمان فارسی در روزگار فرمانروایی عمر بن خطاب شهریار تیسفون شد.

کاخ باشکوه ساسانی را که هنوز آثار آن در جانب خاوری دجله نمایان است، اعراب ایوان کسری نام دادند. این ایوان چنان‌که یعقوبی گوید در شهر اسپانبر واقع بود. ساختمان مهم دیگری نیز بود که کاخ سفید نامیده می‌شد و در یک مایلی شمال شهر کهنه دیده می‌شد ولی این ساختمان از آغاز سده ۴ ه‍. ق چنان رو به ویرانی رفت که اثری از آن نماند و از این روی است که تاریخ‌نویسان پس از آن، کاخ سفید و ایوان کسری، هر دو را با نام طاق کسری دانسته‌اند و آن، یگانه جامانده‌ایست که تا امروز از بناها و کاخ‌های پادشاهان ساسانی در آن جایگاه پایدار مانده‌است. تیسفون در زمان ساسانی به اوج شکوفائی خود شد.