کلیات

نَجَس (بفتح نون و جیم) از واژگان قرآن کریم به معنای ضدّ طهارت، ناپاک، هر چیز چرکین و غیر نظیف است.

دسته ها

چیزهایی که نجس به شمار می‌روند به دو دسته تقسیم می‌شوند:

دسته نخست، آنچه اصالتاً نجس است (نجاسات ده‌گانه) که آن را عین نجس می‌گویند؛

دسته دوم آنچه اصالتاً پاک است اما به دلیل تماس با نجاسات، نجس شده است. 

واژه‌شناسی

واژه نجس در اصطلاح فقهی به چیزهایی گفته می‌شود که از نظر شرعی طاهر نیستند. از این رو مسلمانان باید احکامی را درباره آنها رعایت کنند؛‌ از جمله اینکه خوردن شیء نجس حرام است. مفهوم نجس در مقابل طاهر قرار دارد، نه در برابر آلوده؛ بنابراین امکان دارد شیئی آلوده، به لحاظ شرعی طاهر باشد و یا برعکس، یعنی شیئی سالم و پاکیزه، از نظر شرعی نجس باشد.

نجاسات ده‌گانه

طبق فقه شیعه، چند چیز وجود دارند که نجاستشان ذاتی است؛‌ یعنی در هر حال نجس هستند و امکان تطهیر آنها وجود ندارد، مانند خوک و سگ و خون. به این موارد عین نجس می‌گویند. بیشتر فقیهان شیعه ده چیز را ذاتاً نجس می‌دانند که به آنها اعیان نجسه یا نجاسات ده‌گانه گفته می‌شود: خون، ادرار، مدفوع، مَنی، مردار، سگ، خوک، کافر، شراب، فُقّاع.

خون
خون انسان و هر حیوانی که خون جهنده دارد نجس است. 

ادرار و مدفوع
ادرار (بول) و مدفوع (غائط) انسان و هر حیوان حرام‌گوشتی که خون جهنده دارد نجس است. در نجاست مدفوع پرندگان حرام‌گوشت مانند کلاغ اختلاف نظر است. 

منی
مَنی هر حیوانی که خون جهنده دارد نجس است.

مردار
جسد حیواناتی که خون جهنده دارند میتَه یا مُردار نامیده شده و نجس است. بدن انسان مُرده، پیش از غسل میت نجس است؛ حیوانات حلال حلال‌گوشتی که ذبح شرعی شده‌اند پاک هستند؛ گوشت، چرم، استخوان و ژلاتین حیوانات حلال‌گوشتی که ذبح شرعی نشده‌اند نجس‌اند.

سگ و خوک
همه اجزاء سگ و خوکی که در خشکی زندگی می‌کند از جمله آب دهان آنها نجس است.

کافر
کافری که در فقه نجس محسوب می‌شود به معنای غیر مسلمان است. فقیهان شیعه هفت گروه را کافر دانسته و آنها را نجس می‌دانند:

-منکران خدا
-مشرکان (یعنی کسانی که برای خداوند شریک و همتا قرار می‌دهند).
-منکران ضروریات دین با آگاهی از ضروری بودن آن.
-کسانی که پیغمبری حضرت محمد بن عبدالله(ص) را قبول ندارند.
-کسانی که به امامان معصوم(ع) دشنام دهند یا دشمنش باشند؛ مثل خوارج و ناصبیان.
-غُلات (یعنی آنهائی که یکی از ائمه(ع) را خدا خوانده یا بگوید خدا در او حلول کرده است).
-پیروان ادیان آسمانی تحریف شده مانند یهود و مسیحیت.

شراب
از نظر فقه شیعه، شراب و هر چیزی که انسان را مست می‌کند، چنانچه به خودی خود روان (مایع) باشد، نجس است و خوردن و نوشیدن آن حرام.

انگور و فشرده آن نیز هرگاه به جوش آید تا زمانی که دو سوم آن تبخیر نشده باشد خوردنش حرام است خواه به خودی خود جوش آمده باشد و خواه با حرارت، و نیز خواه مست‌کننده باشد و خواه نباشد.

فقاع
فُقّاع یا آب جو نیز از نجاسات است.

نجس‌شدن چیزهای طاهر

غیر از نجاسات ده‌گانه، سایر اشیاء بالذات طاهر هستند؛ اما اگر این اشیاء طاهر با نجاسات ده‌گانه تماس پیدا کنند، آن شیء طاهر نیز نجس می‌شود. البته انتقال نجاست به شرطی است که رطوبتی از عین نجس به شی‌ء طاهر منتقل شود؛ مانند دستی که به خون آلوده می‌شود. بنابراین، اگر یک شیء خشک مثلا با بدن سگی که خشک است تماس پیدا کند، آن شیء‌ نجس نمی‌شود.

تطهیر کردن

چیزی که نجس شده است را می‌توان با استفاده از مطهرات، تطهیر کرد. در این صورت، آن شی‌ء مجددا طاهر می‌شود. مثلا لباسی که به خون آغشته شده است را اگر طبق قواعد شرعی، با آب بشورند، لباس مجددا طاهر می‌شود.