کلیات
طرح جامع خداآفرین به طراحی و ساخت دو سد خداآفرین و سد قیز قلعه بر روی رود ارس و در مجاورت مرزهای جمهوری آذربایجان اشاره دارد که در واقع این دو سد را باید مکمل یکدیگر عنوان کرد.
با وجود افتتاح سد خداآفرین در سال 1387 شمسی و شروع آبگیری این سد، اما به واسطه عدم احداث و راه اندازی سد قیز قلعه سی امکان بهره برداری حداکثری از سد خداآفرین برای دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان وجود نداشت و بهره برداری از این سد به آبیاری بخش هایی از اراضی کشاورزی در دشت مغان و تولید برق به میزان 100 مگاوات محدود می شد.
اکنون با احداث و تکمیل سد قیز قلعه سی که در واقع مکمل سد خداآفرین و بخش دوم طرح جامع خدآفرین است، امکان بهره برداری حداکثری از حجم آب ذخیره شده در سد خداآفرین با انتقال آن از طریق سد قیز قلعه سی به اراضی کشاورزی در استان های آذربایجان شرقی، اردبیل و خاک جمهوری آذربایجان و نیز افزایش ظرفیت تولید برق فراهم شده است.
با توجه تکمیل سد قیز قلعه سی و نهایی شدن طرح جامع خداآفرین همچنین مزایای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی فراوانی در نقطه صفر مرزی در شمال غرب کشور فراهم می شود که از جمله این موارد می توان به تثبیت کشاورزی و دامداری منطقه، توسعه گردشگری، جذب مهاجر و مهم تر از آن بهبود روابط ژئوپلیتیکی میان ایران و جمهوری آذربایجان اشاره کرد.
کارشناسان همچنین معتقدند اجرای مشترک طرح جامع خداآفرین و بهره برداری کامل از این طرح در نقطه صفر مرزی و بر روی رودخانه مشترک ارس می تواند به عنوان یک الگوی موفق برای توسعه چنین طرح هایی در دیگر مناطق مرزی کشور مورد توجه قرار بگیرد.
با توجه به توضیحات مقدماتی فوق در ادامه مشخصات دقیق و جزئی از دو پروژه سد قیر قلعه سی و سد خداآفرین مورد اشاره قرار می گیرد:
سد قیز قلعه سی
سد قیز قلعه‌سی در220 کیلومتری شمال شرقی شهر تبریز و در 12 کیلومتری پائین دست سد مخزنی خداآفرین بر روی رودخانه ارس و در مرز ایران و جمهوری آذربایجان قرار دارد. عملیات اجرایی این پروژه از سال 1385 آغاز شد و در حال حاضر پیشرفت این پروژه 100 درصد است. به دنبال بهره برداری از سد قیز قلعه سی حجم آب ذخیر شده در سد خداآفرین که در بالادست سد قیز قلعه سی قرار دارد از طریق کانال به دشت های آذربایجان شرقی، اردبیل و جمهوری آذربایجان به میزان 2 میلیارد متر مکعب در سال تزریق خواهد شد و زمینه توسعه بخش های گردشگری، کشاورزی و نیز تولید انرژی برقابی خواهیم بود.
اجزای اصلی سد قیز قلعه سی
در ادامه اجزای اصلی سد قیز قلعه سی اشاره شده است:
- سيستم تخلیه کننده تحتانی در جناحین
- بدنه سد
- سرريز دریچه دار در طرفین
- سازه آبگیر در طرفین
- 2 واحد نیروگاهی در طرفین، هرکدام به ظرفیت 40 مگاوات
اهداف طرح
از جمله اهداف اجرای این طرح می توان به موارد اشاره کرد:
- تامین آب شبکه خداآفرین به وسعت 74000هکتار( 5290 هکتار الویت اول در محدوده استان آذربایجان شرقی و 36700 هکتار الویت اول در محدوده استان اردبیل )
- تامین برق به میزان 270 گیگاوات ساعت در سال
- تنظیم آب سالیانه به میزان دو میلیارد مترمکعب برای طرفین
مشخصات كلی سد
سد قیز قلعه سی از نوع خاکی با هسته رسی و به ارتفاع 37 متر از پی است که طول تاج آن 834 متر است و 2.1 میلیون متر مکعب حجم بدنه دارد.
از دیگر مشخصات کلی سد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حجم بتن ریزی: 500 هزار متر مکعب
- طول حفاری و تزریق: 42 کیلومتر
- گنجايش كل مخزن : 62 ميليارد مترمكعب
- ظرفیت نیروگاهها:40*2مگا وات
- تولید انرژی سالیانه نیروگاه ها: 135*2 گیگا وات ساعت
- سیلاب طراحی 10000 سالیانه: 3440 متر مکعب در ثانیه (به این معنا که هر 10 هزار یک بار احتمال قوع سیلابی با حداکثر دبی 3440 متر مکعب در ثانیه وجود دارد که سد بر اساس همین میزان سیل طراحی شده است.)
هزینه های اجرائی:
هزینه برآورد شده اجرای این سد 5 هزار میلیارد تومان است.
ویژگی های منحصر بفرد پروژه:
از جمله ویژگی های منحصر سد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بزرگترین و مهمترین پروژه مرزی استان آذربایجان شرقی
- تامین آب بزرگترین شبکه آبیاری زهکشی شمال غرب کشور
- پیاده سازی دیپلماسی آب و حسن همجواری و افزایش تعاملات مناسب با جمهوری آذربایجان
- استفاده از شرکت های توانمند و مهندسان تلاشگر و با استفاده از دانش و توان فنی داخلی
- تثبیت حفظ حق آبه 1 میلیارد متر مکعب در سال با تشکیل لکه آبی در راستای حفظ منافع ملی کشورمان
- پیچیدگی فنی و اجرائی تجهیزات هیدرومکانیکال
- توسعه و رونق کشاورزی و اقتصادی منطقه واشتغال زائی بالغ بر 10000 نفر
- توسعه فرهنگی بین دو کشور همسایه با قرارگیری پل های تاریخی 11و 15 دهنه خداآفرین در مخزن سد