کلیات

استان کرمان با مساحت بیش از 183/285 کیلومتر مربع و با در بر گرفتن حدود یازده درصد کل کشور پهناورترین استان ایران است که در جنوب خاوری ایران واقع شده و از لحاظ تاریخی، سابقه سکونت در این ناحیه به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد.

گنجینه های فرهنگی، تاریخی و معماری ارزشمندی در گذر زمان دراین استان پدید آمده که نمایان گر روند تاریخی و حیات اقتصادی ـ اجتماعی این منطقه است. استان کرمان از اقتصادی پویا برخوردار بوده و در زمینه کشاورزی و انواع صنایع رونق به سزایی دارد. تنها شهر خشتی جهان (ارگ بم) متعلق به هزاره های پیش از میلاد به این خطه تعلق دارد و بازار بسیار زیبای شهر کرمان به همراه ده ها اثر باستانی، طبیعی و معماری در این دیار وجود دارد که همواره گردشگران را مجذوب خود نموده و جلوه های جهانگردی این منطقه را به نمایش می گذارند.

 این استان در حال حاضر با 23 شهرستان، 58 بخش، 71 شهر، 151 دهستان، 11697 آبادی مسکونی یکی از کانون های مدنیت به شمار می آید و به لحاظ پیشینه تاریخی و گردشگری، آثار باستانی و صنایع دستی و ویژگی های کشاورزی، صنعتی و معدنی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و توانمندای های بالقوه صنعتی، معدنی، کشاورزی در این استان بستر مناسبی را برای توسعه اقتصادی فراهم آورده است.
 

● مکان های دیدنی و تاریخی

بیش از 600 اثر تاریخی ثبت شده در استان کرمان وجود دارد که باغ شاهزاده ماهان، باغ فتح آباد، ارگ بم، ارگ راین، بازار کرمان، روستای تاریخی میمند، حوزه تاریخی هلیل رود و... از آن جمله است.

دیگر مکان های دیدنی و تاریخی استان کرمان عبارتند از: کویر لوت، کوه های هزار، جوپار, لاله زار،باغ بالا، خیبر, قبله،خرابه های شهر کمادین، گنبد جبلیه، مقبره خواجه اتابک، قلعه قهقه، قلعه کهنه، گنبد مشتاقیه، مسجد ملک، مسجد جامع، مسجد امام، قلعه سودک،گورستان دژیمند، مزار شاه نعمت الله ولی، قلعه ستگ، زیارت گاه شاه زاده حسین، حمام گنج علی خان، مجموعه وکیل، مجموعه ابراهیم خان، میدان گنج علی خان، مسجد چهل ستون، آتشکده شاه فیروز، قلعه اردشیر، قلعه دختر،موزه سکه، قلعه راین، ارگ جدید بم، گنبد سبز، تخت دریا قلی بیک .
 

● صنایع و معادن

صنایع استان کرمان به دو دسته صنایع دستی و ماشینی تقسیم می شوند. صنایع دستی شامل شال، پته و ترمه است که به غیر از پته دوزی باقی از رونق سابق برخوردار نیستند.

صنایع دستی کارگاهی چون: قالی بافی، جاجیم بافی، گلیم بافی و خورجین بافی از صنایع رایج این استان به شمار می رود.

 صنایع ماشینی استان به سه دسته کارگاهی کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم می شوند.

مهم ترین صنایع مادر در استان کرمان شامل:کارخانه لاستیک بارز،کارخانه کک و قطران زرند،کارخانه آلومینیوم هزار،سه کارخانه تولید سیمان،کارخانه مس شهید باهنر و چندین کارخانه پایین دستی صنایع مس شامل (کنسانتره، آند و کاتد)،کارخانه های کنسانتره ذغال سنگ،کارخانه شیر پگاه،کارخانه زمزم،و صنایع خودرو سازی بم می باشد.

صنایع خودروسازی بم پس از گسترش تجارت در چارچوب طرح مثلث توسعه اقتصادی با تولید حدود 000/80 خودرو در سال 93 و اشتغال زایی مستقیم برای هفت هزار نفر،به سومین تولید کننده خودرویی کشور تبدیل شده است.

استان کرمان به عنوان بزرگ ترین تولید کننده مواد معدنی کشور بیش از یک سوم ارزش تولیدات معدنی را به خود اختصاص داده است.

وجود دو معدن بزرگ کشور یعنی معادن مس سرچشمه و سنگ آهن سیرجان و وجود بیش از 8/4 میلیارد تن انواع ذخایر معدنی شاهدی بر این ادعا است که مهم ترین آن ها:

مس با ذخیره قطعی 7/1 میلیارد تن،سنگ آهن با ذخیره قطعی 6/1 میلیارد تن،ذغال سنگ با ذخیره قطعی 240 میلیون تن،کرومیت با ذخیره قطعی 10 میلیون تن،تیتانیوم با ذخیره قطعی 147 میلیون تن ومیزان صادرات فولاد 1/16 میلیارد دلار می باشد.    

شناسایی بیش از 40 نوع ماده معدنی دیگر نشانگر قابلیت های ارزنده استان در این زمینه می باشد.

 
 معادن استان در تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع کشور نقش ارزنده ای بر عهده دارند و چرخ های صنعت استان و کشور را به گردش در می آورند. معادن ذغال سنگ قسمتی از نیاز کارخانه ذوب آهن اصفهان را تامین می کنند. منابع مس سرچشمه کرمان که به گواهی کارشناسان از غنی ترین و خالص ترین معادن مس درجهان به شمار می رود، از مشخصه های ویژه اقتصادی استان کرمان محسوب می شود.

از نظر اقتصادی منطقه ویژه و آزاد تجاری سیرجان اهمیت استان کرمان را افزایش داده است. این منطقه ویژه صرف نظر از تاثیراتی که در توسعه اقتصادی کل استان داشته، ‌از دیدگاه توسعه جهانگردی نیز اهمیت زیادی دارد. سیرجان گذرگاه اصلی انتقال کالا به کشورهای خاور ایران و هم چنین اروپا و خلیج فارس بوده و مسیر رفت و برگشت کلیه کالاهای تجاری از بندر شهید رجایی هرمزگان به کشورهای آسیای میانه، قفقاز و روسیه است. در واقع این شهر محل اتصال کلیه محورهای ترانزیتی و حمل و نقل کالا از جنوب به شمال، خاور و باختر ایران و سایر کشورهای شمالی، خاوری و باختری اروپا و خلیج فارس است.راه ترانزیت اصلی زمینی (جاده ای و ریلی) از طریق بندر شهید رجایی به استان های بزرگ و صنعتی کشور(کرمان ـ فارس‌ ـ یزد)، از مسیر این شهرستان و منطقه ویژه اقتصادی عبور می کند. این منطقه به عنوان یک قطب اقتصادی ویژه بر بستر مزیت های باراندازی، در ساختار اقتصادی استان کرمان نقش و موقعیت قابل توجهی را احراز کرده است و در آینده نیز بر اهمیت این جایگاه اقتصادی افزوده خواهد شد.

● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

نام کرمان در دوره های قبل از اسلام،‌ "بوتیا" و "کارامانیا" بوده است. برخی عقیده دارند که کرمان دگرگون شده کلمه «کریمان» است و عده ای نیز آن را مشتق از "کارمانیا" قدیم به معنی "جایگاه دلاوری و نبرد" ذکر می کنند. در حالی که تواریخ عرب و یهود، "کرمان" را فرزند هیتال یا هپتال از نبیره های نوح می دانند، کتب فارسی از طهمورث به عنوان جد وی یاد می کنند. هرودوت از شش نژاد فارسی نام می برد که یکی از آن ها "گرمانیان" است. مرکز کرمان را در قدیم "گواشیر" و "بردشیر" می خواندند. "گواشیر" در اصل "کوره اردشیر"یعنی شهر اردشیر بوده که به تدریج "گواشیر" شده است.
از لحاظ تاریخی سابقه سکونت و استقرار انسان در دیار کرمان به هزاره چهارم قبل از میلاد می رسد. این منطقه یکی از قدیمی ترین نواحی ایران به شمار می رود.وجود هر فضای تاریخی در کرمان بیان گر بخشی از زوایا و ابعاد زندگی مردم و حکومت های این مرز و بوم می باشد. تاسیس و تخریب، مرمت و انهدام، همه نشان گر حیات پر جنب و جوش این دیار ناشناخته است. کمی آثار تاریخی کرمان در مقایسه با شهرهایی چون اصفهان و شیراز به دلیل آسیبی است که حوادث ناگوار تاریخ در این منطقه پدید آورده است. همین معدود آثار نیز نشانه توانایی، پایداری و کوشش های مردم این خطه از کشور است.

● مشخصات جغرافیایی

استان کرمان در جنوب خاوری ایران واقع شده و از شمال با استان های خراسان و یزد، از جنوب با استان هرمزگان، از خاور با سیستان و بلوچستان و از باختر با استان فارس همسایه است. این استان از نظر جغرافیایی بین ۵۵ درجه و ۲۵ دقیقه تا ۳۲ درجه ی پهنای شمالی و ۲۶ درجه و ۵۳ دقیقه تا ۲۹ درجه و ۵۹ دقیقه ی درازای خاوری از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان یکی از مرتفع ترین استان های کشوربوده و شهرستان بافت آن با ۲۲۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا مرتفع ترین شهرستان استان است.

 میزان بارندگی به حدود ۱۲۰ میلی متر در سال می رسد.

●کشاورزی و دامداری

استان کرمان با 000/832 هکتار اراضی زراعی و باغی و تولید 4 میلیون تن انواع محصولات کشاورزی در سال قطب مهم کشاورزی کشور به شمار می رود.

از جمله توانمندی های کشاورزی این استان می توان به رتبه نخست باغداری کشور با دارا بودن بیش از 25 درصد باغات کشور،رتبه نخست در تولید پسته با تولید متوسط 165 هزار تن در سال،رتبه نخست تولید گردو در کشور با تولید حدود 43 هزار تن در سال،رتبه دوم خرما با تولید 345 هزار تن در سال و مرکبات با تولید 58 هزار تن در سال،رتبه سوم محصولات جالیزی و گلخانه ای با تولید دو میلیون و پانصد هزار تن در سال و  گل محمدی با تولید 5 هزار تن در سال اشاره کرد.

ازمهم ترین محصولات کشاورزی این استان می توان گندم، جو، سیب زمینی، پسته، حنا، وسمه، زیره، پنبه و چغندر قند را نام برد. درکرمان انواع محصولات سردسیری شامل گردو، بادام، گلابی، هلو، آلبالو، آلو، گیلاس و سیب درختی و هم چنین محصولاتی از قبیل مرکبات (پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، نارنگی، نارنج و گریپ فروت) و خرما تولید می شود. این گونه محصولات در مناطق بم، جیرفت، شهداد و در جنوب خاوری شهرستان بافت کشت میشوند.
مرکبات شهداد مرغوبیت خاص وشهرت خوبی در ایران دارند.از استان کرمان بیش از ۹۵ درصد محصول پسته ایران به دست می آید و این استان بیش از ۵/۸۷ درصد از باغات پسته کشور را به خود اختصاص داده است. در میان شهرستان های استان کرمان که باغ پسته دارند، رفسنجان با بیش از ۷۰ درصد کل تولید پسته و تعداد باغ پسته، رتبه اول را دارا ست.

با توجه به شرایط اقلیمی و میزان منابع آب و موقعیت اجتماعی و روش کشت زمین ها، استان کرمان را به سه منطقه کشاورزی تقسیم می کنند.


1- مناطق کشاورزی خشک و کویری (رفسنجان، زرند، سیرجان و ...)
۲- ( مناطق کشاورزی معتدل کوهستانی(بافت، بردسیر و...)
3- ( مناطق کشاورزی گرمسیری (بم، جیرفت، کهنوج و...)

دام پروری در استان به سه روش روستایی، عشایری و صنعتی صورت می گیرد. با این همه به علت خاک نه چندان حاصل خیز منطقه و محدودیت مراتع سرسبز، دام پروری از رونق بالایی برخوردار نیست.
 

● جاذبه های طبیعی استان کرمان

استان کرمان با توجه به ویژگی های طبیعی خود از دشت های مرتفع و فضاهای کویری گسترده ای برخوردار است که برخی از آن ها هم چون دشت ها و مناطق ییلاقی، مورد استفاده وسیع گردشگری قرار می گیرند و برخی دیگر هم چون فضاهای کویری مورد استفاده ی تورهای کویری در صنعت گردشگری ایران قرار می گیرند.
استان کرمان در کنار کویر بی انتهای خود و زیبایی های کویر از مناطق خاص ییلاقی و چشم اندازهای زیبای زمین شناسی نیز برخوردار است. در این منطقه می توان چشم اندازهایی را دید که در دیگر نقاط کم تر یافت می شود. تپه یا رشته کوه های ماسه ای (تلماسه) که بر اثر وزش باد و جابه جا شدن ماسه ها پدید آمده و شکل و اندازه آن ها بر اثر وزش باد مدام در حال تغییر است؛ از جذاب ترین اشکال ژئومورفولوژی استان کرمان به شمار می روند. آب و هوای کویر برای نیمی از سال مطلوب است و کوهستان های استان نیز برای نیمی دیگر از سال.

 کویر شهداد همواره جاذب محققین، پژوهشگران و عاشقان طبیعت است.
سکوت زیبا، آسمان بی انتها، شب های آرام، لایه های نمکی، قله های مرتفع و برف گیر هزار، دریاچه ی زیبای هامون، چشمه های متعدد آب معدنی، نخل زارهای بم و ده ها عارضه ی طبیعی و متفاوت با یک دیگر در استان کرمان یک جا جمع شده و محل مناسبی برای گردشگری طبیعی در استان کرمان به وجود آورده اند.

● رودخانه ها، چشمه هاو آبشارهای استان کرمان

مهم ترین رودخانه این منطقه هلیل رود است که شاخه های مهمی مانند زردشت از گوهر، بافت از لاله زار، رابر از الفتح (شاه کوه)، طیل از کوه هزار و اسفندقه از ارتفاعات اسفندقه به آن می پیوندند و پس از مشروب نمودن جیرفت و شهرستان کهنوج وارد هامون جازموریان می شود. پوشش گیاهی این حوزه ی آب ریز قابل توجه بوده و به علت وجود دایمی برف کوه های نام برده، آب دایم دارد. مهم ترین قابلیت تفریح گاهی آن اطراف و دریاچه پشت سد جیرفت است که استفاده های گردش گاهی دارد.
رودخانه های دیگر این استان عبارت اند از : آب بخشا در برد سیر، راور در منطقه راور، خبر در منطقه خبر بافت، رود خانه تنگوییه (پلنگی) در سیر جان، ابراهیم آباد، اندوهجرد، آب باریک، آبشور اسفندقه، و.......چشمه های آب معدنی این منطقه نیز از مهم ترین جاذبه های گردشگری طبیعی ناحیه به شمار می آیند. در مناطق مختلف استان کرمان چشمه های زیادی پراکنده شده اند که عبارت اند از: چشمه حسین آباد، راین، چشمه قلعه عسکر، چشمه آب معدنی قاسم آباد، چشمه معدنی ته خاتون، چشمه معدنی غرغره ( باب ترش)، چشمه آب معدنی ابارق، چشمه آب معدنی بوجان، چشمه معدنی رضا آباد، چشمه آب معدنی پاچنار، چشمه آب معدنی بیشه، چشمه حسین آباد، چشمه های معدنی آباد آوران، چشمه های آب معدنی اختیار آباد، چشمه آب معدنی گلی آونگ، چشمه آب معدنی حوض نو، چشمه آب معدنی باب تنگل (قدمگاه)، چشمه آب معدنی بفرا، چشمه آب معدنی حوض باد و... (توضیح مفصل و اطلاعات کامل تر درباره هر یک از چشمه ها و رودخانه های یاد شده در شهرستان های مربوطه به طور کامل آورده شده است)

● مناطق توریستی - طبیعی خاص استان کرمان

روستای میمند واقع در استان کرمان تنها یک نمونه از جاذبه‌های گردشگری خاص استان است. این روستای باستانی از معدود موارد معماری صخره‌ای است که به شکلی گسترده در تمامی ساختار روستا استفاده شده است. نمونه‌های معماری صخره‌ای هر چند که در دیگر کشورها نیز به طور معدودی به چشم می خورند؛ اما هیچ کدام جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و گردشگری میمند را ندارند. به عنوان نمونه مهم ترین شاخصه این روستا در مقایسه با مواردی چون دهکده کاپادوکیه‌ی ترکیه، مسکونی بودن واحدهای صخره‌ای میمند است که این خصوصیت در سایت‌های مشابه میمندکم تر دیده می شود. ییلاق ماهان، کویر زیبای شهداد، بیابان های حاشیه شهرها، ییلاق جوپار، ییلاق راین، دریاچه ی هامون جازموریان، ییلاق کوه پایه، قله ی زیبای هزار، ییلاق ده بکری، ییلاق مسکون، ییلاق دلفارد، ییلاق درهزار، ییلاق رابر، باغ سنگی، ییلاق بنان، ییلاق اسفندقه، روستاهای پراکنده شده در دامان کوه های سر به فلک کشیده همراه با مناطق در برگیرنده ی چشمه های آب معدنی از جمله مناطق توریستی – طبیعی خاص استان کرمان به شمار می آیند که قادر به جذب گردشگران و دوست داران طبیعت هستند.

● جاذبه های اجتماعی استان کرمان

هر یک از جوامع ایرانی؛ از جاذبه های اجتماعی خاص خود برخوردار هستند. شیوه معیشت عشایر، جشن ها و آیین های سنتی و باستانی، غذاهای محلی، شیرینی های خانگی و آداب و رسوم حاکم بر مراسم های مختلف از جمله جاذبه های اجتماعی مناطق مختلف ایران هستندکه همگی برآیند شیوه زندگی اجتماعی مردمان هر ناحیه است. زیست بوم های عشایری از فضاهای جالب توجه استان کرمان است که می تواند در خدمت توسعه گردشگری قرار بگیرد. در استان کرمان همانند دیگر مناطق ایران جشن ها و آیین ها به سه دسته ی ملی، محلی و مذهبی تقسیم می شوند که در میان جشن های ملی؛ نوروز باستانی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. استان کرمان همانند سایر استان های ایران؛ از انواع غذاهای سنتی و خوش طعم برخوردار است که برخی از آن‌ها در مناسبت‌های ویژه و تعداد بسیاری نیز به شکل عادی در طی سال تهیه می‌شود. استان کرمان در لایه های مختلف اجتماعی خود از جاذبه های کم نظیر و زیبایی برخوردار است که آشنایی با آن ها از مهم ترین ویژگی های گردشگری اجتماعی است.

بیش از 110 دانشگاه و مرکز آموزشی عالی، 700 مسجد، 400 کانون فرهنگی و هنری در مساجد و 122 کتابخانه از جمله ظرفیت های فرهنگی و هنری استان کرمان بشمار می روند.

با اجرای طرح مثلث توسعه اقتصادی استان از سوی دولت تدبیر و امید،75 هزار میلیارد ریال تفاهم نامه سرمایه گذاری در استان منعقد شده است و در راستای این طرح ابتکاری،درآمد گمرکات استان 112 درصد رشد داشته است.

در سال 93 میزان 385،833  تن کالا به ارزش یک میلیارد و166 میلیون و 685 هزار و337 دلار از طریق گمرکات استان کرمان به خارج از کشور صادر گردیده که عمده ترین آنها پسته، مغز پسته، کاشی و سرامیک، سیمان، خرما و مصنوعات مس بوده اند.

در همین سال 112،565  تن واردات کالا به ارزش 719 میلیون و 18 هزار و 312 دلارثبت شده که نسبت به سال قبل از نظر وزن 66 درصد و از نظر ارزش 57 درصد افزایش داشته است.

از جمله امکانات حمل و نقل و گردشگری موجود در استان فعالیت بزرگترین و موفق ترین شرکت هواپیمایی خصوصی کشور یعنی هواپیمایی ماهان و پنج فرودگاه فعال که چهار فرودگاه از آن ها بین المللی است .

دو خط سراسری راه آهن از استان کرمان می گذرد و بسیاری از جاده های ترانزیتی استان بزرگراهی هستند


مهم ترین تنگناها و مشکلات پیش روی توسعه استان کرمان

کمبودآب و خشکسالی های طولانی مدت، چالش اصلی استان کرمان بوده که پدیده مهاجرت روستاییان به شهرها و معزل بزرگی چون حاشیه نشینی را به همراه داشته است.

کمبود انرژی برق در استان کرمان که در حال حاضر مصرف استان نزدیک 2000 مگابایت بوده در حالی که توان تولید برق 1500 مگابایت می باشد و با در نظر گرفتن طرح های توسعه صنعتی استان کرمان نیازمند 5000 مگابایت برق در آینده نزدیک می باشد.

گستردگی استان کرمان، آماده نمودن زیرساخت راه های ارتباطی را با توجه به پراکندگی جمعیت دچار مشکل نموده است به طوری که از 29 هزار کیلومتر راه مورد نیاز استان ها تنها 600/11 هزار کیلومتر آن ساخته شده است

1564 پروژه ادامه دار دولتی از مهم ترین چالش های دولت تدبیر و امید در این استان می باشد بدون احتساب نرخ تورم اعتباری معادل ده هزار میلیارد تومان نیاز است در حالی که سالیانه حداکثر مبلغ 500 میلیارد تومان اختصاص بودجه در استان می باشد و با این وجود برای اتمام این پروژه ها زمانی حدود 15 سال نیاز است.