کلیات

افرادی که تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند، می‌ توانند از مستمری بازنشستگی بهره‌مند شوند؛ البته برای بهره‌مندی از این مزایا، محدودیت‌ هایی در زمینه سن و میزان سابقه بیمه نیز وجود دارد. افراد فعال در دسته مشاغل زیان‌ آور، نسبت به دیگران، زودتر بازنشسته می‌ شوند؛ اما گاهی افرادی با شغل‌ های معمولی نیز تمایل دارند که پیش از موعد بازنشسته شوند؛ در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

بازنشستگی 

بازنشستگی به معنی کناره‌ گیری از ادامه شغل در اثر بالا بودن سن و گاه در پی بیماری و ازکار افتادگی است. شخص بازنشسته تا زمانی که زنده است شخصاً از حقوق بازنشستگی استفاده می‌ کند و پس از مرگش بازماندگانش واجد شرایط دریافت این مستمری هستند.

انواع بازنشستگی 

۱. بازنشستگی پیش از موعد بر اساس حق بیمه پرداختی

در این حالت کارمندان با ۵ سال ارفاق، می‌ توانند زودتر از موعد بازنشسته شوند و فرد با ۲۵ سال سابقه و ۳۰ روز حقوق ماهانه، بازنشسته خواهد شد.

در رابطه با شرایط بازنشستگی پیش از موعد، یک اصلاح کلی انجام شده که فرد با هر میزان سابقه، قادر به بازنشستگی است و حقوق او نیز معادل سال‌ های خدمت او محاسبه خواهد شد. برای مثال فردی با داشتن ۲۶ سال سابقه خدمت، در زمان بازنشستگی حقوقی معادل ۲۶ روز کاری را ماهانه دریافت خواهد کرد.

۲. بازنشسته شدن بدون در نظر گرفتن شرط سنی

طبق تبصره ۳ ماده ۷۶ قانون بازنشستگی، اگر فردی ۳۵ سال حق بیمه پرداخت کرده باشد بدون توجه به سن می تواند بازنشسته شود.

۳. باز نشستگی در مشاغل سخت و زیان آور

کارهایی که متناسب با شاغلین نبوده و افراد در آن دچار فشار جسمی و روحی شده اند را می توان جزء مشاغل سخت و زیان آور نام برد، طبق قانون فرد با ۲۰ سال سابقه پی در پی و یا ۲۵ سال سابقه نامتوالی می تواند بازنشسته شود، همچنین هر یک سال سابقه بیمه برای این دسته از مشاغل یک و نیم سال در نظر گرفته می شود.

۴. بازنشستگی زنان

زنان شاغل درسن ۴۲ سالگی اگر ۲۰ سال سابقه کار داشته باشند می توانند بازنشسته شوند و از خدمات ۲۰ روز حقوق در ماه استفاده کنند.

۵. بازنشستگی جانبازان و آزادگان

جانبازانی که بین ۲۰% تا ۴۰% نقص عضو هستن ۳ تا ۶ و جانبازانی که ۴۰% یا بیشتر که از کار افتاده شده اند ۶ تا ۱۰ سال به سوابق بیمه آن ها اضافه می شود.

۶. باز نشستگی معلولان

مردان با ۵۰ سال و زنان با ۴۵ سال سن و با ۲۰ سال سابقه می توانند بازنشسته شوند و اگر معلولیت آن ها بیشتر باشد طبق قانون می توانند سابقه بیمه کمتری داشته باشند.

مفهوم بازنشستگی پیش از موعد

مفهوم بازنشستگی پیش از موعد ناظر بر آن است که در برخی شرایط بازنشستگی پیش از موعد، مشمولان قانون کار و تامین اجتماعی و نیز کارمندان دولت ، بتوانند قبل از اینکه به سن بازنشستگی رسیده و دوره خدمت خود را سپری کرده باشند ، به خدمت خود خاتمه داده و بازنشسته شوند؛ با این حال در تصویب قوانین مربوطه، باید به آثار بازنشستگی پیش از موعد یعنی بار مالی سنگین آن برای دولت توجه نمود.

قانون و شرایط بازنشستگی پیش از موعد

مطابق ماده‌ واحده قانون بازنشستگی پیش از موعد مردان، بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی، درصورت داشتن حداقل ۵۵ سال تمام و سابقه پرداخت ۲۰‌ سال حق بیمه یا بیشتر، می‌ توانند تقاضای بازنشستگی کنند.

برای این منظور، آنان باید تصمیم خود را به‌صورت کتبی به کار فرما اطلاع دهند؛ سپس درخواست بازنشستگی خود را برای سازمان تأمین اجتماعی حوزه محل کار خود ارسال کنند. حداقل سن موضوع این قانون برای زنان، ۱۰ سال کمتر از مردان است.

در صورتی که فرد یکی از شرایط زیر را داشته باشد؛ از داشتن حداقل سن مطرح‌ شده در این قانون معاف خواهد بود: 

‌الف_ داشتن حداقل ۳۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه

ب_ داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌ آور.

ج_ داشتن مجموعاً ۳۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای عادی و سخت و زیان‌آور؛ با لحاظ این موضوع که هر سال پرداختی در مشاغل زیان‌ آور، معادل ۱.۵ سال مشاغل عادی در نظر گرفته خواهد شد. آیین‌نامه کارهای سخت و زیان‌آور، توسط شورای عالی حفاظت فنی و با حضور مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی (‌با حق رأی) تجدیدنظر خواهد شد. در حال حاضر، حداکثر مدت ارفاق، ۱۰ سال در نظر گرفته می‌شود.

مطابق تبصره ۷ ماده‌ واحده فوق، اگر فرد بیمه‌ شده‌ای بر اساس این قانون بازنشسته و سپس در جای دیگری مشغول‌ به‌ کار شود، مستمری بازنشستگی او قطع خواهد شد؛ علاوه بر این فرد، حق بازنشستگی قبل از موعد را نیز نخواهد داشت.

ارزیابی پیامدهای بازنشستگی زودرس

پیامدهای این بازنشستگی شامل ۲ گروه می‌ شود که یکی از آن ها قاطبه کارمندان دولت (مخصوصاً در شهرستان‌ ها) است که نمی‌ توانند شغل دیگری پیدا کنند و بعد از بازنشستگی خانه‌ نشین شده و درگیر چالش‌ های روحی، روانی و مالی می‌شوند.

گروه دوم، مدیران دولتی هستند که چون می‌ توانند ضمن برخورداری از مزایای بازنشستگی پیش از موعد؛ به‌ راحتی جذب بازار کار بخش خصوصی شوند، حامی تصویب نهایی این طرح هستند و برای آنان مهم نیست که اشتغال مجددشان، ضربه اساسی به فرصت‌ های اشتغال جوانان وارد می‌کند. به‌هرحال، اغلب مدیران دولتی مشمول بازنشستگی پیش از موعد؛ با تجربه‌ تر از جوانان جویای کار هستند و علاوه بر این، در اشتغال مجدد پس از بازنشستگی، کار فرمایان بخش خصوصی و متقاضی همکاری، ملزم به پرداخت حق بیمه آنان نیستند. همین دو جذابیت باعث می‌ شود تا برخلاف پیش‌ بینی طرح بازنشستگی پیش از موعد، مدیران دولتی، گوی رقابت برای اشتغال را از جوانان بربایند. سوای این واقعیت تلخ، باید به این نکته هم توجه کرد که نظام اداری هم به‌علت از دست دادن زودرس کارکنان مجرب خود به‌دلیل بازنشستگی، متضرر می‌شود و ضربه جدی می‌خورد.

پیش بینی وضعیت ناخوشایند برای بازنشستگان پیش از موعد

یافته‌ های بررسی‌ های علمی و کارشناسی اثبات کرده، افرادی که توانایی لازم جسمانی را برای اشتغال دارند، باید مشغول به‌کار باشند وگرنه دچار آسیب‌ های روحی و روانی جدی می‌ شوند و فشارهای مالی ناشی از کاهش درآمد در دوره بازنشستگی هم مزید بر علت شده و فرسایش روحی و روانی آنان را تشدید می‌کند. چنین افرادی، آرامش زندگی اطرافیان خود را نیز مخدوش می‌کنند؛ بنابر این دامنه پیامدهای آسیب روحی و روانی، محدود به‌خود فرد نیست، بلکه اعضای خانواده، دوستان، اطرافیان و دیگر افراد مرتبط با آنان را نیز درگیر می‌ کند. باید توجه کرد که اگر تعداد بازنشستگان دچار این آسیب‌ های روحی و روانی، زیاد باشد، حتی ممکن است بخش‌ هایی از جامعه را هم در معرض اثرات رفتار نامعمول خود قرار دهد.

۱۳ حالت «بازنشستگی پیش از موعد» برای زنان و مردان در قانون تامین اجتماعی

زنان و مردان بنابر ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی تبصره‌ های آن، می‌توانند در ۱۳ حالتِ مختلف (۷ حالت زنان و ۶ حالت مردان) به صورت پیش از موعد بازنشسته شوند.

بازنشستگی زنان 

 ۱- حداقل ۴۲ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت عادی و سخت و زیان آور به شرط اشتغال در کارگاه های مشمول قانون کار در زمان ارائه درخواست بازنشستگی

۲- حداقل ۱۰ سال سابقه و ۵۵ سال سن. ( در صورتی کسری سابقه با پرداخت حق بیمه سنوات کسری بصورت یکجا ) و در صورت کسری سن احراز ازکارافتادگی کلی

٣- حداقل ۴۵ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه.

۴- ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه عادی و سخت و زیان آور بدون شرط سنی.

 ۵- ۲۰ سال متوالی سابقه در مشاغل سخت و زیان آور بدون شرط سنی.

۶- ۲۵ سال متناوب سابقه در مشاغل سخت زیان آور بدون شرط سنی.

 ۷- حداقل ۴۵ سال سن و ۳۰ سال سابقه عادی و مشاغل سخت و زیان آور.

بازنشستگی مردان 

 ۱- حداقل ۱۰ سال سابقه و ۶۰ سال سن. ( در صورتی کسری سابقه با پرداخت حق بیمه سنوات کسری بصورت یک جا و در صورت کسری سن احراز از کار افتادگی کلی).

۲- حداقل ۵۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه.

 ۳- ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه عادی و سخت و زیان آور بدون شرط سنی.

۴- ۲۰ سال متوالی سابقه در مشاغل سخت و زیان آور بدون شرط سنی.

 ۵- ۲۵ سال متناوب سابقه در مشاغل سخت زیان آور بدون شرط سنی.

۶ – حداقل ۵۰ سال سن و ۳۰ سال مجموع سابقه عادی و مشاغل سخت و زیان آور.

آیا بازنشستگی پیش از موعد تاثیرات نامطلوبی بر روی افراد و اقتصاد دارد؟

در قوانین دولتی اغلب کشورها به دنبال بالا بردن سن بازنشستگی هستند چراکه بازنشستگی پیش از موعد مغایر با قوانین صندوق‌های بازنشستگی است، اما در ایران طرح‌ها در راستای پایین آوردن سن بازنشستگی وجود دارد. یکی از تاثیرات بازنشستگی پیش از موعد این است که درآمدهای صندوق‌های بیمه پایین می‌آید و همین امر حفظ صندوق‌ها را دشوار می‌سازد.