کلیات
منطقه اورامان يا هورامان منطقه‌اي بکر و طبيعي است که در بستره وسيعي که بين دو کشور ايران و عراق گسترده و در ايران محدود به استان‌هاي کردستان و کرمانشاه است. شهر‌ها و روستاهاي اين منطقه از نظر فرهنگ، زبان، پوشش، بافت معماري و غیره کاملاً شبيه هم هستند.
وجه تسمیه
كلمه هورامان به معني برافراشته و بلند است. در خصوص پيشنه تاريخي اورامانات مي‌توان گفت که واژه اورامان يا هورامان از دو بخش «اهورا» و «مان» به معناي خانه، جايگاه و سرزمين تشكيل شده است. پس اورامان يعني سرزمين اهورايي و جايگاه اهورامزدا. (هور) معني ديگري هم دارد. هور در اوستا به معني خورشيد است. هورامان را مي‌توان جايگاه خورشيد هم معني كرد.
پیشینه تاریخی
اين منطقه يكي از نواحي تاريخي است و محل جنگ‌هاي متعددي ميان نيروهاي متخاصم از جمله در حمله اسكندر و جنگ‌هاي سپاه اسلام و ساسانيان بوده است.
هنوز آثاري تاريخي همچون مقبره پير شاليار و بقاياي آتشكده آتشگاه و مقبره سيد عبيدالله معروف به كوسه‌هجيج در اين ناحيه مشاهده مي‌شوند.
جغرافیای انسانی
منطقه اورامان به‌طور متوسط در ارتفاع 1600 متري از سطح دريا قرار داشته است. گويش بخش اعظم مردم منطقه به لهجه هورامي يكي از لهجه‌هاي متعدد زبان كردي است و شباهت بسياري به زيان اوستايي دارد. بخش مهمي نيز به لهجه جافي يكي از گويش‌هاي زبان كردي، تكلم مي‌كنند. مردم اورامان از نظر مذهبي بيشتر تابع دين اسلام و مذهب تسنن و شاخه شافعي هستند.
معماری اورامانات کاملاً با کوهستان انطباق یافته و متکی بر ساخت و ساز با استفاده از سنگ و بصورت خشکه چین است و خانه‌ها در روستاهای منطقه با توجه به شیب تند دامنه‌های صخره‌ای به صورت پلکانی ساخته شده‌است. خانه‌ها در اکثر موارد در دو طبقه ساخته شده و براساس معیشت فضاهای خانه‌ها با یکدیگر متفاوت است و خانه‌های افراد باغ دار، کشاورز، دامدار کمابیش با هم متفاوت است. در بسیاری از موارد طبقه همکف به محل نگهداری گله و انبار اختصاص دارد. فضای اصلی مسکونی در طبقه بالاتر واقع است و از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود. مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانی شهری بزرگ بوده و مرکزیتی خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز حکومت ناحیه اورامان یاد می‌کرده‌اند.
به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معماری، موقعیت چشمه‌های پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از دوره‌های گذشته‌است. پیش از ورود پارچه و کفش‌های خارجی و سایر منسوجات داخلی بهاستان کردستان، بیشتر پارچه‌ها و پای‌افزار مورد نیاز آن‌ها توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می‌شده‌است.
جغرافیای طبیعی
هر چند که بخش بزرگی از منطقه اورامان از کوه‌های بلند و پربرف ساخته می‌شود. اما در ارتفاعات پائین‌تر و در دامنه همین کوه‌ها جنگلهای متراکم کم و بیش وسیعی وجود دارند. پوشش جنگلی این ناحیه همچون پوشش عمومی رشته‌کوه زاگرس بیشتر از درختان بلوط است. درختان دیگری مانند گلابی‌وحشی و زالزالک نیز به تعداد چشمگیری یافت می‌شود. این جنگلها از دیرباز تأمین‌کننده سوخت زمستانی اهالی منطقه بوده‌اند.
تقسیمات سیاسی
بخش بزرگی از اورامان در استان کرمانشاه و کردستان و بخش کوچکتری در حلبچه در خاک عراق واقع است. از مناطق مهم شهری آن نیز می‌توان به پاوه، نوسود، نودشه، بیاره و حلبچه اشاره کرد، که البته در شهرهایی نظیر مریوان، کامیاران، سنندج، کرمانشاه، جوانرود و تهران نیز از طریق مهاجرت مردم هورامی زبان ساکن شده‌اند. هورامان روی همرفته خود به چند بخش تقسیم می‌شود که عبارت اند از هورامان لهون، هورامان تخت و ژاورو.
کولبری
در منطقه اورامان ایران، تعداد قابل توجهی از جوانان به ویژه افراد تحصیلکرده به دلیل مشکلات اقتصادی و نبود اشتغال پایدار به ناچار به کولبری روی آورده اند.