کلیات

تسعیر ارز یکی از مسائل مهم اقتصادی و تجاری در تمام دنیاست. در کشور‌های مختلف از طریق تسعیر ارز اثر تغییرات نرخ ارز در عملیات مالی و حسابداری شرکت‌ها و  واحد‌های تجاری بررسی و به صورت استاندارد در صورت‌های مالی آن‌ها منعکس می‌شود.
در کشور ما به دلیل بالا بودن نسبی نرخ تورم سالیانه و در نتیجه آن کاهش ارزش پول ملی، تقریبا همه واحد‌های تجاری از جمله واحد‌هایی که به واردات یا صادرات می‌پردازند درگیر این مسأله‌اند. از آن جا شرکت‌های پذیرفته شده در بورس نیز جزء بزرگترین واحد‌های تجاری کشور و به نوعی بخش مهمی از چرخه اقتصاد می‌باشند، توجه به این موضوع برای سرمایه‌گذاران این حوزه و حتی سایر بازار‌های موازی الزامی است.
یک واحد تجاری فعالیت‌های خارجی خود را به دو صورت انجام می‌دهد. ممکن است معاملاتی به ارز انجام دهد یا عملیات خارجی داشته باشد؛ لذا قبل از بیان دقیق‌تر مفهوم تسعیر ارز لازم است که درباره‌ی این مفاهیم توضیحاتی ارائه شود.

تعریف ارز

ارز یا currency نوعی پول پذیرفته شده است که توسط دولت توزیع شده و مبادله کالا و خدمات با آن امکان‌پذیر است. هر کشوری ارز مخصوص به خود را دارد. در بعضی موارد برای مبادلات و معاملات تجاری لازم است از ارز رایج کشور مقابل یا ارز‌های معتبر جهانی استفاده کرد.  

معاملات ارزی

به معاملاتی که در آن‌ها به‌جای ریال از ارز استفاده شود معاملات ارزی می‌گویند. برای مثال خرید یا فروش کالا‌ها یا خدماتی که قرار است بهای آن‌ها به ارز پرداخت یا دریافت شود جزء معاملات ارزی هستند.

عملیات خارجی

به کلیه‌ی عملیات یک واحد تجاری فرعی، وابسته، یا شعبه‌ی دیگر واحد تجاری اصلی یا مشارکت با سایر واحد‌های تجاری که در کشوری دیگر مستقر شده باشد را عملیات خارجی گفته می‌شود. در واقع به فعالیت واحد‌های مستقر در خارج از کشور برای یک شرکت داخلی، عملیات خارجی می‌گویند. مثلا اگر یک کارخانه تولیدی دارای شعبه یا واحدی در سایر کشور‌ها باشد، به فعالیت آن واحد یا شعبه در کشور مذکور عملیات خارجی می‌گویند.

واحد پول گزارشگری

واحد پولی که صورت‌های مالی بر اساس آن تنظیم می‌شود. مثلا در اکثر شرکت‌های ایرانی واحد پول گزارشگری ریال است.

نرخ تسعیر

نرخ تبدیل دو واحد پولی به یکدیگر را نرخ تسعیر ارز گویند. اما به دلیل این که تعیین نرخ لحظه‌ای ارز دشواری‌های خاص خود را دارد، معمولا به صورت تقریبی در بازه‌های زمانی مختلف مثل یک هفته یا یک ماه از میانگین نرخ ارز به عنوان نرخ تقریبی استفاده می‌شود. اما اگر نوسانات نرخ ارز شدید باشد، نمی‌توان به این میانگین اتکا کرد!


نحوه محاسبه تسعیر ارز

اگر عملیات مالی یک شرکت به ریال ثبت شود، باید تمام معاملات ارزی آن به ریال تبدیل شود. این تبدیل واحد پولی را تسعیر ارز می‌گوییم.
در فرهنگ دهخدا تسعیر، نرخ نهادن و قیمت گذاری معنا شده است.
در واقع با تسعیر ارز حسابدار بررسی می‌کند که نرخ تغییرات ارز چه تاثیری بر عملیات مالی گذاشته و آیا برای شرکت سودآور بوده است یا خیر!


یک مثال ساده

فرض کنید یک شرکت تولیدی ایرانی با شرکتی خارجی وارد معامله می‌شود. اگر پرداخت مدتی بعد از معامله صورت گیرد، نرخ ارز در زمان انجام معامله و زمان پرداخت تفاوت خواهد داشت.
برای مثال فرض کنید یک شرکت ایرانی کالایی را با قیمت ۱۰۰۰ دلار به یک شرکت خارجی می‌فروشد و در زمان امضای قرارداد نیز نرخ دلار ۴۰۰۰ تومان بوده است. پس معامله به صورت زیر ثبت می‌شود:
قیمت فروش کالا در قرارداد = قیمت کالا به دلار × نرخ دلار در زمان قرارداد

 ۴ میلیون تومان = ۴۰۰۰ تومان * ۱۰۰۰ دلار

پس از مدتی و در هنگام پرداخت شرکت خارجی قیمت دلار افزایش یافته و به ۱۲۰۰۰ تومان می‌رسد! در این صورت شرکت ایرانی به ازای هر کالا از محل افزایش نرخ ارز ۸ میلیون تومان دیگر هم سود می‌کند. در واقع قیمت فروش به‌صورت زیر ثبت می‌شود:

 قیمت دریافتی فروش کالا = قیمت کالا به دلار × نرخ دلار در زمان پرداخت

 ۱۲ میلیون تومان = ۱۲۰۰۰ تومان * ۱۰۰۰ دلار

در این جا شرکت از محل تسعیر ارز ۸ میلیون تومان سود کرده است؛ لذا به سود یا زیانی که حاصل از تغییر نرخ ارز در صورت‌های مالی باشد، سود یا زیان ناشی از تسعیر نرخ ارز می‌گویند.