کلیات

واقعه شهادت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) از مسلّمات منابع معتبر شیعه است، به این واقعه در کتاب‌های معتبر اهل‌سنت نیز اشاره شده است. بر طبق این مستندات حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) اندکی پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و در جریان هجوم مأموران ابوبکر به خانه‌اش، آسیب دید، در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی در ۳ جمادی‌الثانی سال ۱۱ هجری قمری در مدینه به شهادت رسید. پیکر دختر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به سفارش خودش شبانه و مخفیانه دفن شد و قبرش هیچ‌گاه مشخص نشد.

سابقه هتک حرمت

ابن‌عباس‌ می‌گوید:، چون بیماری رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شدید گردید، فرمود: چیزی بیاورید تا بر آن برای شما نوشته‌ای بنویسم که بعد از آن گمراه نشوید.  عمر گفت: بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بیماری چیره گردیده، کتاب خدا در دست ماست ما را بس است، پس اختلاف کردند و جنجال بالا گرفت. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: از نزد من برخیزید درگیری در حضور من سزاوار نیست. پس ابن‌عباس بیرون رفت و می‌گفت: مصیبت، تمام مصیبت آنگاه رخ داد که بین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و نوشتارش حائل گردیدند.
«عن ابن‌عباس قال: لمّا اشتدّ بالنّبیّ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وجعه، قال: ائتونی بکتاب اکتب لکم کتاباً لاتضلّوا بعده، قال عمر: انّ النّبیّ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) غلبه الوجع وعندنا کتاب اللَّه حسبنا، فاختلفوا وکثر الغلط، قال: قوموا عنّی ولاینبغی عندی التنازع، فخرج ابن‌عباس یقول: انّ الرزیّة کلّ الرزیّة ماحال بین رسول اللَّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وبین کتابه.» 

روایات اهل‌سنت

شاید آنان که کلام ابن‌عباس را می‌شنیدند که می‌گوید: «الرّزیّة کلّ الرّزیّة» وای مصیبت جامع، حیران و آشفته‌خاطر بودند که یعنی چه؟! ابن‌عباس چه می‌گوید؟! امّا پس از چند روز انگشت‌شمار نسبت دهنده هذیان و یاوه‌گویی به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) کلام دیگری گفت: به خدا قسم خانه را با شما آتش می‌زنم. این ماجرا در منابع فراوانی از اهل‌سنت آمده که فقط به چند نمونه آن اشاره می‌شود.

روایت ابن‌ابی‌شیبه

ابوبکر عبدالله بن محمد بن ابی‌شیبه، شیخ و استاد بخاری، در کتاب المصنف، می‌گوید:«آنگاه که بعد از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای ابوبکر بیعت‌ می‌گرفتند.  علی (علیه‌السّلام) و زبیر برای مشورت در این امر نزد فاطمه (سلام‌الله‌علیها) دختر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رفت وشد می‌کردند. عمر بن خطاب با خبر گردید و به نزد فاطمه (سلام‌الله‌علیها) آمد و گفت:‌ای دختر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)! به خدا در نزد ما کسی از پدرت محبوب‌تر نیست و پس از او محبوب‌ترین تویی؟! و به خدا قسم این امر مرا مانع نمی‌شود که اگر آنان نزد تو جمع شوند، دستور دهم که خانه را با آن‌ها به آتش کشند. اسلم گفت:، چون عمر از نزد فاطمه (سلام‌الله‌علیها) بیرون شد، علی (علیه‌السّلام) و... به خانه برگشتند. پس فاطمه (سلام‌الله‌علیها) گفت: می‌دانید که عمر نزد من آمد، و به خدا قسم یاد کرده اگر شما (بدون اینکه با ابوبکر بیعت کنید) به خانه برگردید خانه را با شما آتش می‌زند؟ و به خدا قسم که او به سوگندش عمل خواهد کرد»
«حین بویع لابی بکر بعد رسول اللَّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) کان علیّ والزبیر یدخلان علی فاطمة بنت رسول اللَّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فیشاورون‌ها ویرجعون فی امرهم، فلمّا بلغ ذلک عمر بن خطاب، خرج حتّی دخل علی فاطمة فقال: یا بنت رسول اللَّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) واللَّه ما احد احب الینا من ابیک وما احد احب الینا بعد ابیک منک، وایم اللَّه ما ذلک بمانعی ان اجتمع هؤلاء النفر عندک ان امرتهم ان یحرق علیهم البیت. قال: فلمّا خرج عمر جاؤو‌ها فقالت: تعلمون انّ عمر قد جائنی وقد حلف باللَّه لان عدتم لیحرقنّ علیکم البیت، وایم اللَّه لیمضینّ لما حلف علیه.» 


تردید در شهادت حضرت زهرا

با آنچه گفته شد جای تردیدی باقی نمی‌ماند و شهادت دختر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای هیچ شیعه و سنی منصف و غیرمتعصبی قابل‌انکار نیست. در عین حال باز هم این قصّه بر باور‌های بسیاری سنگین می‌آید و جا دارد که فریاد برآورند که: آه چه می‌گوئی؟ چه می‌نویسی؟ ساکت باش؟ مگر ممکن است راست باشد؟ اگر راست است، پس چرا افلاک می‌گردند؟ خورشید می‌تابد؟ و... مگر خدا به پیامبرش نفرمود: «لولاک لما خلقت الافلاک» و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درباره دخترش نفرمود: «فاطمة بضعة منّی؛ فاطمه پاره تن من است»؟


 تردید کردن ابن‌ابی‌شیبه

ابن‌ابی‌شیبه استادم قبل از من فاجعه را روشن‌تر بیان کرده که تهدید به آتش کشیدن خانه را ذکر کرده. مطلب روشن‌تر از آن است که بتوان آن را مخفی کرد، چه اینکه این مطلب در منابع معتبر ما اهل سنت فراوان آمده.
شاید کسی تصّور کند: آنچه به سند صحیح و معتبر ثابت و غیرقابل‌انکار است، تهدید به آتش کشیدن خانه فاطمه (سلام‌الله‌علیها) است، امّا اصل آتش زدن ثابت نیست. بلی، کلام ابن‌ابی‌شیبه به تنهایی آتش زدن بیت وحی را ثابت نمی‌کند، امّا بخاری با نقل بیعت نکردن علی (علیه‌السّلام) با ابوبکر از به آتش کشیدن بیت نبوّت خبر می‌دهد؛ زیرا در نقل ابن‌ابی‌شیبه خواندیم که عمر قسم یاد کرد اگر بیعت نکنند دستور می‌دهم تا خانه را با اهلش آتش زنند. آن‌چنان سوگند عمر جدّی بود که فاطمه (سلام‌الله‌علیها) سوگند می‌خورد که عمر به قسمش وفا خواهد کرد؛ و بخاری آورده است:
«فاطمه (سلام‌الله‌علیها) بر ابوبکر غضب نمود پس با وی قهر کرد پس با او سخنی نگفت تا وفات نمود و بعد از پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شش ماه زندگی کرد... (و علی (علیه‌السّلام)) در این ماه‌ها بیعت نکرد.»
«فوجدت فاطمة علی ابی‌بکر فی ذلک فهجرته فلم تکلمه حتّی توفیّت وعاشت بعد النّبیّ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ستّة اشهر... ولم یکن یبایع تلک الاشهر.»
پس بنابراین چنانکه بلاذری در انساب الاشراف می‌گوید: «فلم یبایع فجاء عمر ومعه فتیلة»؛ عمر به مقتضای قسمش عمل کرد و بیت اهل‌البیت را به آتش کشید؛ و آنچه برخی نقل کرده‌اند که علی (علیه‌السّلام) پس از تهدید ناگزیر از بیعت شد و نوبت به احراق نرسید، مخالف نقل بخاری است که در نزد اهل سنت از اعتبار بیشتری برخوردار است، ونیز شواهد حدیثی و تاریخی، آن را مردود می‌داند. بلی قافیه این مرثیه و نوحه با سرودن طلیعه آن به زبان هر سراینده‌ای جاری می‌شود، چون با قسم به آتش زدن خانه، و سپس برای وفا به قسم با مشعل به در خانه آمدن و سقط‌جنین و... از دنیا رفتن پس از مدت کوتاهی، قتل و شهادت و مستند به این مقدمات خواهد بود.
هرچند بعضی از ناقلین این مرثیه و مصیبت به نتیجه آن تصریح نکرده باشند. امّا همان‌طور که گذشت این مرثیه به وسیله پدر فاطمه (سلام‌الله‌علیها) پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و فرزندانش ائمه اطهار: تا پایان سرائیده شد. تا اینجا به گوشه‌ای از شواهد تاریخی حدیثی بر شهادت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) از منابع معتبر اهل سنت اشاره شد. مطلب آن‌قدر واضح و روشن است که نیازی به تکثیر منابع نیست.
امّا از طرف دیگر فاجعه آن قدر بزرگ و سنگین است که هرچند نتوان در ادلّه و مستند‌های تاریخی و حدیثی آن خدشه نمود، امّا باز هم عواطف و احساسات به سختی می‌تواند آن را باور کند.

تردید کردن به‌واسطه حلم علی

مگر علی (علیه‌السّلام) نبود؟ چگونه جرئت کردند؟ علی (علیه‌السّلام) می‌دید؟ می‌دید فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را می‌زدند؟ می‌دید آتش شعله می‌کشد؟ می‌دید مصیبت‌هایی که روزگاران را همچون شب تار و سیاه کرده است بر فاطمه (سلام‌الله‌علیها) می‌بارد؟! چگونه جرئت کردند؟
مگر ندیده بودند علی (علیه‌السّلام) در خیبر را چگونه از جا کند؟ مگر ندیده بودند علی (علیه‌السّلام) مرحب را چگونه دو نیم کرد؟ مگر ندیده بودند علی (علیه‌السّلام) عمرو بن عبدود را...؟ مگر ندیده بودند؟
مگر ندای جبرئیل را نشنیده بودند «لا سیف الاّ ذوالفقار و لا فتی الاّ علی» چگونه جرئت کردند؟ بلی علی (علیه‌السّلام) را دیده بودند.‌ای کاش علی (علیه‌السّلام) را فقط در این صحنه‌ها دیده بودند تا جرات نمی‌کردند. حلم علی را هم که از کوه‌ها سخت‌تر بود دیده بودند.
یافته بودند که علی (علیه‌السّلام) نفس پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است و پیغمبر را نیز سال‌ها آزموده بودند، اکنون شروع ماجرا نبود. قبل از آن بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جرات می‌کردند؛ و او را می‌آزردند! آن هم نه آزاری همچون آزار مشرکان مکّه که بر آن حضرت سنگ و خاک و خاکستر و زباله می‌ریختند! از آن زشت‌تر! و نه آزاری همچون آزار مشرکان و یهود و نصاری در جنگ‌ها با تیر و نیزه و شمشیر، بلکه از آن سخت‌تر! آزار در مورد همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): آه چه دشوار است بر غیرت اللَّه. باید سر بر دیوار نهاد و تا ابد بر مظلومیت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خون گریست که او فرمود: «ما اوذی نبیّ بمثل ما اوذیت» بجای اینکه با پیروزی‌ها اذیّت و آزار‌ها کم شود افزون می‌گردید! و با رحلتش به اوج رسید.
یافته بودند که سماحت و عظمت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر شجاعت و قدرتش فزونی دارد. دیده بودند در مقابل اذیّت‌های مشرکین قریش نفرین نمی‌کرد و می‌فرمود: «انّ قومی لا یعلمون» و در مقابل آنانکه بر آن حضرت شمشیر کشیده بودند فرمود: «اذهبوا انتم الطّلقاء» لذا بر آن حضرت جرات می‌کردند. او حیا می‌کرد که خود در مقابل آزار‌هایی که بر وی وارد می‌شد اعتراض کند، او دین خدا را پاس می‌داشت و خدا به دفاع از او می‌پرداخت.


قرائن شهادت حضرت زهرا

به‌هرحال، آنگاه که حکومت در دست پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود و آنان محکوم بودند، بر آن حضرت جرئت می‌کردند. گاه با آرزوی رحلت پیامبر، خیال ازدواج با همسرش را در سر می‌پروراندند، گاه با عبارات توهین‌آمیزی همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را مخاطب قرار می‌دادند.
امّا هنوز جای سؤال است که چرا از شجاعت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و علی (علیه‌السّلام) نمی‌هراسیدند و جرات می‌کردند؟ یا به تعبیر دیگر، چرا پیامبر و علی (صلوات‌الله‌علیهما) از شجاعت و غیرت خود بهره نمی‌گرفتند تا مخالفان چنان جرات کنند و بر آن‌ها چیره شوند؟
اولاً: خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همانند دیگران نیستند.
آنچه آنان را به عکس‌العمل وا‌می‌دارد فقط امر الهی و رضای اوست. آنان بر اساس تعصب، غضب، منافع شخصی، دفاع از خود و متعلقات خود حرکت نمی‌کنند. بلکه تنها مدافع دین و تابع وظیفه و امر الهی‌اند. حضرت علی (علیه‌السّلام) تنها بر اساس امر و فرمان عمل می‌کرد، او امر به صبر شده بود، پس امتثالاً لامر اللَّه سبحانه صبر کرد.
ثانیاً: روشن است که اگر به همسر یا مادر و خواهر کسی - هرچند ضعیف و غیر شجاع - هجوم برند، او در خانه نخواهد نشست و به دفاع برمی‌خیزد. امّا اگر بداند که مهاجمین می‌خواهند با تحریک احساسات، وی را به عکس‌العمل وادارند تا به اهداف شوم خود برسند. اگر شخصی با تدبیر و عاقل و مسلط بر نفس خود باشد هیچ‌گاه دشمن را با عکس‌العمل به اهدافش نمی‌رساند.
علی (علیه‌السّلام) می‌دانست آشوب و جنجال هدف مهاجمین است تا در پرتو آن امر را مشتبه نموده و فرصت را برای معرّفی حق از علی و فاطمه (علیهماالسلام) بگیرد. علی با صبر و بردباری نقشه شوم مهاجمین را خنثی کرد؛ و با فدا نمودن خود و همسرش، مسؤولیت بزرگ خود را برای حفظ دین ایفا و حجت را تا روز قیامت بر خلق تمام کرد.  

• در مورد ایام فاطمیه در ویکی تابناک بیشتر بخوانید