کلیات

جوجه‌تیغی یا ژوژه به جانوران پستانداری گفته می‌شود که در زیرخانوادهٔ خارپشت‌ها (نام علمی: Erinaceidae) قرار می‌گیرند. گاه تَشی نیز به دلیل خارهایی که بر پشت آن قرار دارد جوجه تیغی نامیده می‌شود اما تشی یا خارپشت جانوری کاملاً متفاوت از راسته جوندگان است، در حالی که جوجه‌تیغی‌ها کوچک‌تر و همه‌چیزخوار و از راستهٔ پستانداران حشره‌خوار هستند.

در مجموع ۱۷ گونه جوجه تیغی در نقاط مختلف آسیا، اروپا، آفریقا شناسایی شده که در پنج سرده زیستی جای می‌گیرند. این حیوان بومی بر جدید یعنی استرالیا و آمریکا نیست. نزدیکترین خویشاوندان این جانور حشره‌خوارها یعنی اعضای خانوادهٔ Soricidae هستند که ظاهری به‌سانِ موش کور دارند اما مثل جوجه تیغی‌ها به راسته حشره ‌خوارها تعلق دارند. جوجه تیغی‌ها از پستانداران اولیه به‌شمار می‌روند و مثل اغلب آن‌ها به زندگی شب زی و رژیم غذایی حشره ‌خواری خو گرفته ‌اند.

این جانور بوسیلهٔ خارهای که برپشتش قرار دارد از خود دفاع می‌کند. این خارها در واقع موهایی توخالی هستند که کراتین موجود در آن‌ها باعث تیزی و سفتی شده‌است و بر خلاف باور عمومی سمی نیست. جوجه‌تیغی‌ها اغلب در هنگام احساس خطر خود را به صورت گلوله درمی‌آورند به طوریکه تمام تیغ‌های آن‌ها رو به سمت بیرون قرار می‌گیرد. تمام گونه‌های جوجه تیغی از این مکانیسم دفاعی بهره‌مند هستند اما موفقیت آن‌ها بستگی به میزان تیغ‌هایشان دارد. به همین دلیل گونه‌هایی از جوجه‌تیغی که برای وزن کمتر از تیغ‌های کمتری برخوردارند بیشتر تمایل دارند تا از دشمن فرار کرده و گاهی به او حمله کنند و از تیغ‌هایشان به عنوان آخرین حربه استفاده کنند.

جوجه تیغی در فرهنگ ایران

نام این جانور در متون کهن ایرانی مانند اوستا بارها آمده‌است و از نام‌های «ونگهاپره» یا «دوژاک» نام برده شده؛ که «ونگهاپره» به معنی موجودی است که از نیمه‌شب تا بامداد می‌تابد تا پرده تاریکی را سوراخ کند که اشاره به خارهای این موجود است و «دوژاک» نام عامیانه خار پشت است و «بد سرشت» معنی می‌دهد.

در وندیداد فرگرد سیزدهم آمده «... سگ خار پشت بلند باریک پوزه، سگ «ونگهاپره» که مردم بد زبان «دوژاک» می‌نامندش این است آن آفریده نیک در میان آفریدگان سپندمینو که از نیمه شب تا دمیدن خورشید، هزاران آفریده اهریمن را می‌کشد»

در ادامه به قداست این حیوان اشاره می‌کند «که هر کس … «ونگهاپره» … را بکشد، روان خویش را تا نه پشت می‌کشد و تاوان گناه خود را در زندگی این جهانی با پیشکش بردن نیازی نزد سروش ندهد، راهی به پل چینود نیابد»

و مجازات گناه کشتن این حیوان دو هزار تازیانه بوده.

بیشتر بخوانید 

• آیا گوشت جوجه تیغی حلال است؟