کلیات

میدان گازی پارس جنوبی (در قطر: گنبد شمالی) بزرگترین میدان گازی جهان است، که در خلیج فارس و به‌طور مشترک، در آب‌های سرزمینی ایران و قطر واقع شده‌است. ایران و قطر از ابتدای برداشت از این میدان مشترک همواره در رقابت برای برتری در میزان بهره‌برداری از منابع هیدروکربنی این میدان بودند.
این میدان در سال ۱۹۷۱ کشف شد و بهره‌برداری از آن در سال ۱۹۸۹ آغاز گردید. حجم ذخیره درجای گاز طبیعی میدان پارس جنوبی در حدود ۵۱ تریلیون مترمکعب و ذخیره قابل برداشت آن ۳۶ تریلیون مترمکعب برآورد می‌شود. هم‌اکنون (۱۳۹۷) به‌طور متوسط روزانه ۱ میلیارد و ۲۱۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی از این میدان استخراج می‌شود، که ۶۱۰ میلیون مترمکعب در روز توسط شرکت ملی نفت ایران و روزانه ۶۰۰ میلیون مترمکعب نیز توسط قطر پترولیوم تولید می‌گردد.

محدوده جغرافیایی

میدان گازی پارس جنوبی بزرگترین میدان گازی جهان می‌باشد. مساحت این میدان ۹۷۰۰ کیلومتر مربع است، که ۳۷۰۰ کیلومتر مربع آن در آب‌های سرزمینی ایران و ۶۰۰۰ کیلومتر مربع آن در آب‌های سرزمینی قطر قرار دارد. این میدان گازی به شکل بیضی شکل است که حدودا ۸۵ درصد از متعلق به قطر و ۱۵ درصد متعلق به ایران می‌باشد، ولی به دلیل شیب ۱۹/۸ درصدی به سمت کشور قطر، برداشت میعانات گازی برای ایران به‌سختی انجام خواهد شد. ذخیره بخش ایرانی میدان ۱۳٫۳ تریلیون مترمکعب گاز درجا و ۱۹ میلیارد بشکه میعانات گازی (۹ میلیارد بشکه قابل برداشت) است که ۵۰ درصد ذخایر گازی ایران و ۸ درصد از ذخایر گازی جهان را در خود جای داده‌است. گاز خشک قابل استحصال در بخش ایرانی میدان ۸٫۱ تریلیون مترمکعب با ضریب بازیافت ۶۱ درصد می‌باشد.

دخایر گازی

ذخیره بخش قطری میدان ۳۷ تریلیون مترمکعب گاز درجا و ۲۶ تریلیون مترمکعب گاز قابل برداشت و ۳۰ میلیارد بشکه میعانات گازی (۱۰ میلیارد بشکه قابل برداشت) است، که معادل ۹۹٫۹ درصد ذخایر گازی قطر و ۲۱ درصد ذخایر گازی جهان است. بهره‌برداری از مجتمع بندری پارس، از تیرماه ۱۳۸۹ به شرکت ملی نفت‌کش ایران، واگذار شد. قطر در نظر دارد با تکمیل پروژه‌های توسعه این میدان، در پایان سال ۲۰۱۰ به ظرفیت تولید روزانه ۱۸ میلیارد فوت مکعب در روز دست یابد.

در پایان سال ۱۳۸۸ ایران توانست به میزان تولید ۱۷۱٬۴۲۸٬۰۰۰ متر مکعب در روز دست یابد. میزان تولید گاز ایران از این میدان، تا سال ۱۳۹۶ به ۵۷۰ میلیون متر مکعب افزایش یافت. همچنین تولید روزانه میعانات گازی به ۸۰۸ هزار بشکه در روز رسیده‌است. همچنین سالانه، حدود پنج میلیون تن اتان و ۷٫۹ میلیون تن LPG تولید می‌شود.

به گفته سیف‌الله جشن ساز، مدیرعامل سابق شرکت ملی نفت ایران، قطر تاکنون با ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز خود از سال ۱۹۸۸ (پایان جنگ ایران و عراق) توانسته‌است از پارس جنوبی (گنبد شمالی قطر) به عنوان بزرگ‌ترین میدان گازی جهان، برداشت کند. اما ایران با سرمایه‌گذاری ۴۰ تا ۷۰ (بهترین میزان) میلیارد دلاری در پارس جنوبی و عسلویه و کنگان فاصله زیادی تا میزان برداشت قطری‌ها دارد.

توسعه میدان

در طول دوره دولت هشتم و دولت نهم، ایران توانست ۱۰ فاز تولید گاز از پارس جنوبی را به بهره‌برداری برساند، اما در طی دولت دهم علی‌رغم سرمایه‌گذاری هنگفتی که انجام گرفت و با اینکه شیب این میدان گازی حدود ۱۹/۸ درصد به سمت قطر می‌باشد، هیچ فازی به بهره‌برداری عملی نرسید. مدیران شرکت ملی نفت ایران یکی از دلایل این عدم موفقیت را وضع تحریم‌های علیه ایران ذکر کردند که موجب خروج شرکت‌های متخصص خارجی از طرح‌های توسعه‌ای این میدان گازی و سپردن ادامه کار به شرکت‌های ایرانی فاقد صلاحیت ذکر کرده‌اند.

سکو‌های دریایی

نخستین سکوی دریایی فاز ۱۴ پارس جنوبی با وزنی معادل ۲۵۰۰ تن در روز ۴ بهمن ۱۳۹۶ نصب شد. این سکو قادر است روزانه ۵۰۰ میلیون فوت مکعب (۱۴٫۱ میلیون مترمکعب) گاز ترش غنی از بلوک فاز ۱۴ پارس جنوبی برداشت کند. همه مراحل طراحی، اجرا، نصب تجهیزات و بهره‌برداری از فاز ۱۴ پارس جنوبی توسط متخصصان داخلی انجام شده‌است.

در روز پنجشنبه ۱۵ شهریور ۱۳۹۷ حمیدرضا مسعودی مجری طرح توسعه فاز ۱۴ پارس جنوبی از نصب دومین سکوی طرح توسعه فاز ۱۴ خبر داد. وزن این سازه دریایی ۲۲۰۰ تن است که توسط کشتی نصاب HL۵۰۰۰ پس از تکمیل مراحل آماده‌سازی در محل تعیین شده قرار گرفت. این سکو ظرفیت تولید روزانه ۵۰۰ میلیون فوت مکعب معادل ۱۴٫۱ میلیون متر مکعب گاز ترش را دارد. کلیه عملیات ساخت، بارگیری، انتقال و نصب سکو و همچنین عملیات خط لوله، حفاری و ساخت پالایشگاه بخش خشکی این طرح توسط متخصصان ایرانی صورت گرفته‌است.

مسعودی در آبان ۱۳۹۷ از راه اندازی این سکو خبر داد و گفت که با بهره‌برداری از این سکو و برداشت روزانه ۵۰۰ میلیون فوت‌مکعب گاز از آن، مجموع ظرفیت برداشت گاز از بخش فراساحلی این فاز به یک‌میلیارد فوت‌مکعب گاز در روز افزایش یافته‌است. سومین سکوی دریایی فاز ۱۴ پارس جنوبی در روز ۲۲ تیر ۱۳۹۸ نصب شد. این سکو حدود ۲۴۰۰ تن وزن دارد و در ۲۱ خرداد ماه از ساحل صنعتی ایزوایکو در بندرعباس به آب انداخته شد و پس از طی مسافت ۵۵۰ کیلومتری در موقعیت نصب قرار گرفت. با نصب این سکو روزانه ۵۰۰ میلیون فوت مکعب گاز معادل ۱۴٫۲ میلیون مترمکعب به ظرفیت تولید گاز از میدان مشترک پارس جنوبی افزوده می‌شود.

محیط زیست‌

می‌توان منطقه پارس جنوبی را به عنوان یکی از آلوده‌ترین مناطق صنعتی دنیا برشمرد. آلودگی ناشی از تأسیسات صنعتی به بهره‌برداری رسیده که از نظر میزان آلایندگی در دنیا بی‌نظیر می‌باشند، در سه بعد آلایندگی هوا، آب و خاک سبب تخریب گسترده محیط زیست و پوشش گیاهی و جانوری شده‌است. این میزان آلایندگی با بی‌توجهی دولت مردان و کارگزاران نظام پس از تأسیس منطقه ویژه اقتصادی پارس همراه بوده‌است.