کلیات

بندر هندیجان، مرکز شهرستان هندیجان در استان خوزستان است که در شمال خلیج فارس قرار گرفته‌است. رودخانه‌ زهره این شهر را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند.

بندرهندیجان، بندری است که در ۳۰٫۲۴° شمالی و ۴۹٫۷۱° شرقی قرار دارد و ارتفاع این شهر از سطح دریا به ۵ متر می‌رسد. بندرهندیجان ۹۰ کیلومتر مرز آبی با خلیج فارس دارد. آبادی‌های هندیجان در قرون اخیر بسیار بوده‌اند ولی به علت بیماری طاعون در سال ۱۲۴۷ هجری قمری، شهر هندیجان رو به خرابی نهاد.

تاریخچه

آثار بدست آمده در این منطقه نشان می‌دهد که در هزاره چهارم پیش از میلاد انسان متمدن در آن می‌زیسته‌است. تپه‌های تاریخی متعدد و نوشته‌های جغرافی دانان قرون اولیه اسلامی نظیر "ابودلف مهلهل خزرجی" در مورد آثار تاریخی "هندیجان" که قدیمی‌ترین سند مکتوب در مورد آثار تاریخی " هندیجان " است شاهد دیگری بر رونق اقتصادی و زندگی اجتماعی سازمان یافته مردم این دیار در هزاره پیش از میلاد است. وجود لغات و اصطلاحات تاریخی که ریشه در زبان عیلامی دارد و آیین‌های نمادین حاکی از گذشته‌های پربار فرهنگی و غنی این دیار است.

در نزدیکی هندیجان آثار بندر تاریخی "مهرویان یا مهروبان" و شهر تاریخی "ریواردشیر (شهر باستانی)" قرار داشته‌است که "مهرویان" از دوره عیلامی تا قرن چهارم هجری و احتمالاً تا مدت‌ها بعد نیز بندر تجاری مهمی بوده‌است که از طریق آن کالاهای سرزمین‌های دور و نزدیک و حتی کشور چین وارد منطقه می‌شد و نیز مشاهده شده‌است که در شهر "ریواردشیر" کشتی می‌ساختند. این منطقه در قرون اولیه اسلامی بزرگانی چون علی بن مهزیار اهوازی (هندیجانی) را در دامان خود پرورش داده‌است.

به نظر می‌رسد گروهی از تاریخ نگاران یونانی برای بالا بردن نام اسکندر مقدونی (جلوس ۳۳۶ و ۳۳۲ ق. م) فتوحات وی را تا سرزمین هند گزارش داده‌اند و این در حالی است که برخی دیگر از تاریخ نگاران این موضوع را رد کرده‌اند و اظهار می‌نمایند اسکندر تا شهر هندیجان آمده‌است و معتقدند که مورخان یونان و اروپایی برای ارزش نهادن به اسکندر فتوحات وی را تا کشور هند یاد کرده‌اند (این مطلب در بخش اطلاعات تکمیلی توضیح داده می‌شود).

وجه تسمیه بندرهندیجان

این منطقه در گذشته نام‌های مختلفی داشته که از آن جمله می‌توان به " هندیگان " و " اندیگان" اشاره کرد. این واژه پس از ورود اسلام به " ایران " به " هندیجان " و " هندیان " تغییر شکل یافته‌است. از دیدگاه واژه‌شناسی تمام این کلمات از لفظ «هند» مشتق شده‌اند. با توجه به دیرینگی این سرزمین به نظر می‌رسد لغت " هند " ریشه در زبان سانسکریت دارد که به معنای آب است. این نظر را وجود رودخانه " هندیجان " که به زهره موسوم و معنای " ایزد آب " هست بیشتر تأیید می‌کند؛ بنابراین با توجه به مستندات دیگری که در این زمینه وجود دارد می‌توان گفت " هندیجان " به معنای سرزمین " آب " است. هرچند وجود عده‌ای از مردم کشور هند در این منطقه به دلیل ارتباط تجاری از طریق خلیج فارس یا مهاجرت گروهی که در برخی از منابع اشاره می‌شود غیرقابل انکار است. اما بعید به نظر می‌رسد که وجود آن‌ها بر وجه تسمیه " هندیجان " تأثیری گذاشته باشد. «استرابون» جغرافی‌دان عهد باستان، خوزستان را از حاصلخیزترین جلگه‌های جهان می‌داند. زیرا رودخانه‌های زیادی این دشت را آبیاری می‌کرده که امکان کشاورزی و آبادانی را در این منطقه میسر می‌ساخته‌است. شاید بر همین اساس بوده که عده‌ای بر این باورند که نام این سرزمین «هند» یا «اند» بوده که به معنی «جایی با آب‌های فراوان» است. ایرج سیستانی در گزیده تاریخ خوزستان می‌گوید:"بندر هندیجان از شهرهای قدیمی خوزستان می‌باشد و آن را معرب هندیگان دانسته‌اند." از قرائن و شواهد چنین برمی آید که پیشوند هند یا اند، در اسامیی همچون بندرهندیجان، اندیکا، اندیمشک، اینجان - اندوه و اندیا و غیره با رودخانه و آب مناسبتی داشته‌است، چنان‌که بیشتر شهرها و روستاهایی با این نام همیشه رودخانه کوچک یا بزرگی در کنار خود دارند و آنچه مسلم است آن است، که آب در باور و اعتقادات ایرانیان از احترام و تقدس خاصی برخوردار بوده و آلوده ساختن آن را گناه نابخشودنی می‌شمرده‌اند و پیوسته چشمه‌های آب و رودخانه ر ا نظر کرده (ناهید یا آناهیتا) فرشته آب می‌دانسته‌اند.

جاذبه‌های گردشگری

بندر هندیجان دارای جغرافیای تاریخی و جاذبه‌های گردشگری فراوانی است از جمله:

• رودخانه هندیجان(زهره)
• دهنو؛ کوه های دهنو را چند کیلومتری پیاده روی کنید به جای زیبایی به نام توف می‌رسید که در توف اول چشمه ای دایره ای شکل است با عمق ۱۰ متر و باز هم اگر همین راه را ادامه دهید به توف دوم می‌رسید که آن هم دایره ای شکل ولی دو برابر توف اول است اما عمق آن کمتر و حدود ۱.۵ متر است ولی در زمانی که باران می‌بارد حدود ۶ متر است در عوض بالای آن صخره هایی پوشیده است که حالت سقف دارند و مانند باران از لای آنها قطره های أب چکه می‌کند اطراف توف ها پوشیده از گیاهان صحرایی و سرسبز میباشد برخی از گیاهان صحرایی را در زبان محلی توله، ترسو، گرت، دره و درختان کور و گز میگویند
• خانه شاه عنبر
• مسجد شاه عنبر
• مسجد بحرینی
• بافت سنتی کوهباد
• ساحل و اسکله بحرکان
• چشمه رگ سفید
• نخلستان‌ها و باغ‌های کناره رود
• اثار شهر باستانی آسک
• اثار شهر باستانی ریو اردشیر
• اثار شهر باستانی مهرویان
• اثار شهر باستانی دیرجان
• اثار باستانی و سنگ‌های نقوش دار بستر رودخانه
• آثار سد بند قریه بدرانی
• روستای بوطاهری و سد بوطاهری
• سد آسک
• تپه باستانی مارضا
• تپه باستانی پهکان
• ویرانه‌های کهن شهر بندرهندیجان با قدمتی ۳۰۰۰ ساله

از دیگر آثار می‌توان اشاره‌ای نمود به ستون‌های آجری که در اطراف هندیجان نشان دهنده حصاری بوده‌اند به دور شهر، یکی از این ستون‌ها پایین‌تر از روستای چم رحمان در کناره رودخانه مشخص است. این ستون نیمی از آن در آب است و نیمی تا سال ۱۳۶۹ در خاک بود، که بر اثر ریزش کناره رودخانه مشخص شده‌است. قطر آن در حدود ۵٬۴ متر است. همچنین به نظر می‌رسد که حصاری به شکل نیمی در هندیجان جنوبی و نیمی در هندیجان شمالی و بر دو دروازه در دو سمت رودخانه وجود داشته و نیز پلی مابین آن وجود داشته‌است. همچنین در سال ۱۳۶۹ در کناره رودخانه هندیجان بالاتر از امامزاده عباس علی سکه‌هایی یافت شد که در حال حاضر در میراث فرهنگی خوزستان وجود دارد. این سکه‌ها که بر روی آن‌ها نوشته شده‌است آل بویه، نشان دهنده حکم فرمایی فرزندان آل بویه بر این نواحی است. البته اینکه حسن (رکن الدوله) بر فارس حکومت می‌کرده و هندیجان در آن زمان جزو پارس بوده‌است خود دلیل مستحکمی بر حکمفرمایی فرزندان آل بویه بر این منطقه‌است. از دیگر آثار باستانی موجود در این منطقه می‌توان به سنگ‌های نقوش داری اشاره نمود که در بدرانی در اعماق آب و کناره‌های رودخانه دیده می‌شود.

امامزاده‌ها

• زیارت‌گاه شاهزاده قاسم
• امامزاده نبی عاشور
• امامزاده بی بی علیه
• امامزاده عبدالله
• امامزاده بی بی بانو
• امامزاده بی بی عصمت
• امامزاده عمران
• امامزاده امیر حیل

مردم

مردمان بومی بندر هندیجان از دو قوم پارس و لر تشکیل شده اند. پارسیان هندیجان (بندری) به فارسی با گویش بندری سخن می‌گویند و لرها (لیراوی) به زبان لری جنوبی سخن می گونید. پس از جنگ تحمیلی عر‌ب‌های جنگ‌زده بسیاری از روستاهای غربی خوزستان همجوار با مرز عراق به مناطق شرقی مانند هندیجان مهاجرت کردند؛ و به زبان عربی خوزستانی که گویشی از عربی عراقی سخن می‌گویند.

ازنظر اقتصادی رودخانه "بندر هندیجان " نقش تعیین‌کننده‌ای در زندگی مردم داشته و این تأثیرگذاری به میزانی بوده که قلمرو جغرافیایی و منطقه را نیز با نام رودخانه مشخص می‌کردند. رودخانه " هندیجان " که قسمتی از آن از سرچشمه (رشته کوه‌های زاگرس در استان کهگلویه و بویراحمد) تا " خلیج فارس" طی می‌شود و هشتمین رودخانه کشور است که ۴۹۰ کیلومتر طول دارد. این آبراه به عنوان یکی از مسیرهای تجارت خارجی از گذشته‌های دور مورد استفاده بوده‌است و هم‌اکنون نیز علیرغم کم شدن آب آن در فصول تابستان شناورهای با ظرفیت بیش از صد تن قادر به رفت و آمد در ان هستند. ضمن آنکه حاشیه رودخانه از دو قسمت شمالی و جنوب تا نزدیکی دریا قابل کشت است و با استفاده از آب این رودخانه انواع محصولات کشاورزی از جمله خرما، گندم، جو، دانه‌های روغنی، حبوبات و انواع صیفی جات کشت می‌شود.

بخشی از این محصولات به علاوه صنایع دستی که اکثراً از برگ درخت خرما تهیه می‌شود در گذشته به کشورهای " خلیج فارس " صادر می‌گردید. صنعت شیلات از کهن‌ترین صنایع در هندیجان بوده و می‌باشد که قدمت آن به سال‌ها پیش می‌رسد. منطقه بحرکان که جنوب هندیجان قرار دارد نیز از مناطق مهم گردشگری و صید میگوی صورتی و انواع دیگر میگوهای مرغوب منطقه خلیج فارس به‌شمار می‌رود که در حوزه صیادی هندیجان واقع است. سالن عمل آوری و کارگاه انجماد و بسته‌بندی میگوی صادراتی و قایق‌های مجهز صیادان در این منطقه بیش از نیم قرن است که به صید و عمل آوری و بسته‌بندی و صادرات میگو اشتغال دارند و تعداد زیادی از اهالی در این راستا به کار مشغولند. ماهی‌های خوراکی و میگو در صید گاه‌های هندیجان به صورت فراوان صید می‌شوند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ماهی قباد، راشگو، حلوای سفید (زبیدی)، شوریده، حلوا سیاه، شهری، شانک، هاوور، کوشک، سرخو، میش ماهی، هامور، سنگسر، سبیتی و دختر ناخدا اشاره کرد.

همچنین لازم است اشاره کرد که در حال حاضر شغل اکثر مردم هندیجان بر محور واردات کالا از کشورهای همجوار خلیج فارس است که هندیجان را یه یک بندر تجاری تبدیل کرده و بازارهای آن مملو از کالاهای خانگی است که سبب شده از مناطق مختلف کشور به هندیجان سفر کنند.

نفت

بندر هندیجان تحت عملیات حفاری جهت کشف نفت قرار گرفت و سال ۱۹۶۷ میلادی وجود نفت در این منطقه ثابت شد. مقدار تولید نفت خام در سال ۱۹۷۳ از پنج حلقه چاه، هشت میلیون و ۳۳۵ هزار بشکه در ۱۹۷۴ از هشت حلقه چاه به‌طور متوسط روزانه ۲۲ هزار بشکه و در سال ۱۹۷۵ از پنج حلقه چاه به‌طور متوسط روزانه چهارده هزار بشکه و از ابتدا تا پایان سال مذکور چهل و دو میلیون بشکه نفت خام با درجه سبکی ۲۸ استخراج شده‌است. در سال ۱۹۶۵ میلادی در رگ سفید که از روستاهای هندیجان است دو حلقه چاه توسعه‌ای حفر شد و در سال ۱۹۶۶ تولید نفت خام آن ۱/۴ میلیون بشکه بوده در سال ۱۳۶۷ شمسی بر حسب بشکه ۷/۹ میلیون و در سال۱۹۶۸ نفت تولیدی ۱۰/۷ میلیون بشکه و در سال ۱۹۶۹ مقدار تولیدی نفت از سه حلقه چاه ۸/۵ میلیون بشکه و در سال ۱۹۷۰ به چهارده میلیون بشکه رسیده‌است. سال ۱۹۷۱ از دو حلقه چاه ۱۳/۲ میلیون بشکه و در سال ۱۹۷۲ از نه حلقه چاه بیست و یک میلیون بشکه و در سال ۱۹۷۳ از چهارده حلقه ۷۲ میلیون و ۳۵۲ هزار بشکه در سال ۱۹۷۴ و در سال ۱۹۷۵ از چهارده حلقه چاه به‌طور متوسط روزانه ۲۱۴ هزار بشکه، در سال ۱۹۷۶ از ۲۱ حلقه چاه به‌طور متوسط روزانه ۲۲۲ هزار بشکه و از ابتدا تا پایان سال ۱۹۷۶ نفت خام استخراج شده ۴۱۴ میلیون بشکه با درجهٔ سبکی ۲۹ بوده‌است. در خلیج بحرکان هندیجان در چند ساله‌ای اخیر با حفر چاه‌های زیر دریایی نفت فراوانی کشف شده‌است که با ساختن اسکله‌های متعدد و تأسیسات لازم کشتی‌های نفت کش به آسانی پهلو می‌گیرند و بارگیری می‌کنند و نفت آن‌ها را به خارج صادر می‌کنند و گویا این نفت از قابلیت بسیار خوبی برخودار می‌باشد.

• در مورد خوزستان در ویکی تابناک بیشتر بخوانید