کلیات
خرمآباد بزرگترین شهر لرنشین، بیست و سومین شهر پرجمعیت ایران و مرکز استان لرستان است. جمعیت خرمآباد طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، ۳۷۳٬۴۱۶ نفر بوده‌است. شهر در ارتفاع ۱۱۴۷٬۸ متری از سطح دریا و در میان دره‌های زاگرس قرار دارد. فاصله خرمآباد تا تهران ۴۹۰ کیلومتر است و به دلیل قرار گرفتن در مسیر تهران - جنوب دارای اهمیت ارتباطی و راهبردی است. آزادراه شماره پنج ایران از این شهر عبور می‌کند.
تاریخچه
در محل کنونی خرمآباد از دوره ایلامیان شهری با نام خایدالو وجود داشته و شهر شاپورخواست به دستور شاپور دوم بر خرابه‌های آن و در حدود محل کنونی شهر ساخته شده‌است. آثار تاریخی به جای مانده نشان می‌دهد خرمآباد یکی از شهر‌های مهم غرب ایران در دوره ساسانیان بوده و فلک‌الافلاک یا دژ شاپورخواست از آثار به جای مانده دوره ساسانیان نماد شهر است. خرمآباد همچنین یکی از پایتخت‌های هزاراسپیان و آل حسنویه بوده‌است.
خرمآباد پس از جدایی استان لرستان از خوزستان در سال ۱۳۰۴ خورشیدی به عنوان مرکز استان تعیین و شهرداری آن نیز در سال ۱۳۰۵ تأسیس شد. مردم لر و لک در این شهر ساکن هستند و به‌طور کلی اهالی خرمآباد بخشی از مردم فیلی به‌شمار می‌آیند. گویش اصلی مردم این شهر لری خرم‌آبادی است.
جاذبه های گردشگری
جاذبه‌های گردشگری تاریخی و طبیعی متعددی در سطح شهر خرمآباد وجود دارد که از آن جمله میتوان به فلک‌الافلاک، مناره آجری، پل شاپوری، گرداب سنگی، سنگ نبشته، آرامگاه باباطاهر و دریاچه کیو اشاره کرد به‌طوری‌که این شهر برای نخستین بار در ایران از سوی دفتر منطقه‌ای سازمان ملل به عنوان یک شهر نمونه گردشگری انتخاب شده‌است.
آب و هوا
شهر خرمآباد دارای آب و هوایی مدیترانه‌ای با میزان بارندگی بسیار به ویژه در فصل‌های بهار و زمستان است و از این روی ششمین مرکز استان پربارش در ایران محسوب می‌شود.
شهر خرمآباد ششمین مرکز استان پر بارش در ایران است. شهر خرمآباد در اقلیممدیترانه‌ای قرار گرفته‌است.
خرمآباد مرکز شهرستان خرمآباد و استان لرستان است. این شهرستان از شمال به شهرستان سلسله، از شمال شرق به شهرستان بروجرد، از شرق به شهرستان‌های دورود و الیگودرز، از جنوب به شهرستان اندیمشک و از غرب و جنوب غرب به شهرستان‌های دوره و پلدختر محدود می‌شود. خرمآباد در مختصات ۳۳٫۴۸ شمالی و ۴۸٫۳۵ درجه شرقی و در ارتفاع ۱۱٬۴۷۸ متری از سطح دریا قرار دارد. این شهر دارای آب و هوایی مدیترانه‌ای معتدل و نیمه مرطوب است، و دارای میزان بارندگی بسیار، خصوصاً در بهار می‌باشد. وجود منابع آب‌های زیر زمینی و چشمه‌های درون شهر از نکات قابل توجه در جغرافیای شهر خرمآباد است.
اقتصاد
وضعیت اشتغال در خرمآباد از شرایط مطلوبی برخوردار نیست و نرخ بیکاری در بین سنین ۱۹ تا ۲۴ سال ۳۵/۵ درصد است. پتروشیمی خرمآباد و شرکت صدر فولاد از جمله مهم‌ترین صنایع فعال در خرمآباد هستند.
اقتصاد خرمآباد بیشتر بر پایه کشاورزی، دامداری، باغداری، صنایع دستی و تا حدودی صنایع کارخانه‌ای استوار است. پیش از انقلاب ۱۳۵۷، شهر خرمآباد روند رو به رشدی را طی می‌کرد و در خصوص اشتغال، ایجاد فرصت شغلی و کارگاه‌های فعال در شرایط خوبی قرار داشت به نحوی که کارخانه‌های نیرپارس که در سال ۱۳۶۵ به ماشین‌سازی لرستان تغییر نام داد، کارخانه پارسیلون، کارخانه صنایع چرم و پوست وابسته به کفش ملی، شرکت کشت و صنعت خرمآباد و شرکت ژنراتورسازی ایران از جمله کارخانه‌های فعال در خرمآباد بودند.
امکانات
این شهر دارای ده بیمارستان، پنج کتابخانه عمومی، دو سینما، دوازده هتل، ده پارک درون‌شهری و شش مرکز آموزش عالی است.
تقسیمات کشوری
طبق قانون تقسیمات کشوری مصوب سال ۱۶ آبان ۱۳۱۶ ایران به شش استان تقسیم می‌شد که خرمآباد در استان غرب قرار داشت. چندی بعد در تاریخ ۳ بهمن همان سال تعداد استان‌ها از شش به ده استان تغییر یافت. طبق این تغییرات که تا سال ۱۳۲۷ پایدار بود خرمآباد بخشی از استان ششم بود. در سال ۱۳۴۴ و طبق تقسیمات تازه خرمآباد بخشی از استان خوزستان به‌شمار می‌رفت که لرستان و خرمآباد به عنوان فرمانداری کل اداره می‌شد. پس از آن استان لرستان کنونی از استان خوزستان جدا شده و خرمآباد به عنوان مرکز این استان تعیین شد.
رودخانه
رودخانه درون‌شهری خرمآباد به نام خرم‌رود از به هم پیوستن دو رود دیگر در مرکز شهر به وجود آمده‌است. یک رود از سمت شرق به شهر وارد شده و رود دیگر از سمت شمال به شهر وارد می‌شود و در نزدیکی پل صفوی در مرکز خرمآباد به هم می‌پیوندند و خرم‌رود را تشکیل می‌دهند. نام قدیمی این رودخانه گلال بوده و در زبان لری به معنی رودخانه است. از سال ۱۳۸۷، شهرداری خرمآباد در حال ساماندهی و لایروبی این رودخانه است، اما همچنان وضعیت آن مطلوب نیست.
کوه‌ها
خرمآباد یک شهر کوهستانی است و در میان یک دره شکل گرفته‌است. اطراف خرمآباد را کوه‌هایی با شرایط تقریباً یکسان مسدود کرده‌است و تنها نقطه جنوبی شهر در دشتی به نام کُرِّگاه شرقی قرار گرفته‌است. این شهر از شمال به مخمل‌کوه، از غرب به سفیدکوه و از شرق به کوه مدبه محدود می‌شود. هم‌اکنون طرحی در حال اجرا بر روی کوه مدبه در شرق خرمآباد که شامل ایجاد مسیر دسترسی آسفالت، فضای سبز، هتل و باغ‌وحش می‌باشد.