کلیات
ریشه نظری تکوین اتحادیه اقتصادی اوراسیا را بایستی در پیشنهاد نور سلطان نظربایف، رئیس‌جمهور قزاقستان در سال ۱۹۹۴ در خصوص تکوین بلوک تجاری منطقه‌ای جستجو کرد. پس از طرح این پیشنهاد، در سال ۲۰۰۰ بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و تاجیکستان جامعه اقتصادی اوراسیا را با هدف ایجاد بازار مشترک برای کشور‌های عضو به وجود آوردند که ازبکستان نیز در سال ۲۰۰۶ به آن پیوست.
تاریخچه
در سال ۲۰۰۷، روسیه، قزاقستان و بلاروس درباره ایجاد یک اتحادیه گمرکی میان خود به توافق رسیدند. در سال ۲۰۰۹، ابتدا توافقاتی میان مسکو، آستانه و مینسک در خصوص ایجاد تعرفه گمرکی مشترک (ایجاد کد مشترک به جای قوانین داخلی) صورت پذیرفت و در نهایت، توافقات مذکور به امضای رؤسای جمهوری سه کشور رسید و بدین ترتیب، اتحادیه گمرکی در سال ۲۰۱۰ میان این سه کشور شروع به فعالیت کرد.
اهداف و اولویت‌های اتحادیه
اهداف و اولویت‌های اتحادیه گمرکی شامل حذف تعرفه‌های گمرکی داخلی کشور‌های عضو، ایجاد تعرفه خارجی مشترک و یک بازار واحد گسترده میان روسیه، قزاقستان و بلاروس اعلام شد.
ایده تأسیس فضای واحد اقتصادی موجب شد رؤسای جمهور روسیه، بلاروس، قزاقستان توافقنامه ایجاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا را در سال ۲۰۱۴ امضاء کنند که در اول ژانویه سال ۲۰۱۵ اجرایی شود.
هدف این اتحادیه، ایجاد فضای واحد اقتصادی، توسعه بازار مشترک و دستیابی به حرکت آزاد کالا، سرمایه، خدمات و مردم در بازار واحد کشور‌های عضو، کاهش قیمت کالا‌ها با کاهش هزینه‌های حمل و نقل مواد خام، ترویج رقابت سالم در بازار مشترک، سیاست‌های مشترک در کشاورزی، انرژی، فناوری و حمل و نقل اعلام شده است.
ارمنستان در ۲ ژانویه ۲۰۱۵ و قرقیزستان در ۶ اوت ۲۰۱۵ به عضویت کامل اتحادیه اقتصادی اوراسیا درآمدند. در حال حاضر، اعضای این اتحادیه روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان هستند که عضو اتحادیه گمرکی اوراسیا نیز هستند. تاجیکستان، گرجستان، ازبکستان، مولداوی، اوکراین، پاکستان، ترکیه، ایران، چین و ویتنام نیز از دیگر گزینه‌های احتمالی عضویت در این اتحادیه اوراسیا هستند.
ارکان اتحادیه
شورای عالی اقتصادی اوراسیا، مهمترین رکن اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که از سران کشور‌های عضو تشکیل شده است. دومین رکن اتحادیه، شورای بین دولتی اوراسیا است که اعضای آن، نخست وزیران کشور‌های عضو هستند.
کمیسیون اقتصادی اوراسیا، رکن اجرایی اتحادیه است. مقر این کمیسیون به عنوان سازمان نظارتی بر اتحادیه گمرکی، در مسکو قرار دارد، متشکل از ده نفر است که از هر پنج کشور عضو، دو نفر نماینده در آن حضور دارد. در کمیسیون اقتصادی اوراسیا بیش از یک هزار نفر از متخصصان مربوطه مشغول به فعالیت هستند.
تصمیمات کمیسیون اقتصادی اوراسیا در صورتی که توسط دو سوم آراء در هیأت ده نفره تصویب شود، برای تمامی کشور‌های عضو الزام‌آور خواهد بود. با این حال، هر یک از اعضا از طریق کمیسیون شورای اقتصادی اوراسیا که شامل معاونان نخست وزیران کشور‌های عضو است، دارای حق وتو هستند. در صورتی که میان اعضا در خصوص موضوعی اختلاف وجود داشته باشد، موضوع اختلاف به نخست وزیران کشور‌های عضو که دو بار در سال در قالب شورای بین دولتی اوراسیا با یکدیگر ملاقات می‌کنند، ارسال می‌شود.
معمولاً موضوعات خطیر و بحث‌برانگیز به شورای عالی اقتصادی اوراسیا، که سالانه در سطح سران برگزار می‌شود، ارجاع داده می‌شود. همچنین یک نهاد قضایی تحت عنوان دادگاه اتحادیه اقتصادی اوراسیا وجود دارد که به حل اختلاف و تفسیر مسائل حقوقی اتحادیه می‌پردازد.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا با جمعیتی بالغ بر ۷/۱۸۲ میلیون نفر، ۷/۲ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی و ۳/۱ تریلیون دلار تولیدات صنعتی دارد و همچنین تجارت خارجی کشور‌های عضو با خارج از اتحادیه بالغ بر ۸۷۷ میلیارد دلار یعنی برابر ۷/۳ صادرات و ۳/۲ واردات کل جهان است.
همچنین اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارای سهم ۷/۲۰ از تولید گاز طبیعی در جهان، سهم ۶/۱۴ از تولید جهانی نفت، سهم تولید ۵/۵ درصد از کشاورزی جهان و ۷/۳ تولیدات صنعتی جهان را داراست. محصولات کشاورزی، مواد غذایی، ماشین‌آلات، انرژی عمده کالا‌های صادراتی اعضای اتحادیه هستند
تصویب موافقتنامه ایجاد منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا
۰۵ تير ۱۳۹۸ سخنگوی شورای نگهبان از تصویب لایحه یک فوریتی موافقت نامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری، میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در جلسه امروز این شورا خبر داد.
در متن این موافقت نامه موقت بر اهمیت افزایش روابط دوستی دیرینه و همکاری‌های سنتی چند جانبه میان جمهوری اسلامی ایران و اعضای اتحادیه اوراسیا و تمایل به ایجاد محیط و شرایط مناسب برای توسعه تجارت دو جانبه، روابط اقتصادی و ارتقای همکاری اقتصادی در زمینه‌های مورد علاقه متقابل میان همه طرف‌ها تاکید شده است.
در این سند آمده است: این موافقت نامه نخستین گام برای همگرایی تجاری و اقتصادی بیشتر میان ایران و اوراسیا و کشور‌های عضو آن خواهد بود و تشکیل منطقه بزرگ آزاد تجاری میان ایران و اوراسیا و اعضای آن به عنوان هدف اصلی این موافقت نامه تعیین شده است.
در این موافقت نامه همچنین بر نیاز به گسترش بیشتر روابط متقابل میان طرف‌ها بر پایه اعتماد متقابل، شفافیت و تسیهل تجاری، حمایت از الحاق سریع به سازمان تجارت جهانی و تصدیق مراتب عضویت ایران و اتحادیه اوراسیا تاکید و اعلام شده است این اقدام سبب ایجاد شرایط مناسب برای افزایش همگرایی آنان در نظام تجارت چند جانبه خواهد شد و همکاری میان طرف‌های این موافقت نامه را گسترش خواهد داد.