کلیات

حرم امام حسین(ع) محل دفن امام حسین(ع) و شماری از بنی‌هاشم و شهدای کربلا است. اولین بنا بر مرقد امام حسین(ع)،‌ توسط مختار ثقفی ساخته شد. در دوره‌های بعد شیعیان و محبان اهل بیت(ع) به ویژه پادشاهان و حاکمان، اهتمام ویژه‌ای بر بازسازی، ترمیم و توسعه این حرم داشته‌اند. حرم امام حسین بارها از سوی مخالفان از جمله خلفای عباسی و وهابیان تخریب شده است. مهم‌ترین تخریب حرم امام حسین (ع) در زمان متوکل و آخرین آنها در سال ۱۴۱۱ق توسط حکومت بعث عراق در پی انتفاضه شعبانیه صورت گرفت.

زیارت حرم امام حسین(ع) مورد تأکید احادیث امامان شیعه و یکی از اعمال مورد توجه شیعیان است. بیشترین زیارت کنندگان در روزهای عاشورا، اربعین و نیمه شعبان در حرم امام حسین(ع) گردهم می‌آیند. در فقه شیعه، حرم و تربت امام حسین(ع) احکام خاصی دارد.

افزون بر شهدای کربلا، بسیاری از علما و حاکمان و افراد مشهور در حرم امام حسین(ع) به خاک سپرده شده‌اند.

امام حسین (ع)

تاریخچه

پس از شهادت امام حسین(ع) و یاران او، طایفه‌ای از بنی‌اسد پیکر امام و یارانش را در همان‌جایی که به شهادت رسیده بودند، به خاک سپردند. در آن دوره، بنایی که آرامگاه امام حسین(ع) را به مردم می‌نمایاند، برآمدگی‌هایی از خاک بود.

اولین بنا

زمانی که مختار ثقفی در شعبان سال ۶۵ قمری در قیام خونخواهی امام حسین(ع) به پیروزی رسید، بر آرامگاه امام(ع) بنایی ساخت و بر آن گنبدی از آجر و گچ قرار داد. مختار در روزگار فرمانروایی خود نخستین کسی بود که بر آن مضجع، بنایی ساخت. این بنا شامل یک سرپوشیده و یک مسجد بود و مسجد هم دو در داشت؛ دری به سمت مشرق و دری دیگر به سمت مغرب.

به خاطر اینکه شیعیان زیادی به زیارت امام حسین(ع) می‌رفتند، هارون عباسی عده‌ای را روانه کرد تا مرقد امام را ویران سازند. فرستادگان هارون مسجدی را که بر مرقد امام بنا شده و همچنین مسجدی را که بر مرقد ابوالفضل(ع) برپا شده بود، ویران کردند. هارون همچنین از آنان خواسته بود درخت سدری را که در کنار مرقد امام(ع) روییده بود، قطع کنند و جای قبر را نیز با خاک یکسان سازند و آنان نیز چنین کردند.

دومین بنا

هنگامی که مأمون عباسی خلافت را در اختیار گرفت، همه عبّاسیان در برابر او ایستادند و او نیز برای آن که حکومت خود را ثبات دهد و خود را از مخالفت عبّاسیان برهاند، به فرزندان علی(ع) و شیعیان او توسّل جست و خواهان نزدیکی بیشتر به آنان شد و به همین خاطر امام رضا(ع) را به ولایتعهدی گماشت.

مأمون در سال ۱۹۳ق. دستور داد قبر امام حسین(ع) بازسازی شود و به شیعیان اجازه داده شود به زیارت مرقد امامان شیعه بروند.

در دوره مأمون بنایی بر مضجع امام حسین(ع) ساخته شد و این بنا تا سال ۲۳۲ق یعنی دوران زمامداری متوکل برجای ماند. چون متوکل به قدرت رسید بر شیعه سخت گرفت و آنان را در تنگنا قرار داد، فرمان تعقیب علویان را صادر کرد و آنان را از زیارت مرقد امام حسین(ع) باز داشت. او به گذاشتن پاسگاه‌های منع و تعقیب زائران که در همه پانزده سال فرمانروایی‌اش به سختی دست به کار این تعقیب و منع بودند بسنده نکرد، بلکه به نابود کردن، با خاک یکسان ساختن و آب بستن به مرقد امام حسین(ع) فرمان داد. طبری این واقعه را در ذیل حوادث سال ۲۳۶ ق آورده است.

سوّمین بنا

منتصر در اواخر سال ۲۴۷ق بر کرسی خلافت عباسی نشست و فرمان داد گنبدی بر مرقد امام حسین(ع) بسازند. خلیفه، همچنین اموالی در اختیار علویان قرار داد و آنان را به زیارت امام حسین(ع) فراخواند. در پی این گشایش، گروهی به کربلا هجرت کردند. بنایی که منتصر ساخت، تا سال ۲۷۳ ق. یعنی دوره خلافت معتضد عباسی بر جای ماند.

چهارمین بنا

در ۹ ذی‌الحجه سال ۲۷۳ق و در حالی که زائران در روز عرفه در مرقد امام حسین(ع) گرد آمده بودند، بنایی که منتصر بر آن آرامگاه ساخته بود، بر سر آنان خراب شد و عده‌ای کشته شدند.

پس از آن مرقد امام به مدّت ده سال همچنان بدون بنا باقی ماند، تا آن که داعی صغیر به حکومت رسید. او به ساختن بنایی مناسب برای مرقد امام علی(ع) و مرقد امام حسین(ع) فرمان داد. تاریخ این بنا به سال‌های میان ۲۷۹ و ۲۸۹ قمری مربوط می‌شود. داعی صغیر حرمی که در کربلا ساخته بود گنبدی بلند و دو درب داشت و در هر یک از دو سوی آن نیز یک سرپوشیده قرار داشت. وی همچنین بارویی را که بر پیرامون حرم امام حسین(ع) و خانه‌های مجاور بود را بازسازی کرد.

پنجمین بنا

در دوران خلافت طائع پسر مطیع عبّاسی، عضد الدوله بویهی حکمرانی بغداد را در دست گرفت. او در پنج سال دوره حکمرانی‌اش یک بار در جمادی الاول در سال ۳۷۱ق کربلا را زیارت کرد، اوقافی به مرقد امام(ع) اختصاص داد و فرمان داد تا آن را نوسازی کنند. همچنین در زیارت خود به مردمان و زائران امام(ع) عطایایی بخشید و مبالغی هم به صندوق حرم اهدا کرد. عضد الدوله افزون بر نوسازی بنا، به تزیین آن نیز پرداخت، رواق‌هایی بر اطراف ضریح امام ساخت. ضریح را به ساج و دیبا تزیین کرد و روکشی از چوب برایش ساخت و چراغدان‌ها و شمعدان‌هایی برای روشن کردن حرم اهدا نمود. این توجّهِ عضد الدوله، رونق و شکوفایی و پیشرفت کربلا در زمینه‌های دینی، اجتماعی و تجاری را در پی آورد. رواق معروف به رواق عمران بن شاهین در مرقد امام علی(ع) در نجف و همچنین مسجدی که در سمت غرب حائر حسینی بنا شده، در همین دوران ساخته شده است.

معزالدوله بویهی در سال ۳۶۹ق فرمانروایی بطیح جایی در نزدیکی واسط را به عمران بن شاهین واگذاشت و عمران دست به کار ساختن مسجد و رواقی در نجف و همچنین مسجد و رواقی دیگر در کربلا و کاظمین شد. رواقی که ابن شاهین بنا کرد، به رواق «سید ابراهیم مجاب» مشهور شد، و مسجدی که در جوار رواق ساخته بود تا دوران حکومت شاهان صفوی برپا ماند و در این دوره بنا به فتوایی که ضمیمه کردن مسجد به صحن حرم امام حسین(ع) را مجاز اعلام می‌کرد، در توسعه و نوسازی حرم، آن را جزو صحن قرار دادند. البته قسمتی از این مسجد همچنان جزو بناهای حرم امام(ع) مانده و امروزه مخزن فرش‌های حرم و در پشت ایوانِ معروف به ایوان ناصری واقع است.

آتش سوزی در حرم امام حسین(ع)

در سال ۴۰۷ه. ق. یکی از شب‌ها دو شمع بزرگ از شمع‌هایی که حرم را روشن می‌ساخت بر فرش‌ها افتاد و آتش نخست پرده‌ها و روکش‌ها را به کام خود فرو برد و سپس به رواق‌ها و گنبد سرایت کرد، به گونه‌ای که تنها دیوارها، بخشی از حرم و مسجد عمران بن شاهین از آسیب این آتش ایمن ماند.

ششمین بنا

حسن بن مفضل بن سهلان پس از در دست گرفتن قدرت به بازسازی حرم امام حسین(ع)، که بخش‌هایی از آن؛ شامل حرم و گنبد و رواق‌ها در آتش سوخته بود، پرداخت. او در سال ۴۱۲ق گنبدِ حرم امام حسین(ع) را بازسازی و قسمت‌های سوخته در آتش را ترمیم کرد و فرمان داد دیواری بر پیرامون حرم بسازند.

بنای هفتم

در سال ۶۲۰ه. ق. محمد بن عبدالکریم کندی وزارت ناصرلدین الله را به عهده گرفت. او در دوران وزارت خود به ترمیم حرم و نوسازی و بازسازی قسمت‌های ویران شده آن پرداخت، دیوارها و چار رواق حرم را پوششی از چوب ساج پوشاند، صندوقی چوبی که با دیبا و پارچه‌های حریر زینت یافته بود، بر روی قبر نهاد.

بنای هشتم

اویس بن حسن جلائری در سال ۷۶۷ق بنای مسجد و حرم را نوسازی کرد و بر فراز ضریح گنبدی نیم دایره‌ای بنا نهاد. این گنبد بر چهار طاق در چهار سمت مضجع امام استوار بود و سمت بیرونی هر یک از این طاقها رواقی از رواق‌های حرم را تشکیل می‌داد. گنبدی بلند بر این چهار طاق ساخته شد و شکل هندسی بدیعی را تشکیل داد. این بنا که یکی از پسران اویس به نام احمد آن را در سال ۷۸۶ق تکمیل کرد؛ به گونه‌ای بود که اگر کسی بیرون از آن و در سمت درِ قبله می‌ایستاد تمام حرم و مضجع و ضریح امام را به طور کامل می‌دید و افزون بر این، امکان گردش زائران بر گرد ضریح وجود داشت.

احمد جلائری ایوان روبروی صحن را که به ایوان طلا مشهور است و همچنین مسجد صحن را، که به شکل مربعی برگرد حرم قرار گرفته است ساخت و به آراستن رواق‌ها و داخل حرم به وسیله آینه‌کاری و خاتم کاری و نیز کاشی‌های کاشانی که بر آنها منظره‌هایی طبیعی نقش بسته اهتمام ورزید. بنا به فرمان احمد جلایری، دو گلدسته حرم را نیز به آجرهای زرد کاشانی آراستند.

منبع: تاریخچه