کلیات

بانک جهانی یک موسسه مالی بین‌المللی است که به منظور پیگیری پروژه‌های سرمایه‌ای، به دولت‌های کشورهای کم‌درآمد و متوسط وام اعطا می‌کند. این مرکز شامل دو مؤسسه بانک بین‌المللی بازسازی و توسعه و انجمن توسعه بین‌الملل است. بانک جهانی بخشی از گروه بانک جهانی است و یکی از سه رکن برتون وودز را تشکیل می‌دهد.

تاریخچه

بانک جهانی همراه با صندوق بین‌المللی پول در کنفرانس برتون وودز در سال ۱۹۴۴ ایجاد شد و در نوامبر ۱۹۴۷با تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد به‌صورت رسمی درآمد و به جرگه نهادهای تخصصی سازمان ملل متحد پیوست. بانک جهانی نخست برای کمک به بازسازی خرابی‌های جنگ جهانی دوم به‌وجود آمد، اما در سال ۱۹۴۹، به‌سمت ارتقای توسعه اقتصادی در کشورهای توسعه‌نیافته معطوف شد.

سرمایه و منابع بانک جهانی

سرمایه این بانک از مجموع سهام تعهد شده و حق عضویت کشورها، فروش اوراق قرضه و استقراض از بازارهای مالی و دولت‌های عضو تشکیل می‌شود. سرمایه بانک به سهام یکصد هزار دلاری تقسیم شده و حق رأی کشورها نیز بر مبنای هر عضو ۲۵۰ رأی ثابت و یک رأی به ازای هر سهم می‌باشد. سهم هر کشور، بستگی به موقعیت اقتصادی و مالی آن کشور دارد. هر کشور، موظف است در موقع پیوستن به بانک، ده در صد سهم خود را بپردازد که یک در صد این مبلغ، به طلا یا دلار آمریکا است و ۹ در صد بقیّه، به ارز کشور مربوط می‌باشد و تنها با موافقت کشور ذی‌ربط، قابل استفاده خواهد بود. چنانچه بانک برای ایفای تعهدات خود که ناشی از تضمین وام‌ها می‌باشد، نیاز به سرمایه پیدا کند، ممکن است از اعضا درخواست پرداخت ۹۰ در صد باقی‌مانده را بنماید.

هدف بانک جهانی

هدف اصلی بانک جهانی اعطای وام برای توسعه و گسترش طرح‌های تولیدی آن دسته از کشورهای در حال توسعه است که عضو بانک هستند. این وام‌ها برای مقاصدی مانند اجرای پروژه‌های لوله‌کشی آب آشامیدنی، آموزش و پرورش و همچنین اجرای برنامه‌های کلی عمرانی از جمله واردات کالاهای صنعتی است. تنها اعضای صندوق بین‌المللی پول می‌توانند به عضویت بانک جهانی درآیند. از طرف دیگر نخستین شرط عضویت در مؤسسه بین‌المللی توسعه و مؤسسه مالی بین‌المللی، عضویت در بانک جهانی است. ایران یکی از اعضای شرکت‌کننده در کنفرانس برتون وودز بوده و در نتیجه از مؤسسان بانک جهانی به‌شمار می‌رود که از سال ۱۳۲۴ رسما عضو بانک جهانی شد.

ایران و بانک جهانی

رابطه ایران و بانک جهانی  به ۱۷ بهمن  ۱۳۲۴ برمی‌گردد که ایران به عضویت بانک جهانی درآمد و از طریق پذیره‌نویسی سهام این بانک، دارای سهام شد. نکته جالب توجه این است که ایران برای اولین بار زمان نخست‌وزیری مصدق از بانک جهانی تقاضای کمک مالی کرد و لیکن نتیجه مساعدی حاصل نشد.

نخستین وام دریافتی ایران از بانک جهانی در سال ۱۳۳۸ شمسی بوده‌ است. در سال ۱۹۹۰ روابط تسهیلاتی بانک جهانی با ایران برقرار نبوده و از این سال به بعد این ارتباط برقرار شد و پس از اعزام هیئت کارشناسی بانک به ایران و گزارشی از وضعیت اقتصادی ایران جهت بازسازی مناطق زلزله زده شمال ایران، در سال ۱۹۹۰ میلادی وامی به مبلغ ۲۵۰ میلیون دلار به ایران پرداخت شد. همچنین بانک جهانی در سال ۱۹۹۲ در قالب دو پروژه عملیات بازسازی خرابی‌های سیل سیستان ۵۷ میلیون دلار و فاضلاب شهر تهران ۷۷ میلیون دلار به ایران وام پرداخت کرده است.

بانک جهانی و ویروس کرونا

در بحبوحه دنیاگیری کووید ۱۹، در سپتامبر سال ۲۰۲۰، بانک جهانی طرحی به ارزش ۱۲ میلیارد دلار برای تأمین واکسن «کشورهای با درآمد کم و متوسط» را پس از تصویب اعلام کرد. این طرح قرار است بیش از دو میلیارد نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار دهد.