کلیات
آستانه اشرفیه مرکز شهرستان آستانه اشرفیه در استان گیلان است. آستانه اشرفیه در ۳۵ کیلومتری رشت واقع است و فاصله آن تا شهر لاهیجان ۷ کیلومتر است. همچنین از شمال به بندر کیاشهر و به فاصله ۱۷ کیلومتری قراردارد. شهر آستانه به عنوان پایتخت و مرکز مذهبی سرزمین گیلان نیز شناخته شده است. این شهر علاوه بر موقعیت جغرافیایی مناسب خاک بسیار حاصل‌خیزی نسبت به شهر‌های مختلف گیلان دارد.
زیرا در این منطقه رودخانه سفید رود آبرفت‌های خوبی را با خود می‌آورد. به همین دلیل باغ‌های کشاورزی در کناره سفیدرود در این شهر به وفور دیده می‌شود. یکی از مزیت‌هایی که رودخانه سفید رود به این شهر می‌دهد، عدم سیلاب در این شهر است. زیرا باوجود باران‌های فراوانی که در طول زمستان و پاییز می‌بارد؛ سفیدرود آب‌ها را به سمت خود کشیده و به دریا می‌راند.
کشاورزی
بادام زمینی، ابریشم، برنج، چای و حبوبات از مهم‌ترین محصولات آستانه هستند که سه محصول بادام، ابریشم و برنج آستانه از شهرت جهانی برخوردار است و از مرغوبترین انواع آن است. ۹۰ درصد بادام زمینی کشور در آستانه اشرفیه تولید می‌شود. در حالی که در ایران بادام زمینی فقط به صورت آجیل استفاده می‌شود در کشور‌های پیشرفته از این محصول برای تولید حدود ۲۰۰ محصول آرایشی، بهداشتی و غذایی استفاده می‌شود.
وجه تسمیه
نام پیشین این شهر ظاهراً کوچان یا کُچان بوده و نام‌های چورکوچان، سیاکوچه و کوچسفهان که در نزدیکی شهر آستانه کنونی قرار دارند، یادآور نام پیشین این شهر است، به ویژه نام «چؤرکۊچان» خود نشان می‌دهد که روزی روستایی به نام کوچان در این محل بوده و سپس خراب شده و در کنار آن، شهر امروزی را ساخته‌اند و آن را کوچان خوانده‌اند، زیرا چورکوچان از دوپاره «چؤر» که در زبان گیلکی به معنی خراب، بایر و زمین متروکه است و «کۊچان»، نام پیشین شهر آستانه اشرفیه است، که مردم به این محل کوچ کرده بودند، از این رو آن را کوچان خوانده‌اند. این شهر در زبان گیلکی به «پیله آستانه» یا «پیله أسسؤنه» به معنی آستانه یا زیارتگاه بزرگ نیز سرشناس بوده است.
از آن جا که آقا سید حسن یا سید ابراهیم، سرشناس به سلطان جلال‌الدین اشرف، فرزند حضرت امام موسی کاظم (ع) پس از نبرد با دشمنان برادر خود، حضرت امام رضا (ع) در نواحی کوچان و لاهیجان به شهادت می‌رسند و در کوچان به خاک سپرده می‌شوند، اندک اندک نام کوچان به پیله أسسؤنه، أسسؤنه و سرانجام آستانه اشرفیه تغییر می‌یابد.
آثار تاریخی
مهم‌ترین اثر تاریخی و دیدنی این شهر همان بقعه سیدجلال‌الدین اشرف است. این بنا را ظاهراً نخستین‌بار در ۳۱۱ق/۹۲۳م گوهرشاد خانم دختر کیارستم بنا نهاد و زینت کرد. به روایت نویسنده کتاب سفرنامه استرآباد و مازندران، در ۱۲۷۵ق/۱۸۵۸م هنگامی که می‌خواستند این آستانه را که خراب شده بود دیگربار بسازند به کتیبه‌ای دست یافتند که در آن نام گوهرشاد خانم را که در سال یاد شده این بنا را تعمیر کرده و ساخته، آمده بوده‌است. اما این روایت را دیگر اسناد تاریخی تأیید نکرده‌اند. پس از ۱۲۷۵ق/۱۸۵۸م چندبار دیگر بنای این بقعه گرفتار سیلاب‌های سفیدرود گردید و یکسره از میان رفت.
آخرین‌بار در ۱۳۵۰ش این بقعه را که خراب شده بود به‌طور کلی تجدید بنا کرده‌اند، گنبد قدیم را از بین برده و گنبد جدیدی بر روی آن ساخته‌اند. در نقشه فعلی، مسجدی که معروف به مسجد جنب حرم است. در حد شمالی امام زاده قرار دارد. مساحت فعلی آن ۸۸/۰۴۹‘۳ مـ ۲ است که از این مقدار ۰۱۶‘۱ مترمربع آن موقوفه مدرسه جلالیه است.
در ساختمان این امامزاده سابقاً مناره‌ای نیز وجود داشته‌است، اما در بنای فعلی آن مناره وجود ندارد. در بازسازی نهایی ضریح جدیدی نیز برای آن ساخته و ضریح قدیم را به امامزاده آقاسیدمحمد برده‌اند. از دیگر بنا‌های تاریخی این شهرستان، بقعه آقا سید محمد بن امام جعفر صادق علیه‌السلام در آستانه اشرفیه، بقعه آقاسیدحسن بن امام موسی‌کاظم علیه‌السلام در دهکده سیاه کوچه آستانه، بقعه آقاسیدمحمدبن امام‌رضا علیه‌السلام در کماچال آستانه، بقعه آقاپیر مزار در نیاکوی آستانه و چندین بقعة دیگر در روستاهای این شهرستان و نیز مسجد دهشال است.
تأسیسات فرهنگی و اجتماعی
آستانه اشرفیه دارای مؤسسات گوناگون فرهنگی و اجتماعی است. براساس آمار موجود این شهر دارای تأسیسات برق، آبرسانی، تلفن خودکار، ۹ درمانگاه دولتی، یک بیمارستان، یک آزمایشگاه و یک داروخانه است. تعداد پزشکان آن در کل شهرستان در حال حاضر ۶ نفر است. این شهر در مسیر راه اسفالته استان گیلان به مازندران قرار دارد و از طریق راه آسفالت با شهر‌های رشت، لاهیجان، بندر کیاشهر، لنگرود و بندر انزلی مرتبط است.
در این شهرستان (به استثنای بندر کیاشهر) ۷۲ مدرسه ابتدایی، ۳۰ مدرسه راهنمایی، ۱۱ دبیرستان و هنرستان و یک آموزشگاه بهورزی وجود دارد. همچنین در بندر کیاشهر یک دانشسرای تربیت معلم، تأسیس شده‌است. در شهر آستانه، ۲ حوزه علمیه، یکی در مسجد جامع و دیگری در مسجد بازار قرار دارد که جمعاً در این ۲ مدرسه حدود ۶۰ طلبه به آموزش علوم دینی اشتغال دارند. در این شهر ۲ کتابخانه عمومی وجود دارد. کتابخانه فرهنگ و هنر در ۱۳۳۱ش بنیان نهاده شده و در حال حاضر ۲۷۰‘۵ جلد کتاب دارد.
صنعت
در سطح شهرستان ۴ کارگاه صنعتی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها کارخانه تولیدی پارچه سیمین بافت است که در ۴ کیلومتری آستانه اشرفیه در روستای نازک‌سرا قرار دارد. نیز یک کارخانه پلاستیک‌سازی در جاده کمربندی آستانه و یک کارخانه فرغون‌سازی در ۳ کیلومتری جاده بندر کیاشهر قرار گرفته‌است. شرکت تولیدی گیلان مرغ نیز از مؤسسات با اهمیت این شهرستان است که به زودی آماده بهره‌برداری مجدد می‌گردد. همچنین در آستانه اشرفیه تعداد زیادی کارخانه چوب‌بری و برنج‌کوبی وجود دارد.