کلیات

از واریز یارانه‌های نقدی جدید در قالب اصلاح تخصیص ارز مرجع کالا‌های اساسی و جبران مابه‌التفاوت آن با نرخ ۲۳‌هزار تومانی ارز در بودجه ۱۴۰۱ به‌عنوان مهم‌ترین برنامه اقتصادی دولت یاد می‌شود. بر همین اساس، دولت می‌خواهد یارانه ارزی را به‌جای واریز به حساب وارد‌کنندگان در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهد.

براساس برنامه دولت در این طرح که از آن با عنوان توزیع عادلانه یارانه‌ها یاد می‌شود، یارانه‌های نقدی و معیشتی حذف و در دل سازوکار افزایش قدرت خرید در قالب یارانه غیرنقدی قرار می‌گیرند. با توجه به این‌که میرکاظمی، رئیس سازمان برنامه‌و‌بودجه هم اعلام کرده که یارانه‌های جدید پس از استقرار سامانه مخصوص و اتصال کارت واریز یارانه به این سامانه، دیگر به‌صورت نقدی پرداخت نمی‌شوند، انتظار می‌رود که برنامه دولت برای حمایت از معیشت خانوار‌ها به صورت جدی‌تری دنبال شود.

در همین رابطه خبرگزاری فارس به نقل از یک منبع آگاه در سازمان هدفمندی یارانه‌ها، خبر داد که یارانه نقدی جدید به حساب ۷۲میلیون نفر معادل میلیون خانوار واریز شده‌است. این در حالی است که نحوه توزیع دهک‌های درآمدی از آذر ماه سال ۸۹ که اولین مرحله یارانه نقدی واریز شد، اعلام نشده‌است.

 وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به عنوان مسؤول پیاده‌سازی پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان شاخص‌های کمی مربوط به توزیع خانوار‌ها در دهک‌های درآمدی را به صورت تفکیک شده اعلام نکرده، اما حجت‌ا... عبدالملکی، وزیر رفاه اعلام کرد: «۱۰ متغیر و شاخص برای دهک‌بندی یارانه‌ها درنظر گرفته شده‌است.»

با توجه به این‌که یارانه نقدی ۴۵‌هزار و ۵۰۰ تومانی به حدود ۷۲میلیون نفر از جمعیت کشور پرداخت می‌شد و یارانه جدید هم به همین تعداد پرداخت می‌شود، به نظر می‌رسد که تغییری در تعریف دهک‌بندی‌های درآمدی ایجاد نشده‌است. هرچند در روز‌های گذشته عده‌ای که یارانه‌های نقدی گذشته را دریافت می‌کردند، ادعا کرده‌اند یارانه جدید که برای سه دهک اول ۳۰۰‌هزار تومان و برای دهک‌های چهارم تا نهم ۴۰۰‌هزار تومان است را دریافت نکرده‌اند.

درخواست روشن شدن دهک‌ها

با این‌که سازوکار اعتراض به قرار نگرفتن در دهک درآمدی واجد وصف یارانه‌بگیر روی سایت وزارت رفاه و از طریق زیرسامانه حمایت تعریف شده و قرار است که سازمان هدفمندی یارانه‌ها هم سامانه‌ای را به این منظور راه‌اندازی کند با این حال افرادی که یارانه اخیر را دریافت نکرده‌اند، خواهان روشن‌شدن وضعیت دهک‌بندی خود شده‌اند.

معترضان مدعی هستند که اوضاع معیشتی آن‌ها به لحاظ میزان حقوق و دستمزدی که دریافت می‌کنند و تطابق آن‌ها با هزینه‌های زندگی و ارقام مربوط به خط فقر به اندازه‌ای نیست که از دایره یارانه‌بگیران رانده شوند. به همین دلیل دریافت‌نکردن یارانه ۳۰۰ یا ۴۰۰‌هزار تومانی برای هر نفر که مبلغ آن در یک خانوار سه نفره متعلق به سه دهک اول درآمدی به یک‌میلیون و ۲۰۰‌هزار تومان و خانواری با همین تعداد در دهک چهارم تا نهم به ۹۰۰‌هزار تومان می‌رسد، برای آن‌ها قابل پذیرش نیست.

باید در نظر داشت که یارانه نقدی به این میزان، یک‌چهارم حداقل دستمزد یک خانوار کارگری را دربرمی‌گیرد. در نتیجه این میزان یارانه هم در قامت افزایش قدرت خرید از طریق توزیع غیرنقدی برای خود رقمی محسوب می‌شود؛ رقمی که می‌تواند بخشی از قدرت خرید از دست رفته بر روی کالا‌های اساسی را جبران کند.

اختلاف در آمار یارانه بگیران

در این میان در حالی که سازمان هدفمندی یارانه‌ها اعلام کرده که ۷۲میلیون نفر مشمول دریافت یارانه به‌ازای هر نفر ۳۰۰ تا ۴۰۰‌هزار تومان شده‌اند، معاون رفاه اجتماعی وزارت کار، تعداد مشمولان را که در ۹ دهک درآمدی قرار گرفته‌اند، ۷۶میلیون نفر اعلام کرده است. هر چند داریوش ابوحمزه عنوان کرد که افراد جامانده از یارانه ممکن است در دهک دهم قرار داشته باشند یا نداشته باشند؛ بنابراین تمام افرادی که از دایره یارانه‌بگیری حذف شده‌اند، می‌توانند مستحق باشند، اما از آنجا که تاکنون میزان درآمد هر دهک اعلام نشده و هیچ خانواری نمی‌داند بر چه اساس یارانه‌بگیر شده یا یارانه‌اش را از دست داده، باید روشن شود درآمد ماهانه خانوار‌هایی که در دهک‌های اول تا نهم گنجانده شده‌اند، براساس چه شاخص‌هایی صورت‌بندی شده‌است.

چارچوب تعیین درآمد دهک‌ها

در این مورد یک کارشناس رفاه و نظام تامین اجتماعی به جام‌جم خبر داد که مهم‌ترین شاخص مد نظر وزارت رفاه در تعیین دهک‌های درآمدی، مجموع درآمد ثابت ماهانه است. به‌گفته علیرضا حیدری قاعدتا درآمد ثابت ماهانه برای یک خانوار باید بر اساس مجموع درآمد خانوار از ناحیه میزان حقوق و دستمزد ماهانه سنجیده شود، اما وزارت رفاه علاوه بر این مورد، حق بیمه ماخذ حقوق و دستمزد برای شاغلان هر خانوار را هم می‌سنجد.

بنا به‌گفته این کارشناس حوزه رفاه حق بیمه ماخذ حقوق و دستمزد برای شاغلان بخش خصوصی براساس بخشنامه دستمزد مبنای کسر حق بیمه محاسبه می‌شود و برای شاغلان دولت هم براساس ضوابط بیمه کارکنان دولت.

حیدری یادآور شد علاوه بر این دو مورد، درآمد‌های اظهاری سرپرستان خانوار، درآمد‌های ثابت از ناحیه غیرحقوق و دستمزد هم در تعیین وضعیت دهک درآمدی لحاظ می‌شوند در نتیجه سود بانکی به‌عنوان درآمد ثابت محسوب می‌شود و درآمد‌های غیرثابت هم مانند سود سهام در نظر گرفته می​شوند.

بحث سنجش درآمد‌های غیر ثابت هم در تعیین دهک‌بندی‌ها مطرح است مانند درآمد‌هایی که از ناحیه مشاغل پاره وقت رسمی و غیررسمی و درآمد‌های دیگر در حساب اعضای خانوار قرار می‌گیرند. با اوصافی که شرح آن‌ها رفت، باید دید که در روز‌های آینده نسبت مجموع درآمد‌های ثابت به وضعیت دهک‌های درآمدی شفاف می‌شود یا این‌که صرفا به اعتراض‌های افراد جامانده از یارانه رسیدگی می‌شود.

منبع: خراسان