کلیات
طی فرایند خورشیدگرفتگی کامل، ماه روی خورشید را میپوشاند و تاریکی همه جا را فرا میگیرد. از بالای قرص پوشیدهشدهٔ خورشید، خورشید گرفتگی ۵ دی به صورت کلی بوده است گویی فورانی از آتش، نور و گازهای بسیار داغ به آسمان زبانه میکشد.
خورشیدگرفتگی یا کُسوف (به انگلیسی: Solar eclipse) هنگامی رخ میدهد که سایه ماه بر بخشی از زمین بیفتد و در نتیجه در قسمتهایی از کره زمین، قرص ماه قسمتی از قرص خورشید یا تمامی آن را از دید ناظر زمینی بپوشاند.
هندسه مداری
زمین در گردش به دور خورشید و ماه در گردش به دور زمین در مدارهای بیضی شکل، اما نزدیک به دایره حرکت میکنند. شعاع مدار گردش زمین به دور خورشید (تقریباً ۱۵۰ میلیون کیلومتر) حدود ۴۰۰ برابر بزرگتر از شعاع مدار گردش ماه به دور زمین (تقریباً ۳۸۰ هزار کیلومتر) است و این در حالی است که اندازه واقعی قطر خورشید نیز حدود ۴۰۰ برابر بزرگتر از اندازه واقعی قطر ماه است. این وضعیت باعث شدهاست که اندازه ظاهری ماه و خورشید از دید ناظر زمینی تقریباً یکسان دیده شود.
بیضی بودن مدارها، باعث میشود که فاصله زمین تا خورشید در طول سال در حدود ۱٫۶ ٪ و فاصله ماه تا زمین در طول زمان تا حد ۵٫۴ ٪ کم یا زیاد شود. این مطلب موجب شدهاست که در زمانهای مختلف، اندازه ظاهری ماه و خورشید کمی تغییر کند و در نتیجه ماه گاهی کوچکتر، گاهی هماندازه و گاهی اندکی بزرگتر از خورشید دیده شود. از سطح کره زمین، اندازه ظاهری ماه از ۲۹٫۳ تا ۳۴٫۱ دقیقه قوس و اندازه ظاهری خورشید از ۳۱٫۶ تا ۳۲٫۷ دقیقه قوس در تغییر است.
صفحه مدار گردش ماه به دور زمین (دائرةالبروج)، نسبت به صفحه مدار گردش زمین به دور خورشید ۵٫۱۴۵ درجه، زاویه دارد. این عامل باعث میشود که در زمان مقارنه ماه، در بیشتر موارد از خط واصل بین زمین و خورشید فاصله داشته باشد و تنها در بعضی از دفعات ماه نو این سه جرم آسمانی تقریباً در یک خط راست قرار بگیرند.
ویژگیهای مداری ذکر شده در بالا، موجب شدهاست که پدیده خورشیدگرفتگی در کره زمین از ویژگیهای منحصربهفردی در بین سیارات منظومه خورشیدی برخوردار باشد و پیچیدگیها و زیباییهای خاصی به شرح زیر در آن دیده شود.
دفعات
حدود ۳۰ روز طول میکشد تا ماه یک گردش کامل به دور زمین انجام دهد و در هر بار گردش، یک بار ماه نو رخ خواهد داد.
اگر صفحه مداری گردش ماه به دور زمین همان صفحه مداری گردش زمین به دور خورشید میبود، در هر ماه یک بار خورشید گرفتگی رخ میداد. اما وجود ۵ درجه انحراف زاویهای بین این دو صفحه، باعث میشود که در بسیاری از ماهها، ماه از بالا یا پایین قرص خورشید بگذرد.
بنابرین تنها دو یا سه بار در هر سال، ماه در هنگام عبور از فاصله میان زمین و خورشید به اندازه کافی به خط واصل بین زمین و خورشید نزدیک میشود و در این هنگام گرفتگی خورشید رخ میدهد.
گونهها
در ادامه به انواع خورشید گرفتگی اشاره می شود:
حلقوی
این نوع از خورشیدگرفتگی، هنگامی رخ میدهد که از سطح زمین اندازه ظاهری ماه کوچکتر از اندازه ظاهری خورشید دیده شود. در این وضعیت، در مکانهایی از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، تنها حلقه پرنوری از خورشید دیده میشود و درون حلقه (که روی تاریک ماه است) کاملاً تاریک دیده میشود.
کلی
این نوع از خورشیدگرفتگی، هنگامی رخ میدهد که از سطح زمین اندازه ظاهری ماه اندکی بزرگتر از اندازه ظاهری خورشید دیده شود. در این وضعیت، در مکانهایی از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، تمام سطح خورشید توسط روی تاریک ماه پوشانده میشود. در خورشیدگرفتگی کلی (کسوف کامل) زمین، ماه و خورشید در یک راستا قرار میگیرند، در این حالت کل قرص خورشید در پشت ماه پنهان میشود. سایه ماه فقط چند کیلومتر از سطح زمین را در بر میگیرد و به موازات حرکت ماه در مدار خود، یک مسیر طولانی منحنی شکل در روی زمین میپیماید. تنها کسانی میتوانند گرفتگی خورشید را ببینند که در جایی از این مسیر باریک و طولانی واقع باشند.
در هر نقطه، مدت گرفتگی کامل، بیشتر از دو تا پنج دقیقه طول نمیکشد. هر چه گرفتگی کامل نزدیکتر میشود، آسمان تاریکتر میشود و ستارگان بیشتری پدیدار میشوند. هنگامیکه قرص خورشید کاملاً پوشانده میشود، هاله سفید رنگ درخشانی در اطراف ماه میدرخشد. این همان تاج خورشیدی است که به صورت هالهای از گازهای رقیق و داغ از خورشید جریان دارند. در کنارههای قرص سیاه ماه، حلقه باریک و سرخ رنگی از گازهای خورشید به چشم میخورد که فامسپهر نام دارد.
جزئی
هرگاه خورشیدگرفتگی اتفاق میافتد، در مکانهایی از سطح کره زمین که از خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه دور هستند، امکان تماشای گرفت کلی یا گرفت حلقوی وجود ندارد. در چنین نقاطی - که شامل مساحت بیشتری از زمین میشود - دو قرص خورشید و ماه هممرکز دیده نمیشوند و در نتیجه روی تاریک ماه، تنها قسمتی از قرص خورشید را میپوشاند که به این حالت گرفت جزئی گفته میشود.
مرکب
در بعضی از خورشیدگرفتگیها، از سطح زمین اندازه ظاهری ماه و خورشید خیلی به یکدیگر نزدیک است. در این وضعیت که خیلی به ندرت رخ میدهد، ممکن است در نقاطی از سطح زمین خورشیدگرفتگی کلی و در نقاط دیگری خورشیدگرفتگی حلقوی دیده شود که به این حالت خورشیدگرفتگی مرکب گفته میشود. در این حالت نیز در دیگر نقاط سطح زمین، خورشیدگرفتگی جزئی دیده خواهد شد.
مسیر
در خلال گرفتگی، بر اثر حرکت ماه و چرخش زمین، سایه ماه زمین را از غرب به شرق طی میکند که به این سیر حرکتی سیر گرفتگی کلی میگویند. هر کسی که در این مسیر باشد خورشید را در حالت گرفت کلی خواهد دید، این مسیر در بیشترین حالت به ۳۲۰ کیلومتر میرسد و حدود نیم درصد سطح زمین را میپوشاند.
در زمین و دیگر سیارات
اندازه ظاهری ماه و خورشید از دید اهالی کره زمین تقریباً یکسان و به دلیل بیضوی بودن مدارها تا حدودی دارای نوسان هستند. این مطلب موجب شده که پدیده خورشیدگرفتگی در کره زمین از ویژگیهای منحصربهفردی در بین سیارات سامانه خورشیدی برخوردار باشد و پیچیدگیها و زیباییهای خاصی در آن دیده شود.
در دیگر سیارات منظومه خورشیدی هم پدیده خورشیدگرفتگی روی میدهد، اما زیباییهای مربوط به خورشیدگرفتگی در کره زمین در دیگر سیارهها دیده نمیشود. در سیاره مشتری، به دلیل تعدد ماهها، خورشیدگرفتگیهای متعددی رخ میدهد. در پلوتون نیز خورشیدگرفتگی وجود دارد، اما این پدیده به صورت دورهای و در فواصل بیش از ۱۰۰ سال رخ میدهد.
تماشای خورشیدگرفتگی
نگاه کردن به خورشیدگرفتگی با چشم غیر مسلح، خسارتهای جبرانناپذیری به چشم انسان وارد میکند. برای تماشای خورشیدگرفتگی میتوان از عینکهای ویژهای که به این منظور ساخته شدهاند استفاده کرد. فیلتر مورد استفاده در این عینکها باید با استاندارد جهانی ایزو ۲–۱۲۳۱۲ منطبق باشد.
حیوانات
در هنگام خورشیدگرفتگی کامل خیلی از حیوانات هراسان شده یا رفتار آنها عوض میشود. برخی از آنها فکر میکنند که غروب شدهاست.
تصاویری از ماه گرفتگی در نقاط مختلف جهان
کد خبر: ۱۲۶۰۶۳۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۲۹
کد خبر: ۱۲۶۰۳۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۲۸
سردبیر اسبق مجله نجوم گفت: فردا (چهارشنبه، ۲۸ شهریور) ماهگرفتگی جزئی در بخشهایی از مرکز و غرب کشور به وقوع میپیوندد که فقط در برخی شهرها قابل رویت است.
کد خبر: ۱۲۶۰۲۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۲۷
بیشترین زمان خورشید گرفتگی در مکزیک اتفاق افتاده است که ساکنان مکزیک تقریباً چهار و نیم دقیقه، این خورشید گرفتگی را تماشا کردند
خورشید گرفتگی دوشنبه ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ در سراسر آمریکای شمالی از مکزیک تا کانادا قابل رویت بود. میلیون ها نفر به مناطقی در سرتاسر آمریکای شمالی که در مسیر کامل گرفتگی بود رفتند تا خورشید گرفتگی کامل را تجربه کنند.
کد خبر: ۱۲۳۱۰۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۲۱
خورشید گرفتگی ِ دوشنبه در سراسر آمریکای شمالی از مکزیک تا کانادا قابل رویت بود.
کد خبر: ۱۲۳۰۹۹۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۲۱
میلیون ها نفر در سراسر آمریکا بعد ازظهر دوشنبه به وقت محلی خورشید گرفتگی کامل در سال ۲۰۲۴ میلادی را تماشا کردند.
کد خبر: ۱۲۳۰۹۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۲۱
امروز (هشتم آوریل/ ۲۰ فروردین) خورشید گرفتگی کاملی در سراسر آمریکای شمالی از مکزیک گرفته تا ۱۵ ایالت ایالات متحده و تا کانادا را فرا خواهد گرفت. برای بینندگان داخل مسیر این گرفتگی، ماه به طور کامل خورشید را میپوشاند، آسمان را تاریک میکند و جو بیرونی پنهان ستاره ما را آشکار میکند اما در ایران چگونه میتوان با این پدیده همراه شد؟
کد خبر: ۱۲۳۰۸۶۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۲۰
میلیون ها نفر در شمال مکزیک، ایالات متحده و جنوب شرقی کانادا در هشتم آوریل امسال (۲۰ فروردین) شاهد تاریکی در روز و فرصت دیدن تاج خورشید با چشم غیرمسلح خواهند بود .
کد خبر: ۱۲۲۸۷۲۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۰۶
کد خبر: ۱۱۷۲۶۶۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۰۵
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۱۴۶۸۷۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۰۲
کد خبر: ۱۱۲۷۸۹۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۲
کد خبر: ۱۰۹۲۱۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۷
کد خبر: ۱۰۹۰۹۵۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۱
کد خبر: ۱۰۹۰۴۴۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۰۹
کد خبر: ۱۰۵۷۳۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۳/۲۱
ناسا تصاویری منتشر کرده است که نخستین خورشیدگرفتگی سال ۲۰۲۱ را به نمایش میگذارند.
کد خبر: ۱۰۵۷۲۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۳/۲۱
بیشترین جست و جوهای ایرانیان در گوگل در ۴۸ ساعت گذشته؛
در بازه زمانی مورد اشاره، مفاهیم و عباراتی چون « نتایج آزمون تیزهوشان کی اعلام میشود؟»، « المیرا شریفی مقدم»، «نرجس سلیمانی»، « خورشید گرفتگی » «»، « آیا همتی خواهرزاده آیت الله رفسنجانی است؟»، «کی پاپ چیست؟»، و... از مهمترین موضوعاتی بود که کاربران ایرانی در اینترنت به دنبال اطلاعاتی در مورد آنها بودند.
کد خبر: ۱۰۵۷۲۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۳/۲۱
به گفته مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران فردا پنج شنبه ۲۰ خرداد ماه برخی از ناظران زمینی شاهد خورشیدگرفتگی از نوع حلقوی خواهند بود که در ایران قابل مشاهده نیست.
کد خبر: ۱۰۵۶۹۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۳/۱۹
کد خبر: ۱۰۲۱۶۶۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۹/۲۶
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه می کنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۹۸۵۸۶۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۴/۰۲