کلیات
فرانشیز (Franchise) یا حق امتیاز گونه‌ای از کسب و کار است که بر پایه آن به یک شرکت اختیار داده می‌شود که تولیدات یا فراورده‌های شرکت دیگر را بفروشد و در برابر آن مبلغی دریافت کند که به این مبلغ، مبلغ فرانشیز می‌گویند.

فرانشیز یک شبکه ارتباطی میان کسب و کار‌های مستقل کوچک می‌باشد که به هر یک از این کسب و کار‌های کوچک اجازه می‌دهد که تحت یک نام بازرگانی مشترک و یک هویت فعالیت کنند و همگی از یک متد موفق (که پیشتر آزمایش شده) و بازاریابی مشترک بهره‌گیری کنند. در عمل فرانشیز یک راهبرد کسب و کار برای جذب و نگهداری مشتری است. یک سیستم بازاریابی است که هدف آن ایجاد یک تصویر دربارهٔ فراورده‌ها یا خدمات یک شرکت در ذهن مشتری می‌باشد. روشی برای تعریف فراورده‌ها یا خدمات است به گونه‌ای که نیاز‌های مشتری را برآورده کند.

تعریف فرانشیز
کسب و کار‌های کوچکی که تحت شبکه ارتباطی فرانشیز با یکدیگر و به‌طور مشترک به فعالیت خواهند پرداخت را «کسب و کار‌های تحت پوشش» و شرکتی را که وظیفه آن برقراری این شبکه و ارائه متد‌های موفق از قبل آزمایش شده به کسب و کار‌های تحت پوشش می‌باشد، «هماهنگ‌کننده» می‌نامند.

واگذاری فرانشیز چگونه صورت می‌گیرد؟

اجازه دهید ابتدا با یک مثال شروع کنیم، فرض کنید شما مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان پول راکد در اختیار داشته و امکان اجارهٔ مغازه در یکی از نقاط مناسب شهر خود را دارا باشید. شما پس از بررسی گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری، قید راه‌اندازی کسب و کار خود را زده و می‌خواهید فرانشیز شرکت A را تهیه کنید.

شرکت A به شما می‌گوید که با پرداخت مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان، کلیهٔ فعالیت‌های مورد نیاز راه‌اندازی شعبه را در یک ماه از جمله:

طراحی و پیاده‌سازی دکور متناسب با شعبه‌های دیگر

خریداری و نصب تجهیزات مورد نیاز کسب و کار (مانند تجهیزات آشپزخانه برای یک رستوران)
نصب و راه‌اندازی سیستم‌های فناوری اطلاعات مورد نیاز (مانند سرور، دوربین و…)
نصب و راه‌اندازی سیستم‌های حسابداری و اداری مورد نیاز
نصب تابلوی سر در با برند شرکت A
دستورالعمل‌های کامل و دقیق چگونه تهیه یا فروش محصول
را همزمان با اینکه شما در این یک ماه آموزش‌های مورد نیاز کسب و کار را در محل شرکت A می‌بینید انجام داده و در انتها شما به عنوان صاحب کسب و کار وارد شعبه خود شوید.

البته شرکت A پس از راه‌اندازی شعبهٔ شما اقدام به بازرسی‌های دوره‌ای کرده تا از کیفیت خدمات ارائه شده به مشتریان مطمئن باشد و در ازای آن بنا به توافقات اولیه، درصد کمی از فروش را به صورت ماهانه از شما دریافت می‌کند (تحت عنوان Royalty Fee).

بسته به میزان قدرت برند، شما از روز اول مشتریانی دارید که شما را به خوبی می‌شناسند و کیفیت ارائه شده توسط شما را تأیید می‌کنند.

اجازه دهید مثال‌هایی از سطح کشور‌های دیگر بزنیم:

شناخته شده‌ترین شرکتی که اقدام به فروش حق امتیاز کسب و کار خود می‌کند، شرکت مک دونالد می‌باشد. بر اساس گزارش سال ۲۰۱۶ اداره بورس و اوراق بهادار آمریکا،  مک دونالد حدود ۳۷۰۰۰ شعبه در سرتاسر جهان دارد که به بیش از ۷۰ میلیون نفر در سراسر جهان روزانه غذا می‌فروشد. جالب است بدانید برای اینکه بتوانید حق امتیاز مک دونالد را خریداری کنید باید از دانشگاه این شرکت مدرک همبرگر داشته باشید! فرض کنید این شرکت فردا اقدام به تأسیس یک شعبه در ایران کرد؛ بدون شک بدون هیچ‌گونه تبلیغی از همان روز افتتاحیه مشتریانی برای آن وجود داشته و صاحب فرانشیز دغدغه‌ای بابت مشتری نخواهد داشت.

هیچ‌کدام از ارقام بالا بدون استفاده کردن از مدل فرانشیز برای مک دونالد امکان‌پذیر نمی‌بود. حتی مدیریت همزمان ۱۰ شعبه‌ای که متعلق به یک فرد می‌باشد، جدا از فعالیت‌های بی‌پایان روزانه، نیازمند سرمایه‌گذاری عظیمی می‌باشد.

فرانشیز برای شرکت واگذارکنندهٔ آن این خاصیت را دارد که مسئولیت‌های ادارهٔ یک شعبه را بین خود و واگذار دهنده تقسیم کرده و مسئولیت فعالیت‌های روزانه را صاحب شعبه واگذار کرده و خود فعالیت‌های پشتیبانی و کنترل کیفی اصلی را بر عهده می‌گیرد.

مفهوم عملی فرانشیز
در عمل فرانشیز دقیقاً یک استراتژی کسب و کار است برای جذب و نگهداری مشتری، نه بیشتر نه کمتر! یک سیستم بازاریابی است که هدف آن ایجاد یک تصویر دربارهٔ محصولات یا خدمات یک شرکت در ذهن مشتری می‌باشد، در حقیقت یک روش است برای تعریف محصولات یا خدمات به طوری که نیاز‌های مشتری را ارضا کند.

از این پس کسب و کار‌های کوچکی که تحت شبکه ارتباطی فرانشیز با یکدیگر و مشترکاً به فعالیت خواهند پرداخت را «کسب و کار‌های تحت پوشش» می‌نامیم و شرکتی را که وظیفه آن برقراری این شبکه و ارائه متد‌های موفق از قبل آزمایش شده به کسب و کار‌های تحت پوشش می‌باشد، «هماهنگ‌کننده» می‌نامیم.

مزایای فرانشیز
امنیت
برای کسب و کار‌های تحت پوشش، فرانشیز نوعی کاهش ریسک و امنیت را به همراه دارد. شما آزادی‌ای را که به عنوان صاحب یک کسب و کار مستقل دارید، کنار می‌گذارید تا تبدیل به یک جزء از یک گروه شوید که به همراه یکدیگر یک کسب و کار را پیش می‌برید، و دیگر نیازی نیست که خودتان نگران روش‌های مؤثر برای کسب و کار خود باشید چرا که یک سیستم از قبل مطالعه شده و آزمایش شده از سوی هماهنگ‌کننده در اختیار شما قرار خواهد گرفت.

سیستم اثبات شده
مواردی که یک هماهنگ‌کننده برای انجام کسب و کار تعیین می‌کند: یک روش (سیستم عامل) برای انجام کسب و کار، یک نام تجاری که در نظر مشتری ارزش داشته باشد و یک پشتیبانی اولیه و پشتیبانی مستمر می‌باشد که در نتیجه دیگر نیازی نیست که شما چرخ را مجدداً اختراع کنید تا بتوانید از آن استفاده کنید. بلکه از نتایج تحقیقات از قبل انجام شدهٔ هماهنگ‌کننده استفاده خواهید کرد.

نتایج قابل پیش‌بینی
یک سیستم فرانشیز الف) قدرت خرید گروهی برای از بین بردن هزینه‌های عملیاتی ب) پیشرفت سریع‌تر به علت برنامهٔ بازاریابی از پیش آزمایش شده پ) نتایج قابل پیش‌بینی (وابسته به اینکه تا چه حد پای بند سیستم عامل بوده‌اید) را مژده می‌دهد.

بازار یابی
وقتی کسب و کار شما از حالت مستقل خارج شد و به صورت جزئی از مجموعه بزرگتری درآمد هزینه‌های بازاریابی میان کسب و کار‌های تحت پوشش تقسیم خواهد شد و همین تعدد شعبه‌ها خود نوعی بازاریابی بوده و در نتیجه کسب و کار شما در ذهن مشتری جای خود را باز خواهد کرد.

نظام بیمه
در نظام بیمه مانند بیمه درمانی نیز واژه فرانشیز کاربرد دارد و به معنای سهم بیمار از هزینه درمانی است. در دیگر سیستم‌های بیمه‌ای نیز به سهم و درصدی از خسارت قابل پرداخت که به عهده بیمه‌گذار است گفته می‌شود.