در مورد باستان شناسی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید

 

کلیات
باستان‌شناسی شاخه‌ای از علوم اجتماعی است که به بررسی گذشته، با استفاده از مدارک مادی می‌پردازد. قلمرو باستان‌شناسی از گذشته تا حال را دربرمی‌گیرد. چون همه رویداد‌ها بی‌درنگ پس از رخ دادن، به بخشی از گذشته بدل می‌شود. منابع اطلاعاتی باستان‌شناسی از داده‌های مادی (یا دیگر داده‌هایی) تشکیل می‌شود که به گونه‌ای به انسان مربوط هستند و «آثار فرهنگی» نامیده می‌شوند.


واژه‌شناسی
واژه انگلیسی archaeology از واژه یونانی arkhaiologia به معنی بحث دربارهٔ چیز‌های قدیمی است. اما امروزه معنای آن تغییر کرده و به پژوهش در زمینه گذشته انسان، بر پایه بقایای مادی باقی‌مانده از او، گفته می‌شود. در یونان باستان، در سده‌های نخست پس از میلاد، اصطلاح archaeologist به گروهی از بازیگران تئاتر گفته می‌شد که بر روی صحنه با حرکات صامت افسانه‌های باستانی را بازسازی می‌کردند. واژه archaeology با مفهوم امروزی آن را در سده ۱۷ (میلادی) ژاک اُبسن، طبیب و عتیقه باز اهل لیون، دوباره احیا کرد. او واژه archaeography (باستان‌نگاری) را نیز مطرح کرد. اما این واژه مقبول مردم نیفتاد و وارد مجموعه واژگان نشد.
 

تاریخچه
قدیمترین مدرک مبنی بر به‌کارگیری آثار مادی برای بررسی گذشته‌های دور به سده ۶ (پیش از میلاد) بازمی‌گردد. یعنی زمانی که فرمانروایی از بابل به حفاری در بنا‌های اداری دست زد تا به پیشینهٔ آن‌ها پی ببرد.  توسیدید، مورخ یونانی دورهٔ کلاسیک در سده ۵ (پیش از میلاد) با پژوهش باستان‌شناسی نشان داد که گور‌های جزیرهٔ دلُوس از آنِ اهالی کاریه است و ایشان زمانی این جزیره را در اختیار خود داشته‌اند. توسیدید تاریخ‌نویس یونانی برای نخستین بار اعلام کرد که تاریخ بشر را نباید صرفاً بر پایه آثار مکتوب پیشین نوشت؛ و بنا‌ها و اشیای متعلق به دوران‌های گذشته نیز دربردارنده اطلاعاتی هستند که بایستی مورد عنایت قرار گیرند.

رومیان آثار باستانی را مرمت می‌کردند و به نمایش می‌گذاشتند و مردم با آگاهی از این که آثار مزبور یادمان‌های گذشته‌است، به دیدن آن‌ها می‌شتافتند. در سده ۴ (میلادی)،  سنت هلنا در محلی که مسیح به صلیب کشیده شده بود را حفاری کرد تا آثار مربوط به این رویداد را بیابد. در صدر مسیحیت و در قلمرو امپراتوری بیزانس، مردم به یافتن بقایای مادی متعلق به مسیحیان و رومیان علاقهٔ فراوانی از خود نشان می‌دادند. در اواخر امپراتوری بیزانس قانونی به تصویب رسید که به مردم اجازه می‌داد که چنانچه یادمان تاریخی مهمی نظیر تندیس‌های باستانی سراغ دارند که بنایی مزاحم، دورنمای آن را مخدوش کرده، بشخصه آستین بالا بزنند و آن بنا را تخریب کنند. در این دوره نظریات باستان‌شناسی به این محدود می‌شد که از بقایای مادی می‌توان به اطلاعاتی دربارهٔ گذشته دست یافت.

پس از عصر نوزایی، دوران باستان‌دوستی آغاز شد که زمانهٔ فرضیه‌پردازی پژوهشگران دربارهٔ آثار و بقایای مادی بود. اما در این دوره پیشرفت نظری اندکی در ارزیابی ارتباط بین آثار فرهنگی و تفاسیر از آن‌ها رخ داد. از سده ۱۵ (میلادی) در ایتالیا و از سده‌ها ۱۶ و ۱۷ در کشور‌های شمال غربی اروپا انجمن‌های باستان‌دوستی برپا شد. اشتیاق اروپاییان باستان‌دوست به بررسی گذشته‌ها با سیاحت و استعمار دیگر کشور همراه بود. این امر چشم‌انداز تازه‌ای را در برابر پژوهشگران اروپایی گشود و آنان را به مقایسهٔ بومیان سرزمین‌هایی، چون آمریکا با مردم اروپا در دوران پیش از تاریخ یا اوایل دوران تاریخی برانگیخت.

سده ۱۸ (میلادی) شاهد تحولات و رخداد‌های دیگری بود. از جمله رُئد در سال ۱۷۱۹ (میلادی) به باستان‌شناسی به عنوان وسیله‌ای قابل اعتماد برای شناخت دوران پیش از تاریخ اشاره کرد. در سال ۱۷۳۴ دومونتفاسون دوران پیش از تاریخ را به دوره‌های کاربرد عصر سنگ،  عصر برنز، و عصر آهن تقسیم کرد. علاوه بر این، جفرسون و رُئد به اهمیت لایه‌های خاک و عناصر باستانی، چون گور‌ها در گاه‌نگاری پی بردند. با این که این پژوهشگران و دیگرانی، چون رابک در سده ۱۷ به بررسی لایه‌های باستانی پرداختند، تا اواخر سده ۱۹ (میلادی) لایه‌نگاری جای خود را در بین پژوهش‌های باستان‌شناختی باز نکرد.



گونه‌های یافته‌ها 

برخی از دسته‌بندی‌های یافته‌ها در محوطه‌های باستان‌شناختی:

دست‌ساخته
artifact		 آنچه بشر ساخته یا شکل داده یا از آن استفاده کرده‌است، از نوع اشیا، سازه‌ها، وسایل، بافت‌ها، آرایه‌ها، سفالینه‌ها، سلاح‌ها و آثار هنری. هر دست‌ساخته‌ای که از مواد آلی ساخته شده‌است، مانند چوب، استخوان، عاج، شاخ را دست‌ساختهٔ آلی می‌گویند. هر شیء طبیعی که در ظاهر شبیه به ابزار ساختهٔ دست بشر باشد دست‌ساخته‌نما pseudo-artifact نامیده می‌شود. مشخصهٔ غیرقابل‌تغییر یا متغیر مستقل یک دست‌ساختهٔ معین، شاخصهٔ دست‌ساخته artifact attribute نام دارد. گروهی از دست‌ساخته‌ها که در بسیاری ویژگی‌های ذاتی اشتراک داشته باشد یک گونهٔ دست‌ساخته artifact type را تشکیل می‌دهند.
بوم‌ساخته
ecofact		 هرگونه بقایای جانوری یا گیاهی یافت‌شده از یک محوطهٔ باستانی که هیچ‌گونه تغییر ناشی از فناوری در آن وجود نداشته باشد، اما بر گونه‌ای ارتباط فرهنگی دلالت کند بوم‌ساخته نام دارد. هرگونه بوم‌ساخته با منشأ زیستی، مانند چوب و استخوان و عاج و گروه‌های گیاهی را بوم‌ساخته‌های آلی و هرگونه بوم‌ساخته که فاقد منشأ زیست‌شناختی باشد، شامل خاک و مواد معدنی و نظایر آن را بوم‌ساخته‌های معدنی می‌نامند.

هرگونه بوم‌ساخته‌ای، شامل نمونه‌های میکروسکوپی که از گیاهان به جا مانده باشد، مانند هاگ‌ها و گَرده‌ها یا نمونه‌های ماکروسکوپی مانند بذرها و تخم‌ها و هسته‌ها و بقایای چوب و شاخ و برگ‌ها تشکیل گیابوم‌ساخته‌ها floral ecofacts را می‌دهند.
پدیدار
feature		 عنصری در یک محوطهٔ باستانی یا هر واحد باستان‌شناختی مجزا که ساختار یا لایه یا دست‌ساختهٔ مستقلی به‌شمار نمی‌آید و نمی‌توان آن را جابه‌جا کرد، نظیر چاه‌ها، جوی‌ها، و دیوارها، پدیدار نامیده می‌شود.
زمین‌ساخته
geofact		 هرگونه مادهٔ کانی یا سنگ معدنی که در محوطهٔ باستانی به دست می‌آید و نشان‌دهندهٔ امکان وجود لایه‌های معدنی در نزدیکی محوطه است.
باورساخته
ideofact		 هر یافتهٔ باستان‌شناختی ناشی از فعالیت‌های عقیدتی انسان در گذشته.
شأن‌ساخته
sociofact		 شیء یا نمادی باستان‌شناختی، حاصل کنش‌های اجتماعی انسان، که مرتبهٔ اجتماعی کاربران آن را نشان می‌دهد.

در مورد باستان شناسی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید

باستان‌شناسان بقایای یک دژ ۱۶۰۰ساله رومی را در ترکیه کشف کردند.
کد خبر: ۱۲۶۷۰۰۱   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۳۰

مار حجاری شده با وزن حدود ۱.۳ تن است در پی زلزله از دل زمین بیرون آمد.
کد خبر: ۱۲۶۶۰۴۷   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۶

استان اصفهان با بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی که ۱۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و هفت اثر آن به ثبت جهانی رسیده، چه سهمی از بودجه میراثی کشور دارد؟ چرا هرروز خبری از تخریب یک یا بخشی از آثار تاریخی مهم و بی‌نظیر به گوش می‌رسد؟ روند تخریب‌ها و بی‌توجهی دقیق به مرمت و حفاظت آثار و بناهای تاریخی تا کجا پیش خواهد رفت؟
کد خبر: ۱۲۶۵۹۶۹   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۵

همزمان با هفته تهران، دستورالعمل صدور پروانه مرمت، احیاء و بهره برداری از بناهای تاریخی و ارزشمند شهر تهران به مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران ابلاغ شد.
کد خبر: ۱۲۶۵۳۱۵   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۲

یک کیلومتر از محوطه ساسانی و ثبت جهانی شده بیشاپور در یک اقدام عجیب و ناباورانه توسط میراث‌فرهنگی بتن‌ریزی شد. عباس‌مقدم یکی از باستان‌شناسان فعال و شناخته شده ایران در واکنش به این اقدام پایگاه میراث‌جهانی بیشاپور و اداره‌ میراث‌فرهنگی استان فارس گفت: این نوع مداخلات در مهمترین سایت‌ها و محوطه‌های باستانی ایران ناجوانمردانه‌س!
کد خبر: ۱۲۶۴۲۱۲   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۱۶

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس از کشف نقاشی‌هایی به قدمت بیش از یک هزار و ۷۰۰ سال (اوایل قرن سوم میلادی) در محوطه آرامگاهی شهر گور در فیروزآباد خبر داد.
کد خبر: ۱۲۶۱۳۵۳   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۰۲

جویندگان گنج به جان گورستان عصر آهن و کتیبه خط میخی اورارتوها در آذربایجان شرقی افتاده‌اند. گورستان، سوراخ سوراخ و زیر و رو شده و سنگ‌های ایستاده روی قبرها از دست‌درازی قاچاقچیان در امان نمانده و کتیبه خط میخی هم تقریبا تخریب شده است. باستان‌شناسان وضعیت محوطه باستانی «نشتبان» را «بحرانی» توصیف کرده‌اند.
کد خبر: ۱۲۶۰۰۱۶   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۲۶

تحقیقات جدیدی که روی مردان نمکی مشهور زنجانی انجام شده، اطلاعات نابی را از رژیم غذایی ایرانیان باستان و وحشتی که این معدنچیان دو هزار و پانصد ساله پیش از مرگ تجربه کردند، در اختیار ما می‌گذارد.
کد خبر: ۱۲۵۹۴۵۹   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۲۴

محققان با پژوهش درباره هرم فرعون جوزر کشف بزرگی کردند: این هرم با استفاده از یک سیستم هیدرولیکی و آب ساخته شده است!
کد خبر: ۱۲۵۸۹۷۰   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۲۱

جامعه باستان شناسی ایران با انتخاب صالحی امیری برای کرسی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیامی خطاب به او نوشته و برخی از مسائل درباره حریم آثار تاریخی را مطرح کرده است.
کد خبر: ۱۲۵۵۹۹۴   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۱۵

اسکلت یک انسان حدود یک هفته پیش هنگام لوله‌کشی در محله بریانک تهران کشف شد. درحالی که تحقیقات جرم‌شناسی روی این اسکلت آغاز شده، اما از مطالعه و بررسی باستان‌شناسی جنایی غفلت شده و میراث فرهنگی نیز وارد این موضوع نشده است.
کد خبر: ۱۲۴۷۱۱۹   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۴/۱۹

لوح سیل گیلگمش، متنی ۲۶۰۰ ساله که بی‌شباهت به داستان کشتی نوح نیست. این لوح که به خط میخی است، یکی از قدیمی‌ترین آثار ادبی جهان محسوب می‌شود که در نینوا واقع در عراق کنونی یافت شده است.
کد خبر: ۱۲۴۳۷۷۲   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۴/۰۱

همواره موضوع ارتباط اهرام مصر با بیگانگان موضوعی مطرح بوده است. اکنون نظریه‌ای وجود دارد که این ارتباط را تأیید می‌کند.
کد خبر: ۱۲۴۱۲۲۸   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۳/۱۷

معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان، گفت: هنوز مشخص نیست این دیواره تاریخی باشد یا نه، و همکاران باستان‌شناس بر روی این اثر کار می‌کنند تا دقیقا مشخص شود تاریخی است یا خیر؟
کد خبر: ۱۲۳۶۳۴۷   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۲۰

باستان‌شناسان به همراه دانشجویان دانشگاه زابل در کاوش آموزشی تپه «پیرزال سیستان»، علاوه بر اشیاء ۴۳۰۰ ساله، بقایای معماری به قدمت حدودی ۴۵۰۰ سال را کشف کردند.
کد خبر: ۱۲۳۴۷۵۶   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۱۱

پس از اینکه گروه‌هایی از انسان‌های خردمند آفریقا را ترک کردند، آثار اندکی از محل سکونت خود باقی گذاشتند تا اینکه ۲۰هزار سال بعد دوباره در اوراسیا ظاهر شدند. پس، آن‌ها در این فاصله به کجا رفتند؟ مطالعه‌ای جدید پیشنهاد می‌کند که انسان‌های خردمندی که از آفریقا خارج شدند، در این مدت در فلات ایران سکونت کردند.
کد خبر: ۱۲۳۰۶۴۱   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۱۹

نویسندگان این مطالعه ابراز امیدواری کرده‌اند که دی‌ ان‌ ای باستانی بتواند راز مرگ وو را روشن کند. طبق این مطالعه، امپراتور در ۳۶ سالگی به طور ناگهانی درگذشته است. توضیحاتی که در متون تاریخی برای مرگ او ارائه شده است شامل بیماری و مسمومیت عمدی می‌شود.
کد خبر: ۱۲۲۹۳۷۰   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۱۰

آخرین دستاوردهای باستان‌شناسی ایران از حدود ۱۱۹ فعالیت میدانی در محوطه‌های تاریخی، درحالی برای نخستین‌بار رونمایی شد، که با اعلام نتیجه مطالعه‌ها و آزمایش‌های انجام‌شده روی نویافته‌ها، تاریخ ایران با تحولاتی مواجه شد.
کد خبر: ۱۲۲۹۱۶۴   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۰۹

دکتر علی‌اکبر سرفراز باستان‌شناس پیشکسوت در ۹۶ سالگی درگذشت.
کد خبر: ۱۲۲۰۸۴۵   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۲۱

فقر اقتصادی ناشی از جنگ‌های طولانی میزان درجه حساسیت و تعصب نسبت به میراث فرهنگی و آثار باستانی را کاهش می‌دهد.
کد خبر: ۱۲۱۶۶۴۹   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۹

تبلیغات در تابناک صفحه خبر
اینترنت پیشگامان