کلیات

باغ گیاه‌شناسی ملی ایران یکی از باغ‌های گیاه‌شناسی ایران است که در یکی از غربی‌ترین نقاط شهر تهران، در منطقهٔ چیتگر در محله سروآزاد قرار دارد. این باغ زیر نظر مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور اداره می‌شود.

عملیات اجرایی باغ گیاه‌شناسی ملی ایران در سال ۱۳۴۷ با واگذاری قطعه زمینی از مراتع ملی شده در اراضی چیتگر واقع در کنار اتوبان تهران-کرج آغاز گردیده و مراحل نهایی خود را طی می‌کند. مساحت باغ حدود ۱۴۵ هکتار می‌باشد. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۲۰ متر بوده و دارای آب و هوای نیمه‌خشک و میزان بارندگی متوسط سالیانه حدود ۲۴۰ میلی‌متر است. حداکثر دمای هوا در ماه‌های تیر و مرداد به ۴۳–۴۲ درجه سانتیگراد و حداقل دمای هوا در زمستان به پائین‌تر از ۱۰- درجه سانتیگراد می‌رسد.

طرح جامع باغ گیاه‌شناسی ملی ایران به گونه‌ای پیش‌بینی شده است که نشان دهندهٔ الگویی از باغ ایرانی باشد. به این منظور یک میدان در مرکز باغ پیش‌بینی شده که چهار بلوار در چهار سو به آن می‌پیوندد.

در این باغ ۶۴ گونه درخت و درختچه از اقلیم هیرکانی، همچنین ۲۴۰ گونه گیاهی از اقلیم البرز، ۴۲ گونه چوبی و ۳۰ گونه علفی از اقلیم زاگرس و ۲۳ اجتماع گیاهی و حدود ۴۰ گونه گیاهی از اقلیم کویری و بیابانی ایران وجود دارد، اقلیم چین و ژاپن، اقلیم هیمالیا، اقلیم قفقاز، اقلیم سیبری و آمریکا و باغ‌های اروپایی از اقلیم‌های جهانی این باغ است.

گونه‌های موجود

• اقلیم هیرکانی(لیلکی، انار و وحشی، افرا، سیاه‌ال، انجیلی و به وحشی)
• اقلیم البرز (پونه، آویشن، ثعلب، توتیا، نعناع چمنی، گزنه، شیپوری، گلپر، سنبل صحرایی، زنبق، خیارک)
• اقلیم زاگرس (بلوط ایرانی (برودار)، مازودار، ویول، زرشک، سنجد، گلابی وحشی، مو، بید، سپیدار، ارغوان، سیاه تلو، زبان گنجشک و زالزالک)
• اقلیم هیمالیا (کاج کاشفی، سدروس و بلوط همیشه سبز)
• اقلیم منطقه قفقاز و آسیای میانه (مازو، آوری، افرا و بارانک)
• اقلیم آمریکا (دارتالاب و کاج تدا و درختان و درختچه‌های پهن برگ)

آسیب‌شناسی و آینده باغ

آینده این باغ مانند اغلب آثار فرهنگی و منابع طبیعی با ساخت برجهای مسکونی در معرض خطر قرار گرفته‌است و ادامه پروژه شهرک سازی در شمال این باغ که مراحل اسکلت زنی را هم به پایان برده‌است، حیات باغ را با تهدیدات جدی روبرو کرده‌است. در اردیبهشت ۱۳۹۰ رئیس مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها در مصاحبه با خبرگزاری مهر عنوان کرد «با شهردار وقت منطقه ۲۲ و دیگر بخش‌های شهرداری تماس گرفتیم و اعلام کردیم که ساخت و ساز در اطراف باغ می‌تواند به آن لطمه بزند اما این درخواست پیگیری نشد.»

این ساخت و سازها علاوه براینکه نمای کوه را در مقابل باغ گیاه‌شناسی ملی پوشانده‌است به همراه شهرک دیگری که در اطراف باغ ساخته شده حدود ۱۷۰هزار نفر جمعیت را به این منطقه تحمیل می‌کند که این امرعلاوه براینکه شلوغی و ترافیک را در این محدوده افزایش می‌دهد باعث کاهش آب‌های زیر زمینی و صدمات جبران ناپذیری به باغ ملی می‌شود. ساخت و سازهای جدید در فاصله ۵۰ متری حریم شمالی در حال انجام است که علاوه بر نابودی چشم‌انداز شمالی به دلیل امکان نشت فاضلاب به شدت آینده باغ را تهدید می‌کند.

همواره پرداختن به وضعیت نامطلوب زیست‌محیطی این باغ ملی که در آینده بسیار تاریک بنظر می‌رسد، از سوی رسانه‌ها بدون توجه رها شده و ساخت و ساز انبوه مسکن به تهدیدی جدی برای این منطقه خوش آب و هوا و زیبای پایتخت تبدیل شده‌است. نابودی چشم‌انداز تا گسیل فاضلابهای انسانی و سمی به سمت این باغ چیزی جز نابودی به همراه نخواهد داشت.