کلیات

در قانون انواع قصاص به دو دسته قصاص نفس و قصاص عضو تقسیم شده اند . قصاص عضو مربوط به زمانی است که یک عضو از اعضای بدن بر اثر جنایتی آسیب ببنید و قصاص نفس مربوط به زمانی است که جنایتی منجر به مرگ دیگری شود.

 بر اساس ماده ۳۸۱ قانون مجازات اسلامی ۹۲، قصاص نفس مجازات قتل عمد است . البته این مجازات زمانی قابل اعمال است که ولی دم تقاضای قصاص کند و هم چنین سایر شرایط اعمال قصاص نفس وجود داشته باشد . در غیر این صورت مطابق مواد قانونی مجازات دیه و مجازات تعزیری در نظر گرفته خواهد شد .

شرایط اعمال قصاص نفس
برای اعمال قصاص نفس شرایطی وجود دارد که به صورت مورد در زیر به آنها می پردازیم :

۱- قصاص نفس در قتل زن مسلمان : اگر زن مسلمانی به عمد کشته شود ، در صورتی که قاتل او مرد مسلمان باشد و ولی دم مقتول نیز تقاضای قصاص کرده باشد ، ولی دم باید قبل از قصاص نفسِ مردِ قاتل ، نصف دیه کامل را به او بپردازد . اما اگر قاتل مرد غیرمسلمان باشد بدون پرداخت چیزی ، قاتل قصاص خواهد شد . دقت کنید اگر قاتل و مقتول هر دو غیرمسلمان باشند ، این ما به التفاوت دیه باز هم باید پرداخت شود .

۲- اگر یک نفر دو یا چند نفر را عمدا به قتل برساند ، اولیا دم هر کدام از مقتولان می توانند به تنهایی و بدون گرفتن رضایت اولیای مقتولان دیگر ، بدون پرداخت سهمی از دیه آنان ، اقدام به قصاص کنند .

۳- اگر یک نفر دو یا چند نفر را عمدا به قتل برساند و اولیای دم همه مقتولان خواهان قصاص باشند قاتل بدون اینکه دیه ای بپردازد ، قصاص می شود .

۴- اگر یک نفر دو یا چند نفر را به قتل برساند و اولیای دم برخی از مقتولان خواهان قصاص باشند و اولیای دم مقتول یا مقتولان دیگر خواهان دیه باشند در صورت موافقت قاتل به پرداخت دیه به آنان در مقابل گذشت از حق قصاصشان ، دیه آنان از اموال قاتل پرداخت می شود و بدون موافقت قاتل حق اخذ دیه از او و یا اموالش را ندارند .

۵- اگر قتل نفس در ماه های حرام و یا در حرم مکه واقع شده باشد و توافق بر پرداخت دیه باشد ، دیه نفس با توجه به مقررات تغلیظ دیه افزایش خواهد یافت.

۶- اگر قاتل در زمان و مکان حرام گفته شده در مورد قبل ، قصاص شود و قصاص مستلزم پرداخت فاضل دیه از سوی ولی دم به قاتل باشد ، دیه تغلیظ نمی شود .

تفاوت اعدام و قصاص نفس
۱) اولین تفاوت، در اجرای قصاص نفس و اعدام است به این معنی که اجرای قصاص منوط به درخواست مقتص منه است، اما اعدام صرفا با اقامه دعوا از جانب مدعی العموم واقع می‌شود.

۲) قصاص یک مجازات حدی است و نوع و میزان آن در شرع و دین تعیین شده است و حق تغییر آن وجود ندارد و فقط در جرایم مستوجب قصاص که دین آن‌ها را تعیین کرده، رواست، اما اعدام یک مجازات تعزیری و بازدارنده است بدین معنی که قانون آن را مشخص کرده و قاضی حق دارد از میان گزینه‌های موجود برای مجازات اعدام را انتخاب کند و از لحاظ کیفری مجازات اعدام در برخی از جرایم حدی تعیین می‌گردد مانند محاربه و مفسد فی الارض وسرقت و… در صورتیکه ﻗﺼﺎص ﻧﻔﺲ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺼﺪاق ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺪارد و ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ وﺿﻊ و ﻣﻘﺮر شده اﺳﺖ و به محض احراز قتل عمد توسط دادگاه، اوﻟﯿﺎء دم می‌توانند ﮐﻪ اﺟﺮای قصاص را با توجه به میزان ضرب و جرح ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﻨﻨﺪ.

۳) سوم آنکه در هر دو نوع قصاص، طبق دستور الهی که در قرآن آمده است امکان بخشش و یا تغییر حکم از قصاص به پرداخت دیه از سوی خانواده اولیای دم وجود دارد، اما اعدام قانونی و حق مدعی العموم است، صرفا با رای دادگاه صورت میگیرد و قابل بخشش نیست.

۴) تفاوت دیگر این دو در سن و شرایط مرتکب جرم هست. در قصاص نفس اگر قاتل صغیر و یا مجنون باشد قصاص نمی‌شود و پرداخت دیه به عهده‌ی عاقله خواهد بود. اما در اعدام افراد زیر ۱۸ سال هم ممکن است که اعدام شوند.

منبع: قصاص نفس