کلیات

آبخیز واحدی هیدرولوژیک است که به عنوان واحد فیزیکی، بیولوژیکی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی برای طراحی ومدیریت منابع طبیعی (آب، خاک، پوشش گیاهی) پذیرفته شده است. به عبارت دیگر آبخیز منطقه‌ای توپوگرافی است که توسط یک سیستم رودخانه زهکشی می شود.

تعریف

منظور از آبخیزداری تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی و افزایش تولید محصول است. آبخیزداری بهره گیری از مجموعه گسترده دانش و تجربه در یافتن راه‌های پیشگیری و رویارویی با فرسایش خاک و سیلاب‌های مخرب است.

تعاریف دیگری نیز برای آبخیز داری آمده است که از جمله آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 آبخیزداری یعنی حفظ و احیاء آبخیز‌های بحرانی
آبخیزداری یعنی بهره برداری کامل از سرمایه گذاری‌های هنگفت مالی در منابع اقتصادی کشور
آبخیزداری یعنی بهره برداری مناسب و درست از منابع طبیعی و کشاورزی حوزه‌های آبخیز
آبخیزداری یعنی تقویت پوشش گیاهی و کاهش زیان‌های سیل‌های ویرانگرآبخیزداری یعنی تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی و افزایش تولید محصول

علم آبخیزداری در اوایل قرن بیستم به دلایل زیر ایجاد شده است: 
 کسب دانش وآگاهی بیشتر درمورد دوره هیدرولوژیک وعملکرد آن.  
 افزایش جمعیت وفشار حاصله از آن به اراضی ومنابع آب.  
 افزایش بیش از حد مصرف آب که ناشی از پیشرفت فن آوری وبالا رفتن سطح زندگی مردم 
بوده است.  
 بروز مشکلات جدید وپیچیده مرتبط باآب از جمله: مشکل وجود مناطق سیل گیر، ایجاد آلودگی 
آب، سکونت در مناطق خشک و… 
مدیران امور برنامه ریزی، سرانجام پی بردند که آبخیز می تواند به عنوان بهترین واحد طبیعی برای اداره منابع طبیعی محسوب شود.  

 هدف از آبخیزداری

هدف مدیریت منابع آبخیز را تحت کنترل درآوردن عملیات کشاورزی، دامپروری، ساختمان سازی، راهسازی، قطع درختان وبه طور کلی هرگونه عملی چه مفید وچه مضر، چه مثبت وچه منفی، ارزیابی آن‌ها وتوجه به وضعیت آبخیز براساس خصوصیات زمین شناسی، خاک شناسی، پوشش گیاهی، اقلیم شناسی، هیدرولوژی وارائه رهنمود‌ها وپیشنهاد‌ها جهت اجرا و مدیریت صحیح در مورد همه عوامل طبیعی وزیستی هر اکوسیستم در واحد‌های طبیعی خاص واعمال مدیریت بر روی عواملی که در توزیع آب وکیفیت هیدرولوژیکی تاثیر دارند، عنوان کرده اند تا به صورت مطلوب وعلمی، خاک حوضه آبخیز از فرسایش حفظ گردد.

علوم مرتبط با آبخیزداری

یک پروژه ساده آبخیزداری از چند مطالعه مستقل تشکیل شده است که هر کدام کارشناس مربوط به خودش را میخواهد: 
۱) مطالعه فیریوگرافی:این مطالعه به بررسی خصوصیات ظاهری آبخیز می پردازد.  
۲) مطالعه هواشناسی: به طور کلی به بررسی اقلیم منطقه می پردازد.  
۳) مطالعه هیدرولوژی: به بررسی آب‌های موجود در منطقه می پردازد.  
۴) مطالعه خاک شناسی: به مطالعه انواع خاک‌های موجود در منطقه وپتانسیل‌های آن می پردازد.  
۵) مطالعه زمین شناسی: به بررسی جنس ونوع سازند‌ها و برخی عوامل مورفولوژیکی وقدمت سازند‌ها وعوامل تشکیل آن‌ها می پردازد.  
۶) مطالعه فرسایش و رسوب: به بررسی انواع فرسایش در حوضه وفرسایش پذیری وپتانسیل رسوبگذاری رودخانه می پردازد.  
۷) مطالعه پوشش گیاهی: به بررسی تیپ‌های مختلف گیاهی منطقه میپردازد وبرنامه چرا و شدت چرا را تعیین میکند ودرصد وجود کلاس‌های مختلف را در حوضه مشخص می کند.  
۸) مطالعه اقتصادی: به بررسی شاخص‌های اقتصادی وارزیابی اقتصادی طرح می‌پردازد.  
۹) مطالعه کشاورزی واجتماعی: به بررسی عوامل کشاورزی واجتماعی آبخیز نشینان میپردازد، شاخص‌هایی از قبیل: جمعیت، تعداد خانوار، چگونگی کسب درآمد، تعداد دام، انواع محصولات کشاورزی منطقه و… در این مطالعه بررسی می‌شود.  
۱۰) عملیات بیولوژیک: به ارائه طرح‌های کاشت نهال، بذر کاری و… برای حفظ عرصه طبیعی آبخیز (از نظر پوشش گیاهی) وبهبود وضعیت آن، وتثبیت بیولوژیک خاک از طریق پوشش گیاهی می‌پردازد.  
۱۱) عملیات مکانیکی: ارائه طرح‌هایی از قبیل: احداث بند‌های خاکی، گابیون، خشکه چین وعملیات ذخیره نزولات آسمانی از طریق احداث فارو، تراس وبانکت بندی در این مجموعه می‌باشد.  
۱۲) تلفیق: به تعبیری عصاره مطالعات فوق می‌باشد که طرحی جامع وکلی ارائه میدهد وتعیین واحد‌های کاری همگن از بخش‌های تلفیق به حساب می‌آید که در آن نقشه‌های تهیه شده از هر گزارش روی هم قرار می‌گیرد و پلیگون‌های حاصل به عنوان واحدکاری معرفی می‌شوند.