کلیات
تقابل روز افزون کشورهای غربی و به ویژه آمریکا در دهه‌های اخیر با جمهوری اسلامی ایران موجب شده است که این کشور یا به تنهایی و یا با کمک دیگر متحدان غربی خود در ناتو اقدام به تأسیس چندین پایگاه نظامی در اطراف مرز‌های ایران بنماید؛ پایگاه‌هایی که اکنون در مجموع میزبان ده‌ها هزار سرباز آمریکایی و تریلیون‌ها دلار سرمایه است.
پس از انقلاب اسلامی و تشدید تنش‌ها میان ایران با آمریکا، نیرو‌های نظامی آمریکایی در قالب پروژه‌های مختلف نظامی و در بسیاری از کشورهای منطقه ژئوپلیتیکی جنوب غرب آسیا اقدام به تأسیس پایگاه‌های نظامی کردند؛ پایگاه‌هایی به صورت کلی می‌توان آن‌ها را به دو گروه پایگاه‌های داخل کشورهای منطقه خلیج فارس و پایگاه‌های مستقر در کشورهای بیرون از منطقه خلیج فارس تقسیم کرد.
بحرین، کویت، امارات، قطر، عربستان سعودی، عراق و عمان کشور‌هایی هستند که در منطقه خلیج فارس قرار دارند و میزبان پایگاه‌های نظامی آمریکایی هستند. همچنین آمریکایی‌ها پایگاه‌های نظامی دیگری در کشورهای آسیای مرکزی، کشور افغانستان، کشور ترکیه، کشور جیبوتی، اسرائیل و اقیانوس هند دارند که به طور مستقیم با امنیت منطقه جنوب غرب آسیا درگیر هستند.
پایگاه های مستقر در کشورهای منطقه خلیج فارس
همانطور که اشاره شد، دو گروه از پایگاه‌های آمریکا و ناتو را در منطقه ژئوپلیتیکی جنوب غرب آسیا می‌توان نام برد که در راستای تأمین منافع آمریکا و قدرت‌های غربی در منطقه تأسیس شده اند. گروه نخست پایگاه‌هایی هستند که در درون کشورهای منطقه خلیج فارس واقع هستند و گروه دیگر پایگاه‌هایی هستند که خارج از منطقه خلیج فارس استقرار یافته اند.
پایگاه‌های نظامی در بحرین
آمریکا دارای یک پایگاه مهم دریایی به نام «الفجیر»، در بحرین است که انگلستان آن را در ۱۹۳۵ احداث کرده و پس از تخلیه در اختیار آمریکایی‌ها گذاشته اند. از سال ۱۹۸۵ به بعد تحرکات آمریکا به تدریج در این پایگاه افزایش یافت. علاوه بر این آمریکا، امکانات مختلفی در بندر سلمان و فرودگاه محرق و پایگاه هوایی شیخ عیسی داراست. در مجموع در پایگاه‌های نظامی آمریکا در بحرین بین ۸۶۰ تا ۱۲۰۰ نظامی آمریکایی مستقرند.
پایگاه‌های نظامی در عمان
عمان از نظر موقعیت جغرافیایی کشوری است که عمده سرزمین و قلمرو جغرافیایی آن در کنار دریای عمان و دریای عرب قرار دارد. این کشور از دو واحد جغرافیایی مجزا از هم تشکیل شده است. پایگاه‌های نظامی آمریکا در عمان به دلیل قرار گرفتن در گذرگاه استراتژیک هرمز دارای موقعیت استراتژیکی و ارتباطی بین آسیا و اروپاست. جزایر موریان، مصیره، شبه جزیره مسندام بر ارزش استراتژیکی این کشور می‌افزاید، عمان مهمترین متحد بلامنازع آمریکا در خاورمیانه است. آمریکا در عمان چهار پایگاه نظامی به نام‌های مصیره، ام الغنم، خصب، الفالاج دارد. پیش بینی می‌شود بین ۲ تا ۳ هزار نیروی نظامی آمریکایی در پایگاه‌های نظامی این کشور در عمان مستقر باشند.
پایگاه‌های نظامی آمریکا در عربستان سعودی
از سال ۱۹۹۰ عربستان بیشترین نیرو‌های آمریکایی در منطقه خلیج فارس را در خود جای داده است. در این کشور امکانات نظامی مختلفی متعلق به نیرو‌های ارتش آمریکا در منطقه‌های دمام، هفوف، خبر، تبوک، ینبع، پایگاه ملک عبدالعزیز در ظهران، پایگاه دریایی ملک فهد در جده، پایگاه هوایی ملک خالد در ابها، پایگاه نظامی ریاض و پایگاه نظامی الطائف مستقر هستند. پایگاه هوایی الأمیر سلطان در جنوب ریاض، مهمترین پایگاه نیرو‌های نظامی آمریکا در عربستان است. در این پایگاه ۵۱۰۰ سرباز آمریکایی وجود دارند.
ذکر این نکته ضروری است که عربستان به علت نگرانی از مخالفت‌های داخلی با حضور نظامی آمریکا در منطقه، معاهده رسمی دفاعی با آمریکا امضا نمی‌کند؛ هرچند که وارد چندین قرارداد آموزش نظامی و خرید تسلیحاتی با ایالات متحده شده است. با آنکه از سال ۲۰۰۱ عمده پایگاه‌های آمریکا از عربستان به قطر انتقال یافته است، اما هنوز نیز نیرو‌های آمریکایی در دمام و منطقه ظهران و پایگاه دریایی ملک فهد و پایگاه هوایی ملک خالد و پایگاه نظامی هوایی الامیر سلطان در جنوب ریاض استقرار دارند.
پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق
جدا از همه پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه ژئوپلیتیکی جنوب غرب آسیا که همگی در تیررس موشک‌های جمهوری اسلامی ایران قرار دارند، آمریکایی‌ها در سال‌های پس از سقوط صدام اقدام به تأسیس ۱۴ پایگاه نظامی در کشور عراق کردند که در فاصله بسیار نزدیکی با مرز‌های ایران قرار گرفته اند.
یکی از ۱۴ پایگاه نظامی آمریکا در کشور عراق «عین الاسد» نام دارد که بامداد چهارشنبه توسط نیروی هوایی سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران و در راستای پروژه انتقام سخت از آمریکا مورد هدف قرار گرفت. پایگاه نظامی «عین الاسد» در واقع یک فرودگاه برای نیرو‌های نظامی است و به واسطه اینکه مسیر اصلی دسترسی نیرو‌های نظامی آمریکا از خارج عراق به داخل عراق و ارتباط با ۱۳ پایگاه نظامی آمریکا در عراق است، بسیار حائز اهمیت است.
این پایگاه یک باند فرود آسفالت دارد و طول باند آن ۴۰۰۰ متر است که در ارتفاع ۱۸۸ متری از سطح دریا واقع شده‌است. این پایگاه در منطقه هیت واقع در استان عمدتا اهل سنت الانبار، حدود ۱۰۰ مایل (۱۶۰ کیلومتری) غرب بغداد و ۵ مایل (۸ کیلومتری) غرب روستای خان بغدادی قرار دارد.
از دیگر پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق می‌توان به پایگاه تاجی، پایگاه ویکتوری، پایگاه k. ۱، پایگاه القیاره، پایگاه هوایی بلد و پایگاه الحبانیه اشاره کرد.
همچنین پنج پایگاه نظامی از ۱۴ پایگاه نظامی آمریکا در عراق در اقلیم کردستان قرار دارند که یکی از پایگاه‌ها در منطقه «اتروش»، ۳ پایگاه در منطقه «الحریر»، یک پایگاه کلان در «اربیل»، و یک پایگاه کلان دیگر در «دهوک» قرار دارند. گفتنی است در مجموع بالغ بر ۵ هزار نیروی آمریکایی در این پایگاه‌ها مستقر بوده اند که البته طی روز‌های اخیر بخش عمده‌ای از آن‌ها خاک عراق را تخلیه و به کشور کویت پناه برده اند.
پایگاه‌های نظامی آمریکا و ناتو در کویت
از میان کشورهای عربی منطقه، کویت بیشترین حمایت را از حضور نظامی آمریکا در منطقه به عمل می‌آورد. کویت از شرایط موافقتنامه همکاری‌های دفاعی با آمریکا بسیار خرسند است. کویت از زمان جنگ خلیج فارس به بعد در امور دفاعی خود بسیار جدی است و در طول دهه گذشته، ایالات متحده بالغ بر شش میلیارد دلار تجهیزات نظامی به این کشور فروخته است. افزون بر این، کویت بخش عمده‌ای از هزینه‌های مالی ناشی از حضور نظامی آمریکا در این کشور را می‌پردازد.
پایگاه‌های نظامی آمریکا و ناتو در قطر
حضور نظامی مستقیم و مداوم آمریکا در قطر به دوران اخیر باز می‌گردد. به نحوی که این کشور امروز، به یکی از پایگاه‌های ثابت آمریکا و ناتو در منطقه تبدیل شده است. قطر هم اکنون چندین پایگاه نظامی برای پشتیبانی و حمله در اختیار آمریکا قرار داده و پس از حوادث ۱۱ سپتامبر و مشکلات آمریکا با عربستان به مقر اصلی استقرار نیرو‌های آمریکایی تبدیل شده است. امکانات نظامی آمریکا در این کشور به صورت وجود انبار‌های تسلیحات و نیز تجهیزات نظامی برای تشکیل ارتشی در اندازه یک تیپ در اردوگاه نظامی السیلیة و فرودگاه بین المللی الدوحه و منطقه ام سعید است؛ اما پایگاه نظامی العدید، به خصوص پس از انتقال مقر ستاد فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا از فلوریدا به این مکان، به یکی از واحد‌های بسیار مهم پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه خلیج فارس تبدیل شده است.
پایگاه‌های نظامی آمریکا و ناتو در امارات متحده عربی
امارات متحده عربی تا قبل از جنگ خلیج فارس ارتباطات نظامی نزدیکی با آمریکا نداشت، اما بعد از جنگ برای تهدید و ایجاد تعادل با ایران خواهان ارتباط دفاعی نزدیکی شده است. در سال ۱۹۹۴ نخستین معاهده نظامی را با آمریکا امضاء کرد.
نیرو‌های آمریکایی در امارات متحده عربی از امکانات نظامی مختلفی در پایگاه‌های این کشور برخوردارند؛ پایگاه هوایی الظفره در ابوظبی، فرودگاه بین المللی الفجیره، بندر زاید، بندر رشید، جبل علی در دبی و بندر فجیره از آن جمله اند. در امارات متحده عربی در حدود پانصد نظامی آمریکایی حضور دارند و تعدادی از هواپیما‌های تجسسی نیز در این کشور مستقر هستند. امارات اکنون کمترین سهم را در حضور نیرو‌های آمریکایی در خاکش دارد، اما بیشترین هواپیما‌های جاسوسی و راداری آمریکا در مقایسه با دیگر کشورهای عضو شورای همکاری به جز قطر را دارد.
پایگاه‌های نظامی غربی در اطراف خلیج فارس
همانطور که اشاره شد، گروهی از پایگاه‌های نظامی آمریکا و ناتو در حلقه پیرامونی منطقه راهبردی خلیج فارس قرار دارند و به عنوان حلقه دوم پوشش دهنده امنیت خلیج فارس و در صورت نیاز به صورت یکی از پایگاه‌های فعال عملیات نظامی ظاهر می‌شوند. هرچند کمتر از ارتباط نظامی این پایگاه‌ها با خلیج فارس سخن به میان می‌آید، اما آمریکا و ناتو در عملیات‌های نظامی در خلیج فارس از دهه نود تاکنون به انحای مختلف از آنان سود برده است. این پایگاه‌ها با هدف تأمین امنیت منافع غرب در کنار سایر اهدافی مانند کنترل و نظارت بر اقدامات و فعالیت‌های گوناگون ایران، به خصوص فعالیت‌های نظامی و هسته‌ای آن، تقویت نظارت خود بر «هلال بی ثباتی» در اورآسیا و همچنین نظارت بر رفتار روسیه، چین و هند نیز شناخته می‌شوند.
این پایگاه‌ها بر اساس سند تقویت چشم اندار دفاع جهانی، بوسیله وزارت دفاع آمریکا تهیه شده است. مهمترین پایگاه‌های آمریکا و ناتو که در پیرامون خلیج فارس که حافظ امنیت آن شناخته می‌شوند عبارتند از: ۱- پایگاه‌های افغانستان؛ ۲- پایگاه‌های آسیای مرکزی؛ ۳- پایگاه اینجرلیک ترکیه؛ ۴- پایگاه جیبوتی؛ ۵- پایگاه‌های اسراییل؛ ۶- پایگاه دیه گو گارسیا.
بعد از پایگاه‌های نظامی آمریکا و ناتو در خلیج فارس برای تأمین امنیت آن و مناطق ژئواستراتژیکی پیرامون آن، پایگاه‌های نظامی آمریکا در افغانستان به لحاظ موقعیت ژئوپولیتیکی مهمترین و استراتژیک‌ترین پایگاه‌های نظامی این کشور محسوب می‌شود که از چندین بعد دارای ارزش و اعتبار ژئواستراتژیکی است.
بر اساس آمار‌های رسمی اعلام شده از سوی وزارت دفاع آمریکا، در حال حاضر حدود چند هزار سرباز آمریکایی در افغانستان مستقر هستند. تعداد نیرو‌های آمریکایی در افغانستان از زمان روی کار آمدن اوباما در ژانویه ۲۰۰۹ میلادی سه برابر شد و پس از آن که نتوانست با حامد کرزای در خصوص حضور دائم و قرارداد‌های امنیتی با افغانستان به توافق برسد. تعداد نیرو‌های خود را کاهش داد. در حال حاضر نیز به دلیل توافق امنیتی مشترک با رئیس جمهور جدید اشرف غنی، آمریکایی‌ها فرودگاه‌های بگرام، قندهار، شوراب، جلال آباد، و شیندند، کابل، و مزار شریف را در افغانستان، در کنترل خود دارند.
آمریکا در منطقه آسیای مرکزی نیز حضور نظامی نظامی دارد. این کشور از سال ۲۰۰۱ میلادی و در جریان اشغال نظامی افغانستان، دو پایگاه هوایی دوران شوروی را در ازبکستان و قرقیزستان اجاره کرد. اکنون نیز یکی از مهمترین پایگاه‌های لجستیکی آمریکا در نزدیکی بیشکک پایتخت قرقیزستان قرار دارد. پایگاه هوایی ماناس که در سال ۲۰۰۱ گشایش یافت و در آن حدود ۲ هزار و ۲۰۰ نیروی نظامی مستقر هستند.
آمریکا همچنین در جزیره مرجانی دیه گو گارسیا در مجمع الجزایر شاگوس در اقیانوس هند نیز پایگاه نظامی دارد و هم اکنون چیزی حدود ۳۵۰۰ نیروی نظامی و ۱۵۰۰ پژوهشگر حوزه نظامی آمریکایی در آنجا مستقر هستند.