کلیات

به منازعات و کشمکش­های سیاسی اجتماعی که در نتیجه­ ی کمبود آب بوجود می ­آید، بحران آب گویند. همچنین در ایجاد بحران آب عواملی همچون رشد فزاینده جمعیت، گسترش صنایع و نیاز آب برای تأمین غذا و بهداشت و خشکسالی موثر هستند.

کتاب های نوشته شده پیرامون بحران آب

کتاب آب امنیت و خاورمیانه، گزارشی است از موسسه مطالعات استراتژیک لندن که توسط ایزدی در سال ۱۳۷۳ ترجمه گردیده­است. این کتاب ضمن بر شمردن عوامل ایجاد بحران آب در خاورمیانه به بررسی بعد امنیتی بحران آب در خاورمیانه می­پردازد.

کتاب بحران آب در خاورمیانه یکی دیگر از کتاب­های مهمی است که توسط نهازی در سال ۱۳۷۸ منتشر گردیده است. این کتاب نیز ضمن بررسی تخصصی منابع و مسائل آب و ذکر محدودیت­ها و مشکلات پیش روی نیاز مردم کشور‌های خاورمیانه، ضمن ذکر علل و عوامل تهدیدکننده­ی منابع آب­های ایران سعی بر تشریح جوانب مشکلات دارد.

کتاب ابعاد سیاسی-امنیتی بحران آب در خاورمیانه عربی و آینده مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل نوشته­ ی  فغانی (۱۳۷۸) یکی از مفصل­ترین پژوهش­هایی است که به بحران آب  از بعد سیاست و امنیت نگریسته است. اگرچه در این کتاب بیشتر مسائل و اختلافات کشور‌های عربی و اسرائیل حول محور آب مورد بررسی قرار گرفته است، ولی توجه به نتیجه­ گیری­های این کتاب ضروری به نظر می­رسد. فغانی در نتیجه ­گیری خود می­ آورد که مشکلات آب خاورمیانه بسیار جدی است. او در کتاب خود مجموعه علل و عواملی را در ایجاد بحران آب دخیل می­داند که عبارتند از عدم شناخت درست و به موقع نقش آب به عنوان عنصری حیاتی و بی جایگزین، استحصال بی­رویه و مصرف بیش از حد آب­های موجود، ضعف و سوء مدیریت دولت­ ها به ویژه در زمینه تنظیم و اجرای یک برنامه ملی جامع جهت کاهش مصرف آب، ناتوانی مسئولین در زمینه سیاست مناسب قیمت­ گذاری، ضعف سیستم­ های جمع ­آوری، ذخیره ­سازی و بازیافت آب، همچنین مصرف بخش قابل توجهی از آب­های تجدیدناپذیر منطقه در ازای اتخاذ سیاست­ های پرستیژی در زمینه خود اتکایی غذایی علی رغم عایدات ناچیز اقتصادی، عدم بهره­گیری شایسته از نیرو‌ها و سازمان های غیر دولتی، افزایش بی رویه جمعیت و... .

فعانی همچنین در پایان کتاب خود می­ آورد بحران آب و مشکلات ناشی از آن ضمن اینکه می­توانند منبع تولید خشونت و تنازع باشند، در عین حال قادرند بستر مناسبی برای توسعه همکاری­ها و به تبع آن رفع سایر مشکلات هم باشند.

عوامل موثر بر کمبود آب 

کاهش منابع آبی در جهان علل و عوامل عدیده­ای دارد که در ادامه به صورت کلی به نقش اصلی­ترین عوامل موثر بر کمبود آب اشاره می­شود:

1-انسان­ها: انسان ها و عوامل طبیعی تأثیر عمیقی بر چرخه و بحران آب دارند.  انسان­ها بر فرآیند کاهش آب و آلودگی بیشتر آن تأثیر شدیدتری می­گذارند. نیاز به آب برای مصارف کشاورزی تولید انرژی، تولیدات صنعتی و مصارف شهری، به سرعت در حال افزایش است. امروزه رشد روزافزون جمعیت جهان و افزایش مصرف آب، قطع بی­رویه درختان جنگل­ها، رشد شهرسازی و افزایش صنایع آلوده کننده آب شیوه­های نامناسب و غیر اصولی کشاورزی احداث سدهای مخزنی و ایجاد دریاچه های مصنوعی از عوامل نابودی چرخه منظم آب در سطح جهان به شمار می­آیند که در نهایت همه آنها نوعی تهدید برای جامعه بشری محسوب می شوند.

2-کشاورزی: بخش کشاورزی و صنعتی از مهم­ترین بخش­های مصرف آب است. در خاورمیانه بیش از 70%منابع آب به بخش کشاورزی اختصاص داده شده­است. در حالی که اکثر کشورهای واقع در خاورمیانه دچار کمبود آب هستند و در منطقه گرم و کم  آب قرار گرفته­اند که میزان بارندگی بسیار پایین و گاهی در حد صفر دارند.

3-مصرف خانگی: بنابر اعلام سازمان بهداشت جهانی، حداقل مصرف آب خانگی 100لیتر به ازای هر نفر در روز است. اما این میانگین در میان خانوارها رعایت نمی­شود. پس می­توان گفت عامل مهم دیگری که سبب رشد مصرف آب گردیده نیاز و اقتضای بهداشت عمومی است. با پیشرفت­هایی که از نظر بهداشت در بسیاری از کشورها دیده می­شود مصرف آب روزانه هر فر سیر صعودی طی می­نماید. امروزه مسائلی نظیر رشد جمعیت، ارتقای سطح زندگی و بهداشت، گسترش شهرنشینی، گسترش صنایع، کشاورزی و... افزایش مصرف آب را موجب گردیده است  به طوری که مصرف آب نسبت به اوایل قرن 20 هفده برابر و نسبت به 3 قرن قبل 45 برابر شده است.

• در مورد حوضه های آبریز ایران در ویکی تابناک بیشتر بخوانید