حفظ برجام تعهدی بین‌المللی

امروز در آستانه دومين سالگرد حصول توافق برجام در وين هستيم، توافقي كه دولتهاي جهان و  ديگر اعضاي جامعه بين المللي آنرا به عنوان بزرگ‌ترين دستاورد ديپلماسي در دهه هاي اخير مي شناسند. برجام توافقي بين المللي است و به يكي از سخت ترين و پيچيده ترين بحرانهاي اخير بين المللي پايان داد. در كنار دستاوردهاي برجام براي حفظ و تقويت صلح و امنيت منطقه اي و بين المللي، برجام براي ايران نيز دستاوردهاي درخشاني بهمراه داشته است.

 

علاوه بر تثبيت حقوق هسته اي كشورمان، برجام بسياري از موانع رشد و توسعه اقتصادي كشور را كه وضع تحريمها براي كشورمان ايجاد كرده بود از سر راه برداشت كه براي اهل انصاف نمونه هاي آن روشن است.

 

برجام به تحميل تحريمها عليه ايران در حوزه هاي انرژي شامل نفت و گاز و پتروشيمي و همچنين حمل و نقل چون كشتيراني بازرگاني و كشتيراني نفتكش و هواپيمايي و بسياري از حوزه هاي مشابه پايان داد و آنها را لغو نمود، تحريمهايي كه كه آثار عيني مخرب آن در اقتصاد ايران بسيار محسوس بوده اند. بر اثر لغو تحريمهاي مالي، اقتصادي، انرژي، بانكي و غيره صادرات نفت و گاز ايران از سر گرفته شد، ده‌ها ميليارد منابع مسدود شده ي ايران در بانكهاي خارجي آزاد شدند، ناوگان هواپيمايي ايران براي اولين بار به خريد هواپيما و نوسازي خود اقدام نمود و ناوگان كشتيراني ايران با رها شدن از فشار تحريمها به شكوه گذشته ي خويش در حمل و نقل دريايي بين المللي بازگشت.

 

تاثيرات مثبت برجام بر روند اقتصادي ايران باعث گشت كه بعد از دهها سال ايران بتواند رشد حدود هشت درصدي را در اقتصاد تجربه كند. اميد است كه اين روند مثبت عليرغم همه ي حسادتها و فشارها از سوي دشمنان به لطف الهي ادامه يابد. با در نظر گرفتن موقعيت ويژه ي ايران در سطح منطقه، برجام فرصتي استثنايي براي كشورمان جهت ايجاد روابطي راهبردي  با همسايگان بويژه عراق فراهم نموده است. طليعه ي شكست داعش در عراق و سوريه، بار ديگر بخوبي ثابت نمود كه قدرت ايران نه ابزاري براي اعمال سلطه بر ديگر ملتها بلكه عاملي براي ايجاد و تثبيت صلح و امنيت در منطقه ميباشد.

اگر امروز در آستانه دومين سال حصول برجام، اين توافق كماكان محور توجه در سطح جهاني و منطقه اي است، اين بدليل محكم بودن مباني و اصول بنيادين اين تفاهم ميباشد. حتي دولت آمريكا كه با روي كار آمدن خود با قاطعيت اعلام ميكرد كه به محض روي كار آمدن اين توافق را پاره خواهد نمود، كماكان از اقدام عليه برجام ناتوان بوده است و عليرغم تمامي لفاظيها و بدعهديها مجموعا مجبور بوده است مجموعا به تعهدات اساسي خود در برجام عمل كرده و رسما هم اعلام كند كه تا رسيدن به يك ارزيابي دقيق به اجراي تعهدات خود ادامه خواهد داد.

 

و اين در شرايطي است كه دولت آمريكا با وجود تمامي مخالفتها، ابايي از نقض برخي از تفاهمات دوجانبه و چندجانبه مهم نداشته و ندارد. آمريكا با وجود مخالفتها احداث ديوار مرزي با مكزيك را آغاز نمود، توافق پيشين اوباما با دولت كوبا را كه توافقي تاريخي خوانده شد يكجانبه نقض نمود و شديدتر از همه بطور يكجانبه از توافق تغيير آب و هوايي پاريس خارج گرديد.

رئيس دولت جديد آمريكا از زمان آغاز مبارزات انتخاباتي خود شديدترين حملات را عليه برجام آغاز نموده بود. وي برجام را بدترين تفاهم طول تاريخ خوانده، و قول داده بود كه آنرا اجرا نخواهد كرد. اما برخلاف اين لفاظيها دولت آمريكا در چند مرحله حساس كه مي بايد تصميماتي بسيار كليدي براي ادامه ي حيات برجام مي گرفت، به تعهدات خود پايبند ماند. اولين مرحله ضرورت صدور دستور دولت براي ادامه توقف اجراي آن تحريمهايي بود كه بايد رأس چهار ماه در صورت عدم صدور دستور جديد دوباره به اجرا در مي آمد و اين بي شك نقض بارز برجام بود.

 

اين مقطع، مرحله‌اي بسيار حساس بود. كافي بود فقط رئيس جمهور آمريكا با تمديد دوباره توقف اجراي تحريمها موافقت نميكرد، اما توافق كرد و اجراي تحريمها دوباره متوقف شد. مرحله ي دوم زماني بود كه بر اساس مصوبه قبلي كنگره آمريكا، دولت مي بايد طي ارسال گزارشي به كنگره پايبندي و يا عدم پايبندي ايران به اجراي تعهدات خود در برجام را اعلام ميكرد. دولت آمريكا در اين مرحله نيز رسما پايبندي ايران به برجام را به كنگره اعلام نمود.

 

مرحله سوم تصميم به همراهي و يا عدم همراهي با توافق جهاني در تاييد اجراي اقدامات ايران در خصوص پولشويي و لذا حداقل تعليق اقدامات محدود كننده ي بانكي بين المللي عليه نظام بانكي ايران بود. اين اقدام با آنكه اقدامي مستقيم در رابطه با اجراي برجام نبود ولي ميتوانست اجراي برجام در صحنه ي عمل را با چالشي بسيار بزرگ مواجه نمايد. در اجلاس اخير گروه ويژه ترتيبات مالي كه با هدف اجراي موثر مقررات مقابله پولشويي و تامين مالي تروريسم در والنسيا در اسپانيا تشكيل گرديد، دولت آمريكا نهايتا با توافق جمعي اعضا براي تعليق اقدامات مقابله جويانه با ايران همراهي نمود.

 

اين تصميمات دولت آمريكا با توجه به مواضعي كه رئيس جمهور اين كشور در دفعات متعدد عليه برجام اتخاذ كرده است از مشكل ترين تصميمات دولت بوده است. اما مهمترين دليل همراهي آمريكا با جامعه ي جهاني يكپارچگي مواضع تمام متحدين آمريكابويژه اروپا و اعضاي دائم شوراي امنيت در ضرورت حفظ برجام بعنوان مهمترين دستاورد ديپلماسي ميباشد. و اين خود ما را به اين امر رهنمون ميسازد كه برجام بر پايه هاي محكمي استوار است كه خود اين مباني ضامن تداوم اجراي آن ميباشد.

اما بي شك اجراي برجام با چالش‌هاي مهمي هم روبروست. با وجود آنكه دولت آمريكا بطور مشخص تا اين لحظه خلاف صريح تعهدات بنيادين خود اقدام نكرده است اما تداوم سياستهاي خصمانه آمريكا در خصوص برجام به نوعي حزم و احتياط در جامعه اقتصادي و شركتهاي بزرگ تجاري و بانكهاي بين المللي براي ورود به كار اقتصادي و مالي با طرفهاي ايراني انجاميده است. اين وضعيت در تعارض آشكار با تعهدات دولتها بر اساس برجام ميباشد، چرا كه برجام كه آنها را به اقدامات موثر براي حمايت از اين تفاهم با هدف عادي ساختن روابط اقتصادي با ايران متعهد نموده است.

 

در همين چارچوب تصويب لايحه سناي آمريكا اگر به تصويب مجلس نمايندگان و امضاي رئيس جمهور آمريكا برسد، اقدامي است كه فارغ از مفاد آن كه تعارض و يا عدم تعارض آن با برجام نياز به بررسي دقيق تر دارد، بي شك باعث ايجاد فضايي در تعاملات اقتصادي و تجاري با ايران ميشود كه بهر روي مانع از بهره مندي كامل ايران از منفعتهاي برجام ميگردد. دولت آمريكا و ديگر اعضاي موثر برجام بايد به هر صورتي كه شده جلوي اين اقدامات را بگيرند. آنها بهتر از همه مي دانند كه ايران براي اتخاذ اقدامات متقابل دست بسته نيست.

در نهايت اينكه برجام توافقي بين المللي و چند جانبه است و همانطور كه هيچ كشوري نمي‌تواند بصورت يكجانبه نسبت به سرنوشت آن تصميم بگيرد، حفظ آن نيز به تعهدي از سوي تمامي اعضا براي تحقق كامل مفاد آن نياز دارد.