کلیات
باستانشناسی شاخهای از علوم اجتماعی است که به بررسی گذشته، با استفاده از مدارک مادی میپردازد. قلمرو باستانشناسی از گذشته تا حال را دربرمیگیرد. چون همه رویدادها بیدرنگ پس از رخ دادن، به بخشی از گذشته بدل میشود. منابع اطلاعاتی باستانشناسی از دادههای مادی (یا دیگر دادههایی) تشکیل میشود که به گونهای به انسان مربوط هستند و «آثار فرهنگی» نامیده میشوند.
واژهشناسی
واژه انگلیسی archaeology از واژه یونانی arkhaiologia به معنی بحث دربارهٔ چیزهای قدیمی است. اما امروزه معنای آن تغییر کرده و به پژوهش در زمینه گذشته انسان، بر پایه بقایای مادی باقیمانده از او، گفته میشود. در یونان باستان، در سدههای نخست پس از میلاد، اصطلاح archaeologist به گروهی از بازیگران تئاتر گفته میشد که بر روی صحنه با حرکات صامت افسانههای باستانی را بازسازی میکردند. واژه archaeology با مفهوم امروزی آن را در سده ۱۷ (میلادی) ژاک اُبسن، طبیب و عتیقه باز اهل لیون، دوباره احیا کرد. او واژه archaeography (باستاننگاری) را نیز مطرح کرد. اما این واژه مقبول مردم نیفتاد و وارد مجموعه واژگان نشد.
تاریخچه
قدیمترین مدرک مبنی بر بهکارگیری آثار مادی برای بررسی گذشتههای دور به سده ۶ (پیش از میلاد) بازمیگردد. یعنی زمانی که فرمانروایی از بابل به حفاری در بناهای اداری دست زد تا به پیشینهٔ آنها پی ببرد. توسیدید، مورخ یونانی دورهٔ کلاسیک در سده ۵ (پیش از میلاد) با پژوهش باستانشناسی نشان داد که گورهای جزیرهٔ دلُوس از آنِ اهالی کاریه است و ایشان زمانی این جزیره را در اختیار خود داشتهاند. توسیدید تاریخنویس یونانی برای نخستین بار اعلام کرد که تاریخ بشر را نباید صرفاً بر پایه آثار مکتوب پیشین نوشت؛ و بناها و اشیای متعلق به دورانهای گذشته نیز دربردارنده اطلاعاتی هستند که بایستی مورد عنایت قرار گیرند.
رومیان آثار باستانی را مرمت میکردند و به نمایش میگذاشتند و مردم با آگاهی از این که آثار مزبور یادمانهای گذشتهاست، به دیدن آنها میشتافتند. در سده ۴ (میلادی)، سنت هلنا در محلی که مسیح به صلیب کشیده شده بود را حفاری کرد تا آثار مربوط به این رویداد را بیابد. در صدر مسیحیت و در قلمرو امپراتوری بیزانس، مردم به یافتن بقایای مادی متعلق به مسیحیان و رومیان علاقهٔ فراوانی از خود نشان میدادند. در اواخر امپراتوری بیزانس قانونی به تصویب رسید که به مردم اجازه میداد که چنانچه یادمان تاریخی مهمی نظیر تندیسهای باستانی سراغ دارند که بنایی مزاحم، دورنمای آن را مخدوش کرده، بشخصه آستین بالا بزنند و آن بنا را تخریب کنند. در این دوره نظریات باستانشناسی به این محدود میشد که از بقایای مادی میتوان به اطلاعاتی دربارهٔ گذشته دست یافت.
پس از عصر نوزایی، دوران باستاندوستی آغاز شد که زمانهٔ فرضیهپردازی پژوهشگران دربارهٔ آثار و بقایای مادی بود. اما در این دوره پیشرفت نظری اندکی در ارزیابی ارتباط بین آثار فرهنگی و تفاسیر از آنها رخ داد. از سده ۱۵ (میلادی) در ایتالیا و از سدهها ۱۶ و ۱۷ در کشورهای شمال غربی اروپا انجمنهای باستاندوستی برپا شد. اشتیاق اروپاییان باستاندوست به بررسی گذشتهها با سیاحت و استعمار دیگر کشور همراه بود. این امر چشمانداز تازهای را در برابر پژوهشگران اروپایی گشود و آنان را به مقایسهٔ بومیان سرزمینهایی، چون آمریکا با مردم اروپا در دوران پیش از تاریخ یا اوایل دوران تاریخی برانگیخت.
سده ۱۸ (میلادی) شاهد تحولات و رخدادهای دیگری بود. از جمله رُئد در سال ۱۷۱۹ (میلادی) به باستانشناسی به عنوان وسیلهای قابل اعتماد برای شناخت دوران پیش از تاریخ اشاره کرد. در سال ۱۷۳۴ دومونتفاسون دوران پیش از تاریخ را به دورههای کاربرد عصر سنگ، عصر برنز، و عصر آهن تقسیم کرد. علاوه بر این، جفرسون و رُئد به اهمیت لایههای خاک و عناصر باستانی، چون گورها در گاهنگاری پی بردند. با این که این پژوهشگران و دیگرانی، چون رابک در سده ۱۷ به بررسی لایههای باستانی پرداختند، تا اواخر سده ۱۹ (میلادی) لایهنگاری جای خود را در بین پژوهشهای باستانشناختی باز نکرد.
گونههای یافتهها
برخی از دستهبندیهای یافتهها در محوطههای باستانشناختی:
دستساخته artifact |
آنچه بشر ساخته یا شکل داده یا از آن استفاده کردهاست، از نوع اشیا، سازهها، وسایل، بافتها، آرایهها، سفالینهها، سلاحها و آثار هنری. هر دستساختهای که از مواد آلی ساخته شدهاست، مانند چوب، استخوان، عاج، شاخ را دستساختهٔ آلی میگویند. هر شیء طبیعی که در ظاهر شبیه به ابزار ساختهٔ دست بشر باشد دستساختهنما pseudo-artifact نامیده میشود. مشخصهٔ غیرقابلتغییر یا متغیر مستقل یک دستساختهٔ معین، شاخصهٔ دستساخته artifact attribute نام دارد. گروهی از دستساختهها که در بسیاری ویژگیهای ذاتی اشتراک داشته باشد یک گونهٔ دستساخته artifact type را تشکیل میدهند. |
بومساخته ecofact |
هرگونه بقایای جانوری یا گیاهی یافتشده از یک محوطهٔ باستانی که هیچگونه تغییر ناشی از فناوری در آن وجود نداشته باشد، اما بر گونهای ارتباط فرهنگی دلالت کند بومساخته نام دارد. هرگونه بومساخته با منشأ زیستی، مانند چوب و استخوان و عاج و گروههای گیاهی را بومساختههای آلی و هرگونه بومساخته که فاقد منشأ زیستشناختی باشد، شامل خاک و مواد معدنی و نظایر آن را بومساختههای معدنی مینامند.
هرگونه بومساختهای، شامل نمونههای میکروسکوپی که از گیاهان به جا مانده باشد، مانند هاگها و گَردهها یا نمونههای ماکروسکوپی مانند بذرها و تخمها و هستهها و بقایای چوب و شاخ و برگها تشکیل گیابومساختهها floral ecofacts را میدهند.
|
پدیدار feature |
عنصری در یک محوطهٔ باستانی یا هر واحد باستانشناختی مجزا که ساختار یا لایه یا دستساختهٔ مستقلی بهشمار نمیآید و نمیتوان آن را جابهجا کرد، نظیر چاهها، جویها، و دیوارها، پدیدار نامیده میشود. |
زمینساخته geofact |
هرگونه مادهٔ کانی یا سنگ معدنی که در محوطهٔ باستانی به دست میآید و نشاندهندهٔ امکان وجود لایههای معدنی در نزدیکی محوطه است. |
باورساخته ideofact |
هر یافتهٔ باستانشناختی ناشی از فعالیتهای عقیدتی انسان در گذشته. |
شأنساخته sociofact |
شیء یا نمادی باستانشناختی، حاصل کنشهای اجتماعی انسان، که مرتبهٔ اجتماعی کاربران آن را نشان میدهد. |
در بررسیهایی که در تهیه اطلس باستانشناسی میبد در سال ۹۱ انجام شد، قدمت سکونت در شهرستان میبد به ۱۵ هزار سال قبل از میلاد شامل دوران پارینه سنگی، نوسنگی و دورانهای بعد از آن برمیگردد.
کد خبر: ۹۴۴۲۲۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۴
وقایع اتفاقیه؛
محمدرضا خلعتبری را به باستانشناسی گیلان میشناسند. مردی که از سال 1365 تاکنون با وجود سختیها و حفاریهای غیرمجاز، محوطههای بسیاری را در منطقه سفیدرود و تالش کلنگ زده و اسرار ناگفته گورهای ناشناخته خطه شمال را بازگو کرده است. او در حفاریهای تونل گیلان در سال 1382 دستبندی عجیب در گور بزرگی پیدا کرد. این دستبند اسرار زن صاحب قدرتی در گیلان را فاش کرد. این روایت تاریخی را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۹۳۷۷۵۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۲۶
کد خبر: ۹۳۵۴۵۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۱۶
در بازدید میدانی کارشناسان باستان شناس مشخص شد پناهگاه مذکور با توجه به ابزارهای به دست آمده متعلق به دوران پارینه سنگی میانی و جدید است.
کد خبر: ۹۳۳۵۱۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۰۸
کد خبر: ۹۳۱۸۵۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۳۰
کد خبر: ۹۱۸۴۰۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۲۶
کد خبر: ۹۱۴۱۳۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۰۵
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه می کنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۹۰۰۷۷۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۲/۳۱
گفتوگو با پروفسور عبدالمجید ارفعی
کد خبر: ۸۹۱۴۶۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۱/۲۴
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه می کنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۸۹۰۷۷۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۱/۲۱
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه می کنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۸۸۹۶۰۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۱/۱۷
کد خبر: ۸۷۹۹۸۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۲/۰۱
کد خبر: ۸۷۹۰۳۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۱/۲۸
کد خبر: ۸۶۷۳۶۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۰/۱۷
کد خبر: ۸۶۲۹۳۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۰/۰۲
کد خبر: ۷۷۹۷۳۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۱۴
باستان شناسان به تازگی موفق به اکتشاف قطعه چوبی باستانی شده اند که نشان می دهد، ژاپنی ها در هزاره قبل یک ملت «جهان وطن» بوده اند که در کشور آنها اتباع خارجی نیز از حقوق برابر با شهروندان عادی برخوردار بوده اند. این چوب به شکلی عجیب نشان می دهد که یک عالم ایرانی در ژاپن در این دوران مشغول تدریس ریاضیات بوده است.
کد خبر: ۶۳۰۲۱۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۰۷/۱۷
یک کشف جدید باستانشناسی در فلسطین اشغالی میتواند به حل و رفع یکی از بزرگترین سؤالات و معماهای کتاب مقدس انجیل کمک کند و شواهد بزرگی در مورد مردمان باستانی فلسطین بدست بدهد. اینکه این مردمان که بوده و از کجا آمده بودند؟
کد خبر: ۶۰۴۹۳۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۰۴/۲۱
مطالعات جدید باستان شناسان نشان داد؛
چهارصد سال پس از مرگ «ویلیام شکسپیر»، شاعر و نویسنده شهیر انگلیسی و دفن پیکر وی در کلیسای «ترینیتی مقدس» در استراتفورد و تقریبا دویست سال پس از آنکه گفته شد، استخوان های وی از مقبره اش ربوده شده، دانشمندان اجازه یافتند با استفاده از رادارهای مخصوص، اقدام به اسکن مقبره این شاعر و نویسنده کنند تا به دنبال نشانه هایی از تجاوز باشند و این علائم را پیدا کردند.
کد خبر: ۵۷۶۸۰۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۰۱/۰۸
عملیات میدانی بررسی و شناسایی باستان شناسی منطقه "قصر شیرین" و "گیلانغرب" در محدوده اجرای طرح گرمسیری به شناسایی 70 محوطه باستانی مربوط به دوره پارینه سنگی و نوسنگی تا ساسانی منجر شد که برخی از آنها تخریب شدهاند.
کد خبر: ۵۷۲۰۴۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۴/۱۲/۱۲