شايعترين علت ضعف عضلات صورت كه به‌صورت ناگهانی اتفاق میافتد، فلج بل نام دارد.
اين اختلال كه احتمالاً ناشي از پاسخ بدن به يك ويروس است زماني به‌وجود مي‌آيد كه در اثر ويروس، عصب صورتي خصوصاً قسمتي كه در داخل كانال استخواني استخوان گيجگاهي قرار دارد متورم شده و به‌علت نبود فضاي كافي روي ساختمان عصب در داخل كانال فشار وارد شده و باعث صدمه عصب مي‌شود.
فلج ايديوپاتيك صورت، بيماري شايعي است و ۲۰نفر از هر۱۰۰۰۰۰نفر در سال به آن مبتلا مي‌شوند. فلج عصب زوج هفتم مغزي يا عصب صورتي منجر به فلج بل (Bell's palsy) مي‌شود. در اين حالت عضلات صورت به‌صورت ناگهاني و به‌طور موقت فلج مي‌شوند و اغلب تنها يك طرف صورت را گرفتار مي‌كنند.
درگيري عصب صورت معمولا به تنهايي يك بيماري نيست بلكه علامتي از يك بيماري ديگر است مانند عفونت، آسيب يا تومور عصب صورت. اگرچه دلايل زيادي وجود دارد كه نشان مي‌دهد فلج بل داراي يك مكانيسم ايمني التهابي ويروسي است. اين بيماري در هر گروه سني رخ مي‌دهد ولي در 2۰تا4۰ سالگي شايع‌تر است.
درگيري عصب صورت مي‌تواند با انقباضات عضلات صورت، ضعف عضلات و يا فلج صورت خود را نشان دهد، پزشك با ارزيابي‌هاي خود سعي در تشخيص علت درگيري عصب صورت دارد. پزشكان متخصص گوش و حلق و بيني و متخصصان مغز و اعصاب در ميان ساير پزشكان بيشتر از بقيه با مشكلات عصب صورت آشنا بوده و تجربه بيشتري در درمان مشكلات آن دارند. دكتر ابوالفضل نجاران، متخصص مغز و اعصاب و عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي ارتش در اين باره مي‌گويد: اين بيماري ايجاد دفرميتي درصورت مي‌كند. يك فرد بالغ با شكايت از بي‌حسي مراجعه مي‌كند.
احساس تورم، درد يا تغيير در ساير حس‌ها در يك سمت صورت؛ لبخند كج، كشيدگي دهان به سمتي يا ضعف بدون‌قرينه عضلات صورت؛ چشم تحريك‌شده، خشك يا با اشك‌ريزش؛ آب‌ريزش از گوشه‌دهان، يا تغيير در شنوايي يا چشايي از علائم اين بيماري است. با نگاه اول مي‌توان فهميد كه بيمار هوشيار و اورينته است و فلج يكطرفه صورت دارد كه يك سمت پيشاني را هم شامل مي‌شود.
به گفته وي معاينه‌فيزيكي اعصاب كرانيال و بالاي گردن، و قدرت عضلات نشان مي‌دهد كه آيا درگيري يكطرفه است يا دوطرفه. پزشك معمولا از بيمار مي‌خواهد تا پيشاني خود را چروك بيندازد، چشمانش را روي هم فشار دهد، لبخند بزند، گونه‌هايش را باد كند و سوت بزند، و به‌دقت صورت را از نظر عدم‌قرينگي مشاهده مي‌كند. اشك‌ريزش، توانايي بستن چشم‌ها، چك كردن حواس شنوايي و چشايي وكانال گوش مي‌تواند كمك مهمي در تشخيص اين بيماري نمايد.
علائم فلج بل
به گفته دكتر نجاران ، علائم فلج بل شامل ضعف در يك طرف صورت، انقباضات كوتاه‌مدت عضلاني، افتادگي پلك و لب، اشك‌ريزش و سرازير شدن آب دهان در طرف مبتلا، خشكي چشم، خشكي دهان، اختلال چشايي و لبخند كج است.
اغلب افراد مبتلا به فلج بل در طول دو تا سه هفته بدون درمان بهبود پيدا مي‌كنند. موفق‌ترين شيوه درمان اين است كه علت آسيب عصبي را شناسايي و برطرف كرد. گاه سي‌تي‌اسكن يا ام.آر.آي مغز و الكتروميوگرافي عصب هفتم توصيه مي‌شود. اكثريت مبتلايان به فلج صورتي بل در طول سه تا شش ماه كاملا درمان مي‌شوند.
عصب صورت چه كاري را انجام مي‌دهد؟
عصب صورتي شباهت زيادي به كابل تلفن دارد و حاوي حدود 7000 فيبر عصبي است. هر فيبر عصبي باعث هدايت پيام هاي الكتريكي به سمت يك عضله مخصوص درصورت مي‌شود كه اين پيام‌ها در نهايت باعث تغيير حالت صورت به شكل خنده، تبسم، گريه، اخم و... مي‌شود و براي همين كاركرد سالم اين عصب در ارتباطات روزمره ما داراي اهميت زيادي است. هرگاه حدود نصف و يا بيش از نصف اين فيبرهاي عصبي قطع شوند، ضعف عضلات صورت اتفاق مي‌افتد. درصورتي‌كه اين فيبرهاي تحريك شوند آن‌وقت حركاتي در عضلات صورت مثل اسپاسم عضلات و يا انقباضات مكرر عضلات صورت رخ مي‌دهد.
عصب صورتي نه تنها باعث انتقال پيام‌هاي عصبي به عضلات صورت مي‌شود بلكه شاخه‌هايي هم به غدد اشكي، غدد بزاقي و عضله استخوان ركابي در گوش مياني مي‌فرستد. همچنين اين عصب حس چشايي قسمت جلويي زبان را نيز بر عهده دارد.
از آنجايي كه عملكرد عصب صورتي بسيار زياد و پيچيده است، علائم زيادي ممكن است در اثر اختلال عملكرد عصب صورتي در فرد بروز كند. به‌طور خلاصه آسيب به عصب صورتي مي‌تواند باعث انقباضات پراكنده عضلات صورت، فلج صورت، خشكي چشم، خشكي دهان و يا اختلال در حس چشايي شود.
رايج‌ترين آزمايش‌هاي تشخيصي
پزشك براي آنكه مطمئن شود، علت ضعف عضلات صورت فلج بل بوده و نه عامل ديگري، مجموعه‌اي از سؤالات را از بيمار مي‌پرسد و سپس معاينه كامل بدن خصوصاً سر، گردن و گوش‌ها را انجام داده و سپس مجموعه‌اي از ساير تست‌ها را هم انجام مي‌دهد كه شايعترين آزمايش‌ها به قرار زير است:
1- تست‌هاي شنوايي: اين تست خصوصاً براي مشخص كردن مواردي كه عصب شنوايي را درگير كرده است و يا آسيب به گوش داخلي و يا درگيري مكانيسم‌هاي ظريف شنوايي را باعث شده مفيد است.
2- تست‌هاي تعادلي: درگيري عصب تعادلي را ارزيابي مي‌كند.
3- تست اشك: قدرت توليد اشك را در چشمان مي‌سنجد و درصورتي‌كه توليد اشك كم شده باشد، ممكن است قطره‌هاي چشمي براي جلوگيري از خشكي سطح قرنيه مورد نياز باشد.
4- تست‌هاي تصويربرداري: CT اسكن و MRI درصورتي كه عامل آسيب عصب صورتي، تومور، شكستگي استخوان و يا اختلالات ساختماني در اطراف عصب صورتي باشد مي‌تواند اين موارد را مشخص كند.
5- تست‌هاي الكتريكي: تحريك الكتريكي عصب صورتي براي اينكه متوجه شويم، شدت آسيب به آن چه مقدار بوده است انجام مي‌شود. اين تست در فواصل منظم ممكن است تكرار شود تا روند ترميم و يا اصلاح عملكرد عصب صورتي مشخص شود.
اگر عفونت دليل بيماري باشد، آن‌وقت استفاده از آنتي بيوتيك (مثلاً در عفونت گوش مياني) و يا عوامل ضد‌ويروس(مثلاً در عفونت ويروس تب خال كه باعث درگيري اعصاب مختلفي مي‌تواند شود) درماني مؤثر خواهد بود.
اگر فقط يك تورم ساده در بدنه عصب باعث ايجاد علائم اختلال عصب صورتي شده باشد، آن‌وقت استفاده از داروهاي استروئيدي مي‌تواند مؤثر باشد.
در شرايط خاصي نيز عمل جراحي استخوان اطراف عصب و برداشتن استخوان براي رفع فشار از روي عصب ممكن است مورد استفاده قرار گيرد.
