وضعيت بحراني بازار تهران، از ناامني و بي هويتي گذشته، اين بار جان آدم ها را نشانه گرفته است.
برخي صاحبنظران، دليل اصلي اين رخداد را عدم انتصاب مديران لايق از سوي سازمان ميراث فرهنگي براي نظارت به بافت تاريخي بازار مي‌دانند. برخي ديگر دليل اصلي شرايط پيش آمده را سودجويي و نداشتن دانش معماري شركت هاي بهره بردار شهرداري عنوان مي كنند.
مسئولان مربوطه اما همه امور بازار را رو به راه مي دانند. مسئول بافت تاريخي شهرداري شرايط را مناسب مي خواند. مسئولان ارشد سازمان ميراث فرهنگي هم از برگزاري كارگروه هاي فني هماهنگ با كارشناسان مسئول بافت بازار در شهرداري خبر مي دهند. اين در حالي است كه سه كشته بر اثر ريزش ديوارهاي فرسوده حمام حاج محسن، يكي از آخرين فاجعه هاي بازار بزرگ پايتخت به شمار مي رود كه بر اثر بي توجهي مسئولان مربوطه رخ داد.
اكنون
«دالان مرگ»، نامي است كه بازاري ها به دالان هاي فرسوده بازار مي گويند. افزايش تعدد آتش سوزي، گودبرداري هاي غير اصولي، تخريب بدنه بازار و كشته شدن كارگران و كساني كه در اين راه رفت و آمد مي كنند، همه خبرهايي است كه هر روز رسانه ها از قلب تپنده اقتصادي ايران مي دهند.
بازار خطرسازبه گزارش خبرنگار «تابناک» اجتماعی، ساماندهي بازار تهران پروژه اي است كه به سال ها پيش برمي گردد و به دليل اهميت و ويژگي هاي مهمي كه اين بازار در حيات تاريخي، سياسي و اقتصادي ايران دارد، همواره مورد توجه مسئولان ارشد حكومتي بوده؛ اما مسأله اصلي اينجاست كه به رغم اهميت بازار، اين مجموعه همچنان نابسامان است. برخي از صاحب نظران بر این باورند، «تا كنون اقدامات ساماندهي بازار به دليل جا به جايي سرمايه هاي كلان و وسط بودن پاي منافع و سودهاي شخصي، نه تنها به نتايج مطلوب نرسيده بلكه اكنون بلاي جان مردم هم شده است. در اين ميان، مسئولان ناظر هم چندان بي تقصير نبوده اند.»
ريزش برخي از ديوارها و طاق ها بر اثر گودبرداري هاي شبانه، گسترش آتش سوزي در انبارهايي كه ايمني ندارند، همه باعث شده است كه بازار تهران، بيشتر بحران آفرين باشد تا سرنوشت ساز.
اسناد و مداركي كه از سوي يكي از كارشناساني كه نمي خواهد نامش فاش شود به خبرنگار ما ارايه شده، نشان مي دهد كه همه اقدامات ساماندهي محدوده ثبتي بازار تهران كه از سال 86 فعال شده، از سوي شركت چهل ستون انجام شده و در واقع، این شركت مجري اصلي پروژه هاي عمراني شهرداري به شمار مي رود.
بنا بر گفته هاي اين كارشناس، اين شركت در دوره رياست احمدي نژاد در شهرداري فعاليت خود را آغاز كرده با این شعار:
«با مشاركت كسبه و بازاري ها، بازار ساماندهي مي شود».اين در حالي است كه محدوده بازار ثبت ملي است و بايد بر پایه قوانين و ضوابط ميراث فرهنگي ساماندهي و بازسازی شود.
اسناد و مدارك نشان مي دهد كه اين شركت، اوايل مكاتباتي با سازمان ميراث فرهنگي داشته و بر پایه قوانين اين سازمان اقدام كرده است، ولی در زمان جا به جايي «م.ن.ر» شهردار يكي از مناطق شهري تهران به سازمان ميراث تهران و حمايت هاي اين رييس كه از سوي رسانه ها به جلاد بافت تاريخي معروف شده بود، اين روند را به طور كلي به هم مي ريزد.
مشاهدات كارشناسان و اسناد و مدارك موجود، نشان مي دهد كه شركت چهل ستون ساخت و ساز در هر راسته اي از بازار كه پوشش ندارد، آغاز مي كند.
گفته مي شود، اين اقدامات كه پوشش سنتي كار كردند، فارغ از دو موضوع است؛ نخست اين كه تأييدي از سازمان ميراث فرهنگي ندارد و دوم آنكه از الگويي مناسب معماري سنتي مطابق با فرم ها و فضاهاي بازار قديم تهران بهره نبرده است. اين شركت ساخت طاق ها و رواق ها محور خيام اجرا كرده است، اما به گفته كارشناسان اين رواق ها و طاق ها بر پایه الگوي بافت تاريخي تهران نيست و از شهرهاي جنوب غربي ايران گرفته شده است.
يكي ديگر از مشكلات اين نوسازي ها، ارتفاع اجرا شده براي طاق هاست كه نه تنها همخواني با الگوي بازار تاريخي تهران ندارد، بلكه به اندازه 14 متر بالا رفته كه اين ارتفاع مغاير با قوانين سازمان ميراث فرهنگي است.
كارشناسان بر این باورند كه اين افزايش ارتفاع به دليل توسعه فضاي تجاري بوده است.
به گفته كارشناسان، هم اکنون مسأله مهم بحث امنيت بازار است، چراكه بررسي ها نشان مي دهد، اقداماتي كه براي نماسازي انجام داده شده است، مشكلات فني دارد. نخست اينكه داراي لايه اي نازك و ضعيف است. دوم آنكه نماها با تيرآهن كار شده؛ يعني علاوه بر اينكه براي گسترش فضاي تجاري ارتفاع بالا برده شده است، بار سنگين اجراي نما تنها روي جايي كه تيرآهن جوش خورده مي افتد و به اين ترتيب، نما به راحتي بر اثر عوامل انساني و طبيعي تخريب مي شود.
كارشناسان بر این باورند که اين رخداد، باعث مي شود تا حادثه آتش سوزي و تخريب بازار تبريز بار ديگر تكرار شود.
به گفته كارشناسان، پافشاری بر توسعه ارتفاع و بار اضافي كه به بدنه بازار مي شود، باعث تهديد جان مردم مي شود.
سازمان ميراث و شهرداري در حاشيه امنگویا اين كلاف آنقدر پيچيده است كه براي رسيدن به سررشته هاي اصلي، بايد راه طولاني پشت سر گذاشت؛ اما تنها راه، رفتن سراغ مسئولان مستقيم در ارتباط با بازار تهران است.
سازمان ميراث فرهنگي و شهرداري دو ارگان و نهادي هستند كه مستقيم با بازار در ارتباط اند. اكنون گفت و گوی خبرنگار ما با مسئولان ارشد شهرداري و سازمان ميراث فرهنگي نشان از آن دارد كه اوضاع كاملا وفق مراد است.
هرچند اين دو ارگان همواره در تقابل با يكديگرند كه نمونه بارز آن درباره تخريب سردر سراي دلگشا بود. سازمان ميراث فرهنگي اعلام كرد كه شهرداري دارد بافت تاريخي را تخريب مي كند.
از سوي ديگر، شهرداري عنوان كرد كه اين کار، با مجوز سازمان ميراث فرهنگي بوده است. سرانجام همه مسئولان شهري جمع شدند و تشكيل شورا دادند؛ شورايي متشكل از مسئولان ارشد سازمان ميراث فرهنگي و شهرداري.
محمد ابراهيم لاريجاني، رييس كنوني سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري تهران در پاسخ به اين كه چرا همواره ميان سازمان ميراث فرهنگي و شهرداري بر سر ساماندهي بازار چالش و تقابل وجود دارد، مي گويد: ببينيد در حوزه بازار، آنچه ما با شهرداري دنبال مي كنيم يا اينكه اساسا چالش داريم، ضرورت هايي كه در بازار بايد انجام شود؛ گودبرداري هاي غير ضروري و خلاف قوانين و اصولي مواردي كه سخت خطر ساز مي شود، مسائلي هستند كه همواره ميان ما و شهرداري مورد چالش بوده است.
به گفته او، اما پس از فرو ريختن سراي دلگشا و ديدار حميد بقايي، رييس سازمان ميراث فرهنگي از بازار و گودبرداري هاي جبران ناشدنی، نشستی ميان مسئولان ارشد سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و شوراي شهر گذاشته شد كه به دنبال برگزاري اين شورا به پيشنهاد مهدي چمران، قرار شد، كارگروه هاي ميان سازمان ميراث فرهنگي و شهرداري گذاشته شود و بنا بر این كارگروه ها تصميم گيري ها انجام شود و اكنون هيچ مشكلي ميان اين دو ارگان نیست.
محمدعلي محمدي، مسئول بافت منطقه 12 هم هر گونه مشكلي را با مسئولان سازمان ميراث فرهنگي استان تهران انكار مي كند. براي او جاي تعجب است كه اسناد و مداركي وجود داشته باشد كه بر پایه آن، سازمان ميراث فرهنگي مانع از فعاليت شركت هاي بهره بردار شهرداري شده باشد.
او به «تابناک» مي گويد: اصلا اين گونه نيست كه مشكلي وجود داشته باشد و اختلاف نظري . سازمان ميراث پيشنهادهاي خود را مي گويد و مسئولان شهري اجرايي مي كنند.
گویا، همه مشكلات و چالش ها به مديريت هاي پيشين سازمان ميراث فرهنگي تهران و شهردار منطقه 12 برمي گردد، همان گونه كه در سال هاي پيش مشكلات به مديريت هاي پيشين برمي گشت!
پاي صحبت شركت چهل ستونبنا به گفته مسئولان شهرداري و سازمان ميراث فرهنگي، هم اکنون همه امور در بازار خوب پيش مي رود و نمي‌توان انتظار داشت كه به سرعت همه مسائل بازار حل شود، چنانچه سی سال است حل نشده، ولی اسناد و مدارك، گوياي آن است كه با اينكه همه امور خوب پيش مي رود، نتايج جلسات كميته به شركت هاي ذيربط شهرداري منتقل نمي شود يا اگر مي شود، شركت هاي مربوطه نمي دانند، اين قوانين و قواعد از سوي سازمان ميراث فرهنگي وضع شده است!
حاجيان، مسئول شركت چهل ستون در توضيح به گفته هاي خبرگار ما درباره اين شركت مبني بر اين كه هم اکنون شركت شما به دليل نبود هماهنگي هاي لازم از سوي سازمان ميراث فرهنگي، دچار اتهامات جدي است و حتي اين سازمان از شركت شما شكايت كرده ولي منتهي به شهادت برخي از افراد سازمان اين شكايت بنا به دلايل نامشخص به نتيجه نرسيد، مي گويد: برخی مسائل را بايد از نزديك ببينيد و بايد با كسبه صحبت كنيد. شركت ما با استقبال مردم و تقاضاي كسبه آغاز به كار كرده است.
او در پاسخ به اين كه يعني شما با دعوت كسبه مشغول به كار شديد، گفت: خير، چهل ستون با هيچ كس قرابتي ندارند. بايد شخصيت حقيقي و حقوقي بيايد و مسائل را پيگيري كنند. بسياري از مجريان مرمت كه بزرگواراني بودند، نتوانستند با شرايط بازار كنار بيايند و اينجا را ترك كردند. ما شايد تنها گروهي بوديم كه پس از استقبال مردم، تقريبا نزدیک شش سال است كه دوام آورديم و خلاف جهت آب شنا كرديم. كار ما در جهت منفعت مردم و اثري ماندگار در ام القراي حكومت اسلامي است.
به گفته او، بازار تهران دالان مرگ نام گرفته است. بسياري از بخش ها در حال سقوط هستند. ما سرانجام كار را آغاز كرديم. سرانجام يك نفر بايد خود را سپر كند و ديكته بنويسد وقتي نوشتن ديكته آغاز شد، آن زمان است كه انتقادها شروع مي شود.
حاجيان مي گويد: تا كنون ما از دو سو مورد نقد بوديم؛ يكي نقد مثبت استادان معماري، مسئولان مملكتي از رده هاي مجلس و وزرا و مديريت شهري و حتي بعضا ميراث فرهنگي، شوراي اسلامي شهر تهران و از همه مهمتر مردم و كسبه كه بهره بردارهاي اصلي بازار هستند و اما نقد دسته دوم كه بيشتر از سوي سازمان ميراث فرهنگي بودند و به هيچ وجه در مجامع علمي حاضر نيستند، حضور پيدا كنند.
او در پاسخ به اين پرسش كه در آخرين نشستی كه برگزار شد و همه مسئولان حضور داشتند شما مورد نقد منفي قرار گرفتيد، توضيح مي دهد: خوشبختانه اعضاي آن نشست، همه حضور دارند و زنده هستند و مي توانيد بپرسيد.
دلايل مطرح مورد توجه قرار نگرفت. بعد هم پيشنهادي دكتر چمران داشتند كه يك شوراي فني متشكل از اعضاي كارشناسان منطقه 12 و كارشناسان ميراث فرهنگي و نمايندگان كمیسيون فرهنگي شوراي شهر تهران و شهرداري تهران همراه با نماينده كسبه بازار در آن شورا طرح هاي مربوط به بازسازی و بهينه سازي را ببينند و نكته نظرها را مطرح كنند.
اما اين جلسه را نگذاشتند كه برگزار شود و به روش های گوناگون تشكيل نمي شود.
هرچند مسئولان سازمان ميراث فرهنگي و شهرداري بر این باورند كه اين جلسات برگزار مي شود، حال اگر شركتي كه پروژه ها را اجرا مي كند و در جريان اين جلسات نباشد، برگزاري آن ها چه نفعي براي مردم دارد؟
حاجيان مي گويد: «آن ها بعضي جلسه ها را مي آيند و بعضي ها را كه دوست ندارند، نمي آيند. مثلا80 درصد برخي طرح هاي ما را معاون حفظ و احيا تأييد كردند، ولي برخی كارشناسان كه حضور نداشتند، تلاش مي كنند كه شرايط را مخدوش جلوه بدهند.»
حاجيان از اسناد و مدارك معتبر در اين زمينه دم مي زند. به گفته او، سند انكارناشدنی مربوط به طرح احياي سبزه ميدان است. اين طرح توسط شركت به تأييد شوراي فني سازمان ميراث فرهنگي رسيد و ابلاغ شد.
شركت چهل ستون به عنوان مجري و پيمانكار شروع به اجراي پروژه كرد و پس از سه ماه يكي از كارشناسان ميراث فرهنگي (كه نمي خواهم اكنون نام آن آورده شود) با فرستادن نامه به شهرداري منطقه 12 پروژه را متوقف كرد. پس از جوياي شدن علت در جلسات غير رسمي اعلام كردند كه چون نام من جزو تيم تأييد پروژه نيست و اين پروژه خاص ملي است، آن را متوقف كردند تا امضاي من در پاي اين پروژه باشد و امثال اين مسائل زياد است.
با اين حال، رييس کنوني سازمان ميراث فرهنگي مي گويد: چه سازمان ميراث و چه شهرداري از پيمانكاراني استفاده كنند كه گريدهاي معتبر داشته و هم اينكه از دانش روز بهره مندند؛ هرچند مشكلاتي بود، اكنون پنج شركت متخصص و داراي گريد معتبر سازمان ميراث فرهنگي با ده سال سابقه به شهرداري معرفي شده و قرار است كه اين شركت ها به درستي برگزیده شوند.
با اين حال، اسناد و مدارك ارايه شده از سوي برخي كارشناسان كه نمي خواهند نامشان فاش شود، نشان مي دهد، بيشترين پروژه هاي ساماندهي بازار از سوي شركت چهل ستون انجام مي شود، اما پافشاری مسئولان براي مثبت نشان دادن همه امور چيست؟!
