«نگاه شما»: حرم کاظمین (ع)

«عتبات عالیات»، پیوسته شوق برانگیز بوده و گوهرانی که در «کاظمین» مدفون است، همواره دل‌های مشتاق را ربوده است. آنچه در این شهر، کهربای جان زایر است، مرقد دو حجت الهی، دو امام بزرگوار، امام موسی بن جعفر و امام جواد ـ علیهما السلام ـ است، نه آثار باستانی این شهر، نه سابقه دیرین این دیار که به پیش از میلاد مسیح می‌رسد و نه به خاطر آنکه روزی به نام «مقابر قریش» شهرت داشته و نه به دلیل آنکه این گورستان قریش را پس از بنای بغداد در سال 164 هجری به دست منصور دوانیقی در غرب این پایتخت عباسی بنا کردند و نام قدیمش «شونیزیه» بوده است.

هرچند امروز هم هر کس در گوشه و کنار این دیار بچرخد، به بقایای بناهای باستانی برمی‌خورد که از روزگاران کهن مانده و شکوهی تأمل برانگیز دارد، لیکن پرجاذبه‌ترین اثر ماندگار این سرزمین، مرقد منور فرزندان فاطمه، دو امام معصوم از نسل رسول خدا (ص) است که چون نگینی مکرر، زینت بخش این شهر است.

آرمیده این حرم

از آن پس که امام کاظم (ع) در 25 رجب 183 هجری در 55 سالگی در تربت پاکش آرمید، امام جواد(ع) در آخر ذی قعده 220 هجری در این شهر به خاک سپرده شد، این شهر به تدریج به «کاظمین» شهرت یافت. این دو نور، هر دو جلوه‌ای از یک حقیقت ناب بودند. بدین سبب، این حرم شریف را حرم کاظمین و حرم جوادین هم گفته‌اند، چرا که امام کاظم، همان امام جواد است و هر دو، هم کاظمند و هم جواد. هر دو «باب الحوائج» و برآورنده نیازهای سائلان و متوسلانند. زیارت مرقد امام کاظم(ع) در روایات، همپای زیارت پیامبر و امیر مومنان وسیدالشهدا(ع) به شمار آمده و در دوران‌هایی همچون کربلا، مورد سختگیری سلطه‌های جور بوده و زیارت قبر این دو امام، آسان و بی خطر نبوده است.

از امام رضا(ع) می پرسند: پاداش کسی که قبر پدرت را زیارت کند، چیست؟ پاسخ می دهد: بهشت! پس آن را زیارت کن. در روزگاری که دیواری بر مقابر قریش احاطه داشته و قبر امام به آسانی در دسترس نبوده است و مخالفان اهل بیت نیز در این شهر سیطره داشته اند، امامان به لحاظ تقید دستور می‌دادند که شیعیان از پشت دیوار، زیارت کنند.

حسین بن یسار واسطی که فضیلت زیارت امام کاظم (ع) را از حضرت رضا(ع) می‌شنود که همتای زیارت حضرت رسول است، می پرسد: «اگر بیم داشته باشم و نتوانم وارد آنجا شوم؟ ...» حضرت می‌فرماید: «از پشت دیوار سلام بده.» به مرور زمان، بر مزار دو امام، قبه و بارگاهی بنا و در سال 336 هجری به دستور معزالدوله، حرم کاظمین تجدید بنا شد؛ با ساختمانی نو و ضریح و دو گنبد که روی قبر ساختند و دیواری پیرامون آن کشیدند.

سابقه تاریخی کاظمین، نشان از خراب شدن‌های پیاپی دارد؛ چه با سیل‌های متعدد و طغیان آب، چه با هجوم فتنه‌گران به این شهر و قتل عام و غارت و تخریب؛ اما هر بار، باز هم آبادان گشته و محل سکونت مردم شده است.

در قرن پنجم، در اواخر حکومت آل بویه، حرم شکوه و موقعیت و آراستگی بیشتری یافت و مرقد کاظمین، جاذبه‌های معنوی فراوانی برای زیارت و سکونت پیرامون این حرم نورانی پیدا کرد.

وضع کنونی

اینک حرم کاظمین، با دو گنبد طلایی و چهار گلدسته زرین، ضریحی زیبا و مقدس را در بر گرفته است که درون آن، دو قبر مقدس از دو امام معصوم است؛ همچون صندوقی که دو گوهر نفیس را در خود نهان دارد.

آمیختگی هنر و دین و تلاقی ذوق هنری و احساس معنوی و عشق به اهل بیت را که در هنر مسلمانان تجلی یافته است، در مجموعه حرم کاظمین می‌توان دید.

روزی که به دستور هارون الرشید، امام کاظم(ع) به دست سندی بن شاهک با خرمای زهرآلود در زندان مسموم و شهید شد و آن گاه پیکرش را روی «جسر بغداد» نهادند، سپس شکوهمندانه تشییع و در غرب بغداد، در مقابل قریش به خاک سپرده شد.
آری؛ آن روز گمان نمی‌رفت که این مدفن پاک، روزی مزار عاشقان صاحبدل شود.

جاذبه قداست

کاظمین از دیرباز مورد توجه خاص پیروان حق بوده است و شخصیت‌ها و عالمانی فرزانه در آن زیسته و درگذشته و به خاک سپرده شده اند. فقها و علمای بزرگی هم در آنجا تلاش عملی داشته و حوزه علمیه بر پا داشته‌اند و در مبارزات گسترده ضد دشمنان اسلام و مهاجمان به وطن اسلامی، قامت مردانگی افراشته‌اند.

از این دو مدفن در آستانه مقدسه کاظمین، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1 ـ ابن قولویه قمی (متوفای 368 ه) که پیش پای امام کاظم(ع) مدفون است.

2 ـ شیخ مفید (متوفای 413 ه) که استاد سید رضی و سید مرتضی و از برجسته‌ترین شخصیت‌های شیعه بود.

3 ـ خواجه نصیر طوسی (متوفای 672 ه) که در سردابی در حرم موسی بن جعفر(ع) به خاک سپرده شد و این بنا به وصیت خودش بود که در حرم کاظمین دفن شود.

4 ـ فرهاد میرزا (متوفای 1305 ه) مؤلف قمقام زخار در تاریخ شهادت امام حسین(ع).

و ... بسیاری دیگر از چهره‌های با ایمان و نیکان و صالحان.

امید است که توفیق زیارت این مرقد و مزار نورانی با گشوده شدن راه عتبات عالیه به روی شیفتگان اهل بیت، نصیب همه علاقه‌مندان شود. آمین

---