هیچ پدر و مادری به فرسودگی ذهن و روان فرزند خود افتخار نمی‌کند و نمی‌بالد. ازهم پاشیدگی ذهن فرزند، مایه مباهات هیچ خانواده‌ای نیست. بویژه وقتی تحمیل این فرسودگی و خستگی از ناحیه پدر و مادر باشد و به همین جا هم ختم نشود، یعنی به موازات این فرسایش، خستگی و تنش جسمی هم برای والدین به همراه داشته است.
به گزارش جام جم، برای پدر و مادرهای نسل امروز بسیار مهم است که فرزندانشان دوره تحصیل موفقی را پشت سر بگذارند، اما گاهی این خواسته به ضد خود تبدیل می شود و به نام تلاش برای موفقیت و باروری استعدادها فشار روانی کاذبی بر خانواده ها تحمیل می شود.
فرزندان مجبورند در کلاس های متعددی حضور یابند، بی آن که تنوع این کلاس ها با درآمدهای خانواده، ظرفیت های ذهنی و روانی فرزند و دایره استعدادهایش همخوانی داشته باشد.
ما گاهی به نام علم آموزی یا هنر و ورزش آموزی، شبه علم، شبه هنر، شبه ورزش را به فرزندان خود تحمیل می کنیم و آنچه از این مزرعه سوخته درو می کنیم خستگی و فرسودگی ذهن و جسم در خانواده است.
از طرفی وقتی رفتارهای نابهنجار در جامعه ای گسترش می یابد به مرور زمان، افراد آن جامعه نسبت به رفتار شکل گرفته بی تفاوت می شوند بنابراین، آن رفتار، روند عادی شدن را به خود می گیرد. آنها کم کم می پذیرند که این گونه رفتارها را نمی توان تغییر داد یا از بین بردن و کاهش آن با دشواری زیادی روبه رو است، اما علل شیوع این گونه رفتارهای افراطی در یک جامعه به چه عواملی مربوط است؟
دکتر سهیلا فرتاش، روان شناس تربیتی در گفت وگو با جام جم دراین باره می گوید: افراد در هر جامعه ای نیاز دارند که بین کار و تفریح، فضای تعادل و تناسبی را برقرار کنند. تناسب میان این دو مؤلفه، به تعادل روحی و روانی افراد منجر می شود. توجه کنید که در سنین کودکی و نوجوانی، کار بیشتر بر تکالیف درسی متمرکز می شود. بچه ها موظفند با درس خواندن، رفتن به مدرسه، انجام تکالیف درسی و تلاش و پشتکار خود به موفقیت تحصیلی دست پیدا کنند، اما در بزرگسالی، کار افراد همان شغل و حرفه آنهاست. یافتن شغل و کسب درآمد مناسب، یکی از وظایف مهم در دوران بزرگسالی محسوب می شود، اما این همه ماجرا نیست. افراد یک جامعه در مقابل کار به تفریح نیز نیازمندند. تفریح، فشار و خستگی الزامات یک هفته کاری را تخلیه می کند و باعث ترمیم روح، ذهن و روان افراد می شود. فرد با پشت سر گذاشتن تفریحی مناسب، یک روز کاری جدید، سرشار از انرژی، خلاقیت و پشتکار را شروع می کند، اما اگر در جامعه ای تعادل الاکلنگی بین کار و تفریح برهم بخورد، شاهد پیامدهای اجتماعی ناخوشایند خواهیم بود.
کتب درسی برای هوش متوسط طراحی نشده استبه نظر می رسد در بحث آموزش و پرورش، حساسیت ها و توقعات والدین و متولیان جامعه رو به گسترش است. به طوری که بالا رفتن انتظارات از دانش آموز و الزامات روزافزون تحصیلی، آسیب های ناخوشایندی را بر دوش خانواده ها و از همه مهم تر بچه ها وارد می کند که پیامدهای آن در جامعه به وفوردیده می شود. دکتر فرتاش در این باره معتقد است: محتوای درسی که در کتاب های مدرسه به دانش آموزان ارائه می شود، فوق العاده سنگین است. به نظر می رسد در این زمینه پیش فرضی وجود دارد که همه بچه ها تیزهوشند. به طور طبیعی در یک جامعه بیشتر افراد هوش متوسط دارند و فقط 2 یا 3درصد، در رده افراد بسیار باهوش یا کم هوش قرار می گیرند، بنابراین مخاطب اصلی مدارس ما در رده هوش متوسط قرار می گیرند، پس بهتر است سرمایه گذاری تحصیلی و پرورشی مناسب تری برای این قشر طراحی شود، اما متاسفانه محتوای دروس آنقدر پیچیده و در سطح بالاست که فشار روانی زیادی روی بچه ها و حتی خانواده های آنها وارد می کند. خستگی روانی از خواندن این کتب و آموزش آن یکی از پیامدهای چشمگیر این سبک از آموزش است. وقتی کودک در مدرسه، متوجه این حجم سنگین از درس نمی شود، والدین مجبور به گرفتن معلم خصوصی و پرداخت هزینه های بالای آن می شوند. از طرفی خانواده ها بخصوص در شهرهای بزرگ با هزینه های سنگینی روبه رو هستند؛ هزینه هایی همچون مسکن، حمل و نقل، پوشاک، خوراک، مدرسه و نظایر آن که در این میان استخدام معلم خصوصی، هزینه مازادی را بر دوش آنها خواهد گذاشت، بنابراین خانواده ها مجبورند زمان زیادی در بیرون از خانه به کار و تلاش بپردازند تا از عهده این مخارج برآیند. پس می توان انتظار داشت کفه ترازو به سمت کار می چرخد و تفریح در خانواده ها کم کم کاهش می یابد یا از بین می رود، زیرا تفریح خود نیازمند هزینه است و این هزینه بیشتر صرف امور دیگر خانه می شود.
اما نکته ای که در اینجا وجود دارد این است که با کاهش تفریحات سالم و افزایش فشار روانی، افراد جامعه به سمت رفتارهای نابهنجار دیگری کشیده می شوند تا بتوانند به لذت های کاذب دست پیدا کنند. به طور مثال ما یک اختلال روانی به نام «پرخوری عصبی» داریم که در آن وقتی فرد، تحت فشار و استرس روانی قرار می گیرد، بدون آن که واقعا گرسنه باشد، مقدار زیادی غذا می خورد و به دنبال آن افزایش وزن را تجربه می کند. این حجم زیاد غذا برای فرد، حکم لذتی زود گذر و آنی را دارد که به وسیله آن فشار روانی وارد شده بر خود را کاهش می دهد. این یک نمونه از مصادیق کسب شادی است. این گونه رفتارهای نامناسب مانند مسکنی است که فرد با خوردن آن در یک دوره، احساس لذت کرده ولی در درازمدت تاثیر آن کاهش پیدا می کند. به نظر می رسد اکنون مهم ترین علت رفتارهای نامناسب بخصوص در نوجوانان و کودکان، احساس فشار روانی ناشی از کار است که با تفریح و سرگرمی های زودگذر و نامناسب پر می شود.
اقتدار منطقی والدین، جایگزین فرزندسالاریمهم ترین اهرمی که می توان به واسطه آن جامعه ای سالم را پی ریزی کرد، سبک تربیتی والدین است. رفتار، پاسخدهی و واکنش مناسب والدین نسبت به فرزند می تواند در شکل گیری شخصیت و پرورش استعداد و خصایص کودک مؤثر باشد.فرزند، والدین خود را به عنوان اولین و مهم ترین الگوی خود می بیند. او یاد می گیرد پدر و مادرش چگونه با یکدیگر برخورد می کنند و نسبت به رفتارهای او چه واکنشی از خود نشان می دهند.
دکتر فرتاش در این باره می گوید: یکی از مهم ترین ریشه های ایجاد رفتار نابهنجار، سبک تربیتی و حاکمیت فرزندپروری آسان گیر یا فرزندسالاری در خانواده هاست. از این رو آموختن جامعه پذیری به شکل صحیح یا پذیرفتن هنجارهای اجتماعی از زمان تولد، یکی از وظایف محوری والدین نسبت به بچه هاست، اما متاسفانه آنچه ما امروز شاهد آن هستیم، بیشتر گسترش سبک تربیتی فرزندسالاری است که در آن حاکمان اصلی، فرزندان هستند. پدر و مادر، توان و قدرت هدایت و جهت دهی رفتاری نسبت به فرزندان را از دست داده اند بنابراین کودک از همان ابتدای زندگی، کنترل رفتارهایش را به دست خود می گیرد و در تصمیم ها خودسرانه و بی اعتنا به دیدگاه های والدین عمل می کند، با گسترش چنین فضایی پدر و مادر به این باور می رسند که آنها فقط باید خدماتی را به فرزند خود ارائه دهند و کودک طبیعتا یاد می گیرد که رئیس اصلی خانه، اوست و والدین در پشت سرش قرار می گیرند.
متاسفانه این روند تربیتی در جامعه ما امروز به وفور دیده می شود؛ روندی که کودک، قدرت تصمیم گیری و هدایت موثر را از سوی والدین نمی بیند و به مرور زمان به این نتیجه می رسد که والدین فقط حکم ارائه دهنده امکانات را داشته و اوست که باید هدایت خود را به دست گیرد، اوست که در منزل تصمیم نهایی را می گیرد. در این شرایط وقتی بچه ها وارد جامعه می شوند، به جای این که با والدین خود همانندسازی کرده باشند با همسالان خود همانندسازی می کنند. اگر یک گروه از همسالان برای کاهش فشار روانی به قلیان و سیگار، لباس نامناسب، آرایش زننده یا مدل موی غربی روی آورد با آنها یکی شده و از آنها الگوبرداری می کند. فردی می شود کاملا شبیه به دوستان خود که هیچ هویت و پشتوانه ای قوی ندارد. در چنین شرایط بحرانی، پدر و مادر مانند افراد ضعیف در پشت او ایستاده اند و هیچ عکس العمل خاصی نسبت به تصمیم ها و رفتارهای فرزندشان از خود نشان نمی دهند. امروزه نظریه پردازان روان شناسی کودک بر این باورند که سبک تربیتی باید به سمت اقتدار منطقی سوق پیدا کند. سبکی که در آن ضمن احترام به فرزند، والدین قاطعانه با اشتباهات آنها برخورد می کنند و همیشه به عنوان الگوی تربیتی جلوتر از بچه ها قرار می گیرند.
تعادل هیجان و لذت دانش آموز در دستان معلمآموزش و پرورش یکی از اهرم های قوی جامعه محسوب می شود. نحوه تدریس و آموزش معلمان در چگونگی به کارگیری استعداد ها و نیازهای دانش آموزان بسیار حائز اهمیت است.
دکتر فرتاش معتقد است: معلمان باید سعی کنند پرسشهای امتحانی را در سطح متوسط کلاس مطرح کنند، زیرا مخاطب اصلی کلاس، دانش آموزانی با هوش متوسط هستند. از طرف دیگر حجم سنگین کتب و پرسشها باعث می شود که برخی بچه ها که هوش بالایی ندارند، عزت نفس پایینی را تجربه کرده یا در شکل شدیدتر ترک تحصیل کنند. این کودکان حال بدی دارند و برای بالا بردن هیجان و احساس لذت خود ممکن است دست به رفتارهای ناپسند اجتماعی بزنند. در واقع وقتی ما تاکید زیادی روی بحث آموزش داشته باشیم جایی برای پرورش باقی نمی ماند. از طرف دیگر، زمان بچه ها را نمی توان به دو قسمت تقسیم کرد، بنابراین معلم ریاضی، فیزیک یا شیمی باید هم آموزش دهد و هم به پرورش دانش آموزان بپردازد، زیرا برخی بچه ها دبیر شیمی و برخی دبیر ریاضی را می پسندند و اگر فقط یک متولی برای آموزش یا پرورش وجود داشته باشد، شاید بچه ها ارتباط لازم را با آن دبیر برقرار نکنند و نیاز آنها برآورده نشود. حجم بالای کتب نیز به پایین آوردن درجه شادی، لذت و اعتماد به نفس کودکان و نوجوانان کمک می کند که در نهایت ما شاهد آنیم که فرزندان جوان یک کشور به سمت رفتارهای ناپسند و نامعقولی کشیده می شوند تا بتوانند حرمت نفس و هیجان از دست رفته خود را بازگردانند.
