مهندس سردار زبیری کارشناس نظام مهندسی استان تهران: صنعت ساختمان به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد کشور، از دیرباز موضوع بحث و تبادل نظر کارشناسان و متخصصان فراوانی در زمینه های متعدد بوده و همواره صاحب نظران این رشته سعی در ارائه ی راه کارها و متدهای نوین در جهت بهبود و ارتقاء سطح کیفی و فنی این صنعت داشته اند. یکی از دغدغه های مهم کارشناسان به خصوص در حوزه‌ی اقتصاد، نقش این صنعت در میزان رشد اقتصادی کشور به صورت خرد و کلان می باشد. این اثرگذاری در بخش های مختلفی از مراحل ساخت یک ساختمان می تواند مورد توجه قرار گیرد. اما یکی از مهمترین آنها، سازوکار قیمت گذاری روی هر متر مربع از ساختمان ساخته شده است که در رابطه ای پایاپای با هزینه‌ی تمام شده‌ی تولید و ساخت می باشد. بنابراین در صورتی که بخواهیم به بخش اقتصادی مقوله‌ی ساخت و ساز مسکن بپردازیم، مطمئنا به ناچار باید توجهی ویژه به روند ساخت و مراحل مختلف اجرایی شدن آن داشته باشیم.
در پاره ای از موارد علی رغم طراحی و برنامه ریزی روند اجرا و ساخت دقیق سازه، به دلایل گوناگون از جمله عدم دقت کافی در هنگام اجرا و عدم استفاده از ابزار و ادوات دقیق نظارت برخی از هزینه های اضافی به یک پروژه تحمیل می شوند، که می توان با استفاده از علم نقشه برداری ساختمانی از بروز آنها جلوگیری کرد.
خوشبختانه طی سالیان اخیر اکثر روش ها، متدها و علوم روزآمد مهندسی که در سایر نقاط دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ توسط مهندسین و کارشناسان داخلی نیز به بهترین نحو به کار برده می‌شوند. اما یکی از بخش های دخیل در این امر که به نظر می رسد سرعت رشد و اثرگذاری آن به موازات سایر تخصص ها کمتر بوده نقشه برداری ساختمانی است. نقشه برداری راهکاریست است جهت کنترل و اندازه گیری به صورت کاملا دقیق که قابل قیاس با هیچ ابزار و خط کشی از لحاظ دقت اندازه گیری نیست. استفاده از نقشه برداری و تلفیق آن با سایر روش هایی که در مراحل مختلف ساخت دخیل هستند به علت جلوگیری از بروز اشتباهات ناشی از عدم دقت در ساخت و به تبع آن کاهش هزینه های سربار قادر خواهد بود در تعدیل این هزینه ها بسیار موثر باشد.
بدین منظور به صورت کاملا اجمالی و فارغ از ورود به مباحث تخصصی و فنی به بررسی نقش نقشه برداری ساختمانی (Construction Surveying)در مراحل مختلف ساخت می پردازیم.
تصور عمومی از نقشه برداری در تولید و ایجاد نقشه از زمین در مقیاس های مختلف خلاصه می شود حال آن که نقشه برداری به صورت عام شامل فیلد های گوناگونی مانند نقشه برداری زمینی(Land surveying)، سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، ژئودزی، سنجش از دور، فتوگرامتری، نقشه برداری ساختمانی (Construction surveying) و ... است. که در این مجال قصد داریم به شرح و بسط نقشه برداری ساختمانی بپردازیم.
در ساخت وساز در مقیاس های مختلف، از ابتدای شروع پروژه یعنی مراحل مطالعاتی و طراحی تا مراحل پایانی و اتمام پروژه رشته ها و تخصص های گوناگونی به همکاری پرداخته مراحل اجرای پروژه را به سرانجام می رسانند. یکی از این رشته ها که در سالهای اخیر در اجرای پروژه های ساختمانی نقش پر رنگ‌تری بر عهده داشته و روز به روز بر میزان اهمیت آن افزوده می شود نقشه برداری ساختمانی است.
در تصور رایج از نقشه برداری در ساخت و سازهای شهری؛ توجه عمده بر نقش حقوقی است که نقشه برداران در مراحل ابتدایی و انتهایی ساخت و ساز ایفا می کنند. حال آنکه یک کارشناس نقشه برداری می تواند در خلال مراحل مختلف ساخت چه در هنگام اجرا و چه در هنگام نظارت بر مراحل اجرا نقش مهمی ایفا نماید و از اتلاف هزینه ها در این صنعت جلوگیری کند.
برای بررسی این موضوع بهتر است نحوه ی اثرگذاری آن را به صورت موردی و در خلال مراحل مختلف ساخت یک پروژه، فارغ از مباحث فنی و تخصصی به زبانی ساده شرح دهیم.
نقش نقشه برداری در مراحل مختلف
• مراحل طراحی و مطالعاتی
• مراحل خاکبراری و پایدارسازی
• مراحل اجرای سازه و اسکلت
باید توجه داشت که شرایطی که در ادامه به بررسی آن می پردازیم، مختص پروژه های با مختصات بزرگ نبوده، تمام این موارد بدون توجه به بزرگی و یا کوچکی مقیاس پروژه قابل تامل است.
مراحل طراحی و مطالعاتی:
هر پروژه ای قبل از شروع دارای طرح و نقشه ای مشخص است که باید به تایید مراجع مربوطه برسد. تهیه این نقشه ها توسط طراح مستلزم داشتن اطلاعات کلی از ملک مورد نظر است که اسناد و مدارک مربوط به هر ملک این کلیات را برآورده می کنند. اما امروزه به دلیل ارزشمندتر شدن روز افزون هر متر مربع زمین، لزوم استفاده ی بهینه از هر سانتی متر مربع از فضای در اختیار ملک بیشتر احساس می شود. یک کارشناس نقشه برداری با تهیه نقشه های دقیق از زمین موجود که حدود اربعه، زوایا، بر ملک و همچنین تراز ارتفاعی خیابان ها و کوچه های مجاور ملک در آن به دقت تعیین شده است می تواند به طراح در خلق یک طرح بهینه و درست که بیشترین استفاده را از فضای موجود می نماید، کمک کند.
مراحل خاکبراری و پایدارسازی
در هنگام گودبرداری روش های مختلفی همچون سازه ی نگهبان، نیلینگ، انکراژ و ... برای پایدارسازی وجود دارند که بسته به شرایط هر پروژه از یکی از این روش ها استفاده می شود. فارغ از اینکه کدام یک از این تکنیک ها برای این منظور مناسب تر است، مهمترین بخش مراحل اجرایی عملیات پایدارسازی، کنترل دیواره ی گود یا به عبارتی مونیتور کردن و رفتارسنجی دیواره ی گود در حین اجرای عملیات است. روال کار بدین گونه است که کارشناسان نقشه برداری با نصب یک سری شیت در نقاط مختلف دیواره ی گود و ساختمان های همجوار و ساخت چند پیلار در محدوده ی گود به ایجاد شبکه ای از نقاط قابل کنترل پرداخته و به صورت منظم در فواصل زمانی معین این نقاط را قرائت کرده مورد کنترل قرار می دهند تا اگر احیانا نشست یا هر گونه حرکتی در دیواره گود مشاهده شد، مراتب به مسئولین عملیات گودبرداری اطلاع داده شده تا از هرگونه فروریزی، رانش و یا تخریب قبل از وقوع آن جلوگیری شود و بدین ترتیب می توان با کمترین هزینه از وقوع بسیاری از صدمات جانی و مالی احتمالی پیشگیری کرد.
دیگر کاربرد نقشه برداری در مرحله ی خاکبرداری تعیین دقیق کف پروژه یا به اصطلاح تعیین کد کف مگر با توجه به کدهای تعیین شده در نقشه‌های معماری است که به تبع آن می توان از اضافه برداشت محدوده توسط ماشین آلات جلوگیری کرد. ناگفته پیداست که وقوع چنین اتفاقاتی کافرما را متحمل چه میزان هزینه های اضافی می نماید. همچنین می توان جهت تعیین دقیق میزان حجم خاکبرداری و یا در صورت نیاز تعیین میزان دقیق سطح شاتکریت در پروژه هایی که از روش های پایدار سازی استفاده می کنند و همچنین کنترل صورت وضعیت ارائه شده از سوی پیمانکاران، از روش های نقشه برداری بهره برد.
مراحل اجرای سازه و اسکلت
در مرحله ساخت فونداسیون به کمک نقشه بردار می توان تمام مشخصات موجود در طرح سازه را با دقت بسیار بالا پیاده کرد. در حال حاضر روش مرسوم برای این کار استفاده از ابزار های سنتی همچون متر، ریسمان و شلنگ تراز است که ناگفته پیداست که چنین روش هایی دارای چه میزان خطا و اشتباه احتمالی خواهند بود. از آنجا که فونداسیون هر سازه ای دارای اهمیت فراوانی است، می توان با کمک گرفتن از یک نقشه بردار با تجربه و همچنین ابزار دقیق این کار از هرگونه جابجایی و پیچش در ستون ها و دیوارهای برشی پیشگیری کرده و به طور کلی تمام اجزای باربر پیش‌‌بینی شده در طرح سازه را با دقت بسیار بالایی اجرا کرد و به تبع آن از هر گونه از دست رفتن فضای مفید و قابل استفاده جلوگیری کرد. به طور مثال اگر در یک طرح سازه دو ستون با فاصله ای مشخص از هم جهت تامین دو پارکینگ طراحی شده باشند ولی در هنگام اجرا به دلیل استفاده از ابزار سنتی برای اندازه گیری ها و نبود ابزاری دقیق جهت کنترل و نظارت بر اجرای آن هر کدام از این ستون ها در هنگام ریشه گذاری فقط در حد چند سانتی متر به سمت یکدیگر متمایل شوند، این دهانه در نهایت تامین کننده ی فاصلی استاندارد پارکینگ نبوده و به هنگام اخذ مجوز پایان کار، سازنده را متحمل هزینه های هنگفت جهت جبران این اشتباه خواهد کرد. تجربه همکارانی که در پایان مراحل ساخت از طرف سازمان نظام مهندسی جهت تهیه نقشه های تفکیکی به یک ساختمان مراجعه می کنند ثابت کرده که در اکثر پروژه هایی که در آنها از روش ها و ابزار های سنتی برای اندازه گیری و کنترل استفاده شده، به خصوص در نقشه‌هایی که دارای تقارن از لحاظ هندسی نبوده و یا زوایای آن معمولا به اصطلاح گونیا نیست، چنین اشتباهاتی محتمل و حتی اجتناب ناپذیر است.
در سازه های بتنی هنگام اجرای ستون های طبقات مختلف و جهت جلوگیری از پیچش و خروج از مرکزیت ستون ها، کنترل دقیق تغییر مقطع های موجود در طبقات و همچنین کنترل تراز ارتفاعی طبقات مختلف می توان از کمک یک نقشه بردار استفاده کرد. همچنین کنترل شاقولی ستون ها تحت استاندارد های موجود، توسط نقشه بردار یکی از حیاتی ترین مراحل ساخت در سازه های فلزی است.
شایان ذکر است که بیشتر موارد و مراحل ذکر شده در این مقاله از نظر سازمانها و نهاد های متولی قانون گذاری در بخش ساختمان به ویژه در استان تهران اجباری نبوده و بیشتر سازندگان با این مقوله به صورت کاملا سلیقه ای برخورد میکنند. حال آنکه صنعت ساختمان در سالیان اخیر کارشناسان و مهندسان خبره و با تجربه ای را در این رابطه تربیت کرده که به تمام روش ها و استاندارد های روز در زمینه ساختمان آگاهی داشته و تمام توان خود را در جهت ارتقاء سطح کیفی اجرا به کار می بندند.
در انتها امید است که با استفاده از دانش نقشه برداری بتوان به بهترین سطح بهره وری و ایمنی در صنعت ساختمان نایل گردیم.
