تا زمان برگزاری مذاکرات صلح سوریه در آستانه قزاقستان زمان زیادی نمانده و این در حالی است که گویا تغییر و تحولات جدید درباره آرایش سیاسی بازیگران حاضر در این مذاکرات، در حال رخ دادن است. از هفته گذشته، زمزمه هایی در مورد حضور آمریکا در این مذاکرات به گوش رسیده و اکنون آنچه مشخص است، اینکه قرار است نمایندگان دونالد ترامپ، رئیس جمهور بعدی آمریکا، در این مذاکرات حضور یابند؛ مسأله ای که به شدت می تواند بر روند مذاکرات و خروجی آن تأثیرگذر باشد.
به گزارش «تابناک»؛ مطرح شدن حضور ایالات متحده در مذاکرات صلح سوریه، می تواند به عنوان یک فاکتور اساسی در تغییر آرایش سیاسی این مذاکرات عمل کند. این مسأله که از چندی پیش به شکلی ضمنی مطرح شده بود، اکنون با نزدیک شدن به زمان برگزاری مذاکرات در قزاقستان، به تدریج جنبه ای جدی تر به خود گرفته است و روسیه و ترکیه، از حضور ایالات متحده در این مذاکرات سخن به میان آورده اند.
به شکلی جالب توجه در ابتدا ترک ها موضوع حضور ایالات متحده در این مذاکرات را مطرح کردند که کمی پس از آن، روس ها در این باره اظهار کردند که حضور هر کشور دیگری در مذاکرات، باید با هماهنگی و موافقت هر سه کشور ایران، روسیه و ترکیه باشد؛ اما کمی بعد در هفته گذشته، لاوروف، وزیر امور خارجه پوتین به صراحت و رسما بیان کرد که از ایالات متحده برای شرکت در این مذاکرات دعوت شده است؛ البته نه دولت اوباما بلکه نمایندگان دولت جدید آمریکا.
این در حالی است که خبرگزاری اینترفکس روسیه خبر داد، قرار است ایالات متحده در این مذاکرات، به عنوان ناظر شرکت داشته باشد. این خبرگزاری به نقل از یک مقام آگاه آورده است، احتمالا هیأت روسی در مذاکرات آستانه توسط نماینده ویژه ریاست جمهوری در امور سوریه رهبری خواهد شد. ایالات متحده به عنوان عضو ناظر به این نشست دعوت شده است.
حضور آمریکا و تأثیر آن بر روند مذاکرات و آرایش سیاسی آنکاملا روشن است که ترکیه و روسیه، از ورود آمریکا به مذاکرات صلح سوریه استقبال می کنند. بر خلاف ایران که این مسأله را چندان به نفع مذاکرات ندانسته و روز گذشته نیز محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان بیان کرده است که ایران، آمریکا را به مذاکرات دعوت نکرده و مخالف حضورش در مذاکرات است.
دلایل روسیه و ترکیه برای حضور آمریکا اما کاملا مشخص است. ولادیمیر پوتین، مذاکرات آستانه را به عنوان نخستین قدم در راه آزمون آینده روابط میان روسیه و آمریکای ترامپ در نظر دارد و با توجه به هماهنگی های لفظی که این دو در سخنان خود پیرامون مسائل بین المللی دارند، مذاکرات صلح سوریه می تواند شروعی مناسب برای یک روابط هماهنگ و هارمونی در سیاست خارجی روسیه و آمریکا باشد.
از سوی دیگر، کاملا مشخص است که روسیه تا به اینجا آنچه از سوریه می خواسته، به دست آورده است: تثبیت قدرت خود به عنوان بازیگر تأثیرگذار و قدرت برتر در سوریه و خاورمیانه، تثبیت حضور خود در مناطق استراتژیک در لاذقیه و طرطوس و همچنین محدود کردن قدرت مانور تروریست های داعش که بخش هایی از آن در قفقاز شمالی می توانست دردسرهای جدی برای روس ها فراهم آورد.
از این پس، کافی است، روسیه با محدود کردن هزینه های خود در سوریه - که نمود آن را در کاهش تعداد نظامیان حاضر در این کشور می بینیم - تنها نقش پدرخوانده و میانجی را در مذاکرات سوریه بازی کرده و تلاش کند تا توازن لازم میان بازیگران درگیر - ترکیه و ایران - برای رسیدن به نتیجه مطلوب خود ـ که ثبات وضعیت فعلی به نفع منافع بلند مدت روسیه است ـ ایجاد کند.
از سوی دیگر، ترکیه که در پی شکست های اخیر روی زمین در سوریه و محدود شدن قدرت مانور معارضان مورد حمایت خود تن به شرکت در مذاکرات صلح و همراهی با روسیه و ایران داده است، به شدت از حضور آمریکا در این مذاکرات استقبال می کند. دلایل آن نیز کاملا مشخص است.
به تازگی ایالات متحده در پی نزدیکی ترکیه (یکی از اعضای مؤثر ناتو) به روسیه، حمایت های خود از عملیات های ترکیه در خاک سوریه را افزایش داده است تا همچنان ترکیه را نزدیک به خود نگاه داشته و دلجویی درخوری از سیاستمداران ترک داشته باشد. در همین زمینه، یک مقام آمریکایی، روز سه‌شنبه گفت که ائتلاف تحت رهبری آمریکا، چهار حمله هوایی در نزدیکی شهر «الباب» سوریه در حمایت از عملیات ترکیه در این منطقه انجام داد.
«جان دوریان»، سخنگوی ائتلاف تحت رهبری آمریکا گفت: «این حملات، نتیجه همکاری ادامه‌دار ما با ترکیه بود و ما فرصت را برای حمله به این مواضع، در راستای منافع دوجانبه‌مان مناسب دیدیم.» وی ادامه داد: «این چیزی است که انتظار داریم، همچنان شاهد انجام آن باشیم.»
قطعا تقویت ترکیه و نیروهای نظامی این کشور بر روی زمین در سوریه می تواند توازن قدرت نظامی ترک ها در برابر ایران را تقویت کند. هم اکنون بر روی زمین ایران، مؤثرترین و مقتدرترین بازیگر حاضر در صحنه سوریه است که بخش مهمی از عملیات آزادسازی حلب را نیز هدایت می کند. ضعف ترکیه و نیروهای وابسته به این کشور در سوریه در برابر ایران به معنی تأثیرگذاری بیشتر ایران در روند مذاکرات است که اکنون حضور آمریکا، می تواند هم در صحنه عملیاتی و هم در سناریو سیاسی وزنه را به سمت ترکیه سنگین سازد.
البته و قطعا حضور آمریکا در مذاکرات صلح سوریه، می تواند موضوع کردها را نیز به میان آورد. چندی پیش، خبر رسیده بود که مقامات روسی از سیاستمداران کرد در سوریه دعوت کرده اند، در مذاکرات برای ایجاد منطقه خودمختار در سوریه با دولت شرکت کنند. خبرگزاری اسپوتنیک با نقل این مسأله بیان کرده بود که ساز و کارهای لازم برای آن نیز در دستور کار مذاکرات قرار دارد. در نتیجه میتوان حدس زد که بخشی از مسأله حضور آمریکا در مذاکرات صلح آستانه، مربوط به موضوع کردها و حمایت ائتلاف آمریکا از این گروه در سوریه و آینده آن است.
چرخش میز به ضرر ایران و مسیرهای ممکن ایران آنچه به نظر می رسد، اینکه اکنون و تنها چند روز مانده به برگزاری رسمی مذاکرات در آستانه، شاهد تغییر و تحولات سیاسی و تاکتیکی در روند حاضر هستیم. قطعا حضور آمریکا و نمایندگان دونالد ترامپ می تواند منجر به تضعیف مواضع ایران و دولت سوریه در این مذاکرات شود که عملا با توجه به قدرت چانه زنی بالای آمریکایی ها با روس ها بر خروجی مذاکرات تأثیر جدی خواهد داشت.
هیچ بعید به نظر نمی رسد که دولت روسیه در این مذاکرات دست ایالات متحده را برای چیدمان دلخواه باز گذاشته تا بتواند صحنه مذاکرات در سوریه را به برگی برنده برای آینده روابط خود با دونالد ترامپ تبدیل سازد. در این شرایط و با توجه به نزدیکی مواضع ترکیه و آمریکا - دونالد ترامپ مسأله بشار اسد را بعد از داعش در اولویت قرار خواهد داد - و از سوی دیگر با توجه به احتمال همراهی روس ها با آمریکا، قدرت مانور ایران در این مذاکرات بسیار محدود خواهد بود.
شاید به همین دلیل است که محمد جواد ظریف، با حضور آمریکا در این مذاکرات مخالفت کرده است. در این شرایط، حضور ایران در آستانه با در نظر آوردن بالانس و توازن سیاسی احتمالی، می تواند منجر به امتیازگیری ترک ها به ضرر ایران و بشار اسد و خط مقاومت باشد.
اگر این مسأله قبل از مذاکرات حل و رفع نشود و همچنان اصرار روسیه و ترکیه بر حضور آمریکا در این مذاکرات باشد، در این شرایط، ایران دو راه متفاوت پیش روی خود خواهد داشت؛ نخست استفاده از تاکتیک اطناب در مذاکرات و طولانی کردن روند سیاسی مذاکرات با پافشاری بر خواسته های خود و دولت بشار اسد در سوریه. در این شرایط ایران می تواند همزمان با طولانی شدن روند مذاکرات در آستانه، قدم بعدی روسیه و آمریکا ـ که تمرکز بر مبارزه با داعش است ـ را به تعویق انداخته و ضمن بالا بردن هزینه ها برای ترکیه به این طریق، بخش مهمی از خواسته های خود در مذاکرات را به دست آورد.
البته کاملا مشخص است که در این شرایط ایران نخواهد توانست به خواسته های حداکثری خود در رابطه با سوریه دست پیدا کند؛ اما این تاکتیک می تواند با خرید زمان به نفع ایران و به ضرر روسیه، ترکیه و آمریکا منجر به آن شود که ترازوی سیاسی تا حدی به نفع ایران متعادل شود.
از سوی دیگر، این تاکتیک خطراتی نیز دارد که می توان از جمله آنها، به متهم شدن ایران به کارشکنی در روند مذاکرات اشاره کرد. همچنین امکان ضعیفی برای به بن بست رسیدن مذاکرات در این شرایط نیز وجود دارد که اساسا خواسته ایران نیست.
اما تاکتیک دومی که ایران می تواند به آن دست آویزد، استفاده از قدرت برتر خود روی زمین در سوریه است. هم روس ها، هم ترک ها و هم آمریکایی ها به وضوح می دانند که حضور ایران در سوریه برای قدم مهم تر آنها یعنی مبارزه با داعش، بسیار اساسی و ضروری است؛ ضمن آنکه از توان ایران برای بر هم زدن تعادل نیروها در سوریه نیز به خوبی آگاه هستند و همچنین می دانند که اگر ایران با نتایج مذاکرات همراهی نداشته باشد، آینده روند سیاسی صلح در سوریه بر باد خواهد رفت.
در این شرایط، ایران می تواند برای متعادل کردن آرایش سیاسی در مذاکرات روی برگ برنده خود سرمایه گذاری کرده و نیروهای مقاومت را به عنوان یک فاکتور اساسی در این مذاکرات مد نظر قرار دهد؛ اما این تاکتیک نیز ریسک خاص خود را دارد، زیرا می تواند منجر به آن شود که مشروعیت حضور ایران در سوریه را به چالش بکشد. این مهمترین برگ برنده ایران در سوریه و شرط بندی بر آن برای بازی باید بسیار حساب شده و دقیق باشد.
باید پذیرفت که روسها کار خود را در سوریه تقریبا تمام شده می بینند و اکنون مذاکرات آستانه برای آنها، حکم یک ساز و کار نهایی را دارد تا به واسطه آن، وضعیت کنونی را به ثبات برسانند. این مهمترین نکته برای روسیه است و در راه رسیدن به آن ایران و اهداف ایران چندان اهمیتی برای روس ها ندارد. در نظر پوتین آینده ثبات در سوریه و حفظ دستاوردهای پوتین در این کشور، حتی به قیمت قربانی کردن دولت اسد و آینده روابط با دونالد ترامپ، بسیار مهم تر از ایران و منافع ایران است.
همچنین باید قبول کرد که همراهی ترکیه با مذاکرات صلح به هیچ وجه به معنی عقب نشینی اردوغان از تلاش های خود برای سرنگونی اسد نیست. ترکیه همچنان سمپاتی بیشتری با عربستان نسبت به ایران دارد و آن گونه که عادل الجبیر نیز بیان کرده، ترک ها هیچ تغییری در مواضع خود در مورد سوریه نداده اند.
باید قبول کرد که ایران و دولت سوریه، اکنون در مذاکرات آستانه تنها هستند و حتی قبل از حضور آمریکا در این مذاکرات نیز برای رسیدن به اهداف و منافع حیاتی خود کاری مشکل در پیش داشتند. اکنون حضور آمریکا در این مذاکرات، مسأله را برای ایران و بشار اسد بسیار پیچیده تر ساخته و حساسیت آن را به مراتب افزایش داده است.
