تشکیل معاونت دیپلماسی اقتصادی در وزارت‌خارجه/ تمرکز بر موضوع همسایگان ایران بیشتر می‌شود/ سرنوشت برجام در ساختار جدید وزارت‌خارجه/ شورای مشورتی متشکل از وزیران و سفیران سابق تشکیل می‌شود

مقدمه: «محمدجواد ظریف» در برنامه گفت و گوی ویژه خبری ۲۹ مرداد ماه تغییراتی که در وزارت امور خارجه دولت دوازدهم شکل خواهد گرفت را تشریح می کند؛ موضوعی که آن را در جلسه رأی اعتماد در مجلس شورای اسلامی هم مطرح کرده و گفته بود که به منظور پررنگ تر کردن اقدامات اقتصادی و جلوگیری از بروکراسی و چابک سازی ساختار این وزارتخانه مهم اقدامات مهمی انجام خواهد شد. 

ضرورت های تغییر در ساختار وزارت امور خارجه، چرایی تغییر و چگونگی انجام تغییرات از مهمترین موضوعاتی است که این روزها دستگاه دیپلماسی کشورمان با آن روبه روست؛ موضوعی که باعث شده با نظر وزیر امور خارجه و مدیران ارشد این وزارتخانه و کارشناسان خبره ساختار وزارت امور خارجه را دستخوش تغییر قرار دهد و به همین دلیل و باتوجه به تصویب چارت مورد نظر به زودی شاهد تغییرات اساسی و جدی در دستگاه دیپلماسی برای کارآمدتر کردن سیستم و به روز کردن آن خواهیم بود.

* خبرنگار تابناک: دغدغه ای وجود داشت که شاید این معاونت مجزای اقتصادی یک فشاری از بیرون به وزارت امور خارجه باشد مثل قضیه رایزن های فرهنگی یا وابستگان نظامی که وزارت خارجه های اقتصادی در کنار سفیر یک نماینده ای را به سفارتخانه ها بفرستند که سفیر کار سیاسی بکند و آن نماینده کار اقتصادی که حاصل این مسأله ایجاد یک کار موازی در سفارتخانه های ایران در خارج از کشور خواهد بود، این یک نگرانی است که نمی دانم در موضوع ساختار به آن فکر کرده اید یا خیر؟ بحث دیگر هم اینکه بالاخره وزارت خارجه خودش نیروی اقتصادی تربیت کند و چرا مجزا اقتصاددان جذب کند؟ یعنی نیروهایی جذب کند که هم تربیت دیپلماتیک بشوند و هم علم اقتصاد را بیاموزند؛ در حقیقت رویکرد وزارت امور خارجه تربیت نیروهای سیاست دان اقتصاددان باشد، روی این دو مسأله در وزارت خارجه بحث شده است یا خیر؟

- مهدی دانش یزدی، معاون اداری و مالی وزارت امور خارجه: بله، در مورد همه اینها بحث شده است.

- وقتی قرار شد این تغییر ساختار صورت بگیرد، مبنای این کار باید بر محور قوانین جاری کشور باشد و خارج از آن کاری نشود. این برای آقای دکتر ظریف بسیار اهمیت داشت که موازین و قوانین روز در وزارت خارجه جاری باشد و ما تافته جدا بافته ای نباشیم. به همین دلیل، معاونت ها در پنج معاونت محدود شد. ما در ساختار کنونی، شش معاون داریم، اما بنا بر قانون مدیریت هر دستگاه دولتی باید پنج معاون داشته باشد که ما هم برای اجرای این قانون تلاش کردیم.

بحث این بود که رئیس جمهور و همچنین مجلس و کارشناسان بیرونی وزارت امور خارجه همه از وزارتخانه انتظار داشته و دارند که سیاست خارجی کشور اقتصادمحور باشد. شما ببینید در چند سال اخیر، عموما شعارهایی که از سوی مقام معظم رهبری برای سال های مختلف انتخاب شده، محوریت اقتصادی داشته اند؛ لذا شما اگر بخواهید سیاست خارجی مبتنی بر اقتصاد را اجرا کنید، لاجرم باید توجه جدی تری به بعد اقتصادی روابط دوجانبه با کشورها داشته باشید. برای اینکه این کار مغفول نماند، پیش بینی شد که الان نیاز است، ما یک معاونت دیپلماسی اقتصادی در وزارت امور خارجه جدای از معاونت های سیاسی داشته باشیم.

چرا معاونت دیپلماسی اقتصادی در وزارت خارجه تشکیل می‌شود؟

پس از بررسی های مختلف به این نتیجه رسیدیم که یک معاونت دیپلماسی اقتصادی در ساختار وزارت امور خارجه تشکیل شود. حالا چرا دیپلماسی اقتصادی؟ چون در واقع کار وزارت امور خارجه، اقتصادی نیست، کار سیاست خارجی است و وزارت امور خارجه دستگاه دیپلماسی کشور است.

* یعنی معاونت دیپلماسی اقتصادی در عین اینکه می خواهد پیگیر توسعه روابط اقتصادی باشد، به دنبال این است که سیاست گذاری های اولیه را انجام دهد؛ با این تأکید که کار اصلی وزارت امور خارجه، مسأله دیپلماسی است؟

نمی‌خواهیم در کار وزارتخانه‌های اقتصادی دخالت کنیم

- کار اقتصادی اگر کار بانکی است، کار بانک مرکزی است، اگر مسأله اقتصادی است، کار وزارت امور اقتصاد و دارایی است و اگر کار بازرگانی است، کار وزارت صنعت، معدن و تجارت است. این کار آنهاست؛ وزارت خارجه به هیچ عنوان قصد نداشته و ندارد در کار وزارتخانه های دیگر مداخله کرده یا بخواهد برخی از وظایف و مسئولیت های آنان را بر عهده بگیرد، این با ذات کار وزارت امور خارجه منافات دارد. اما وزارت خارجه نباید و نمی تواند دور از مسائل اقتصاد بین الملل باشد و باید نقش اساسی و حیاتی در این زمینه ایفا کند. بنابراین شما دیپلماسی اقتصادی را در وزارت امور خارجه با این نگاه ببینید که قرار است کمک کننده تمام دستگاه هایی باشد که در این زمینه در کشور فعال هستند.

ما شمار چشمگیری فارغ التحصیل رشته های اقتصادی در وزارت امور خارجه داریم؛ رشته هایی نظیر اقتصاد، مدیریت، مالی، بازرگانی و ... به اضافه ما تعداد قابل توجهی دیپلمات ارشد داریم و نزدیک 650 رایزن یک داریم که شامل دیپلمات هایی با سابقه کاری بین 25 تا 30 سال می شوند. اینها دیپلمات های ارشد ما هستند که هر یک دست کم سه تا چهار مأموریت ثابت خارج از کشور رفته اند، اینها زمانی که خارج از کشور بوده اند که صرفا در خصوص موضوعات سیاسی مذاکره نمی کرده اند، بلکه در بحث های اقتصادی دو جانبه هم درگیر بوده اند. ما با کشورهایی کمیسیون مشترک داریم که عمده و زیربنای این کمیسیون های مشترک همکاری های اقتصادی، تجاری و بانکی است، کار به واسطه همین کارشناسان انجام می شده و اگر الان در معاونت دیپلماسی اقتصادی قرار بگیرند، متوجه هستند که اولویت کارشان امور اقتصادی است نه سیاسی. بنابراین وزارت خارجه در این زمینه نگرانی آنچنانی ندارد.

اگر نیاز به کارشناس اقتصادی باشد از راه های قانونی اقدام می‌کنیم

از طرفی اگر وزارت امور خارجه احساس کند که به یکسری کارشناس اقتصادی نیاز دارد، مکانیزم های قانونی آن وجود دارد. می توانیم به سازمان امور اداری و استخدامی مسأله را اطلاع بدهیم و از طریق سازمان سنجش آزمون مربوط برگزار شده و طی این فرآیند نسبت به جذب نیروهای مورد نیاز اقدام کنیم. حتی برای دانشجویان خودمان در دانشکده روابط بین الملل با توجه به اینکه اساتید خوبی در حوزه اقتصاد بین الملل داریم و دروس و واحدهای اقتصادی زیادی را دانشجویان این دانشکده می گذرانند، نگرانی از این بابت نداریم.

نکته دوم درباره این تغییر ساختار در وزارت امور خارجه این بود که معاونت دیپلماسی اقتصادی و معاونت سیاسی باید مکمل یکدیگر باشند، نه اینکه یکدیگر را خنثی کرده و یا در کار اصطکاک ایجاد کنند. این نکته ای بسیار ظریف است. اگر وضعیتی وجود بیاید که این دو معاونت بخواهند با یکدیگر رقابت کنند، این ضرر زننده است و این کار هم از نظر دکتر ظریف و هم از منظر سایر مدیران ارشد وزارتخانه نادرست خوانده شده است. به همین دلیل است که در چارت فعلی ادارات کل منطقه ای که وجود داشته، تقسیم نشده اند تا ضمن اینکه زیر نظر وزیر کار می کنند، مکلف شده اند که همزمان به معاون سیاسی و معاون دیپلماسی اقتصادی سرویس بدهند.

* یعنی معاون دیپلماسی اقتصادی نیروی جدیدی ندارد؟

اداره جداگانه برای خدمات‌رسانی به معاونت دیپلماسی اقتصادی تشکیل نمی‌شود

- نخیر، از همین نیروهای موجود استفاده می کند با تجربه اقتصادی. همین الانی که ما معاونت دیپلماسی اقتصادی نداریم، یک بخش اقتصادی داریم که زیر نظر قائم مقام وزارت امور خارجه کار می کند و مدیر کل دارد که اتفاقا بسیار هم فعال هستند که در چارت جدید منسجم می شوند. ما نیامده ایم اداره جداگانه ای تأسیس بکنیم که بخواهد صرفا به معاونت دیپلماسی اقتصادی سرویس بدهد، همین کارکنان، همین ادارات و همین نیروهای فعلی مکلف هستند که در چارت جدید سرویس های لازم را هم به معاون سیاسی و هم به معاون دیپلماسی اقتصادی بدهند.

* این شیوه کار را تخصصی تر هم می کند به نوعی؟

اعلام شیوه جدید کار در وزارت امور خارجه

- بله، کاملا تخصصی تر می شود؛ یعنی اگر تا پیش از این وزیر با معاونان سر و کار داشت، امروز مستقیم با خود مدیران کل ارتباط پیدا می کند. هرچند وزیر با هر کسی در وزارتخانه بخواهد، می تواند ارتباط برقرار کند، اما بعد از این مدیران کل می دانند، علاوه بر اینکه مستقیما با وزیر در ارتباط هستند باید به هر دو معاونت خدمت ارائه کنند. ضمن اینکه معاون دیپلماسی اقتصادی و معاون سیاسی هم باید با یکدیگر هماهنگ باشند.

* آنچه در خصوص تغییر ساختار وزارت خارجه در جامعه شنیده شده صرفا به تشکیل یک معاونت دیپلماسی اقتصادی تقلیل یافته است، در حالی که این تغییر ساختار بسیار گسترده تر از این است، در این خصوص برای آگاهی بیشتر مردم و جامعه توضیح می دهید که چه اتفاقاتی در تغییر ساختار جدید وزارت امور خارجه شکل خواهد گرفت؟

افزایش تمرکز بر موضوع همسایگان ایران در ساختار جدید وزارت خارجه

- ادارات کل وزارت خارجه در ساختار جدید بر اساس شرح وظایفی که دارند، منسجم تر شده اند. ما در وزارتخانه اداره کلی داریم که مثلا بسیار بسیار حجم کار گسترده ای دارند و در مقابل اداره کلی هست که کار کمتری دارد، در چارت جدید سعی شده توازن حجم کار ادارات کل حفظ شود. نکته دوم این است که کار همسایگان خیلی جدی تر از گذشته تلقی شود.

در برنامه ای که آقای دکتر ظریف در جریان رأی اعتماد به مجلس داد، دو اولویت اصلی ایشان برای وزارت خارجه دولت دوازدهم منطقه و اقتصاد مقاومتی است. وضعیت فعلی منطقه مطلوب نیست، هرچند بسیاری از آنچه اتفاق افتاده، ارتباطی به وزارت امور خارجه ندارد، این وزارتخانه نمی تواند به وضعیت موجود منطقه بی تفاوت باشد، لذا در چارت جدید شرایط به نحوی پیش بینی شده که ادارات کلی که به امور همسایگان می پردازند، بسیار نقش اساسی دارند و اینها باید با جدیت بیشتری نسبت به گذشته اقدامات خود را دنبال کنند.

تشکیل شورای مشورتی برای بهره‌گیری از تجربه وزیران و سفیران سابق

البته برخی تشکیلات جدید هم پیش بینی شده است، مثل اینکه وزیر امور خارجه نظرش بر این بود که یک شورای مشورتی راهبری هم تشکیل بشود که این شورا هم الان به نحوی غیر رسمی و گاه به گاه تشکیل جلسه داده است، ولی رسمیت آنچنانی نداشته است. الان مصوب شده که این شورا تشکیل شده و بارها جلسات خود را برگزار کند. ترکیب این شورا متشکل از وزیران، معاونان وزیران، سفیران، سرکنسول ها و مقامات سابق وزارت امور خارجه خواهد بود.

ما الان در کشور یک مجموعه بسیار ارزشمند و ارزنده ای داریم که در وزارت خارجه مشغول به فعالیت بوده اند، این افراد از وزیر گرفته تا سفیر و حتی کارشناسان برجسته را شامل می شوند. متأسفانه از وجود این افراد آن طور که باید و شاید استفاده نمی شود، در حالی که اینها دریایی از تجربه هستند و می شود از فکر، توان و رایزنی با آنها استفاده کرد. این شورای مشورتی یکی از مواردی است که قرار است تشکیل بشود و مصوبه آن هم الان آمده است.

بخش آموزش وزارت امور خارجه که مختص آموزش همکاران است، در اختیار بخش اداری قرار گرفته است. سعی شده در معاونت اداری مالی امور مربوط به جذب، تربیت، حفظ و خروج نیرو متمرکز شود و به همین دلیل گزینش و آموزش زیر نظر معاونت اداری و مالی قرار گرفت تا تمرکز لازم انجام شود.

* الان کار معاونت سیاسی با ادغام معاونت های منطقه ای سنگین نشده است، مثلا در بحث برجام بعد از این کارها چگونه دنبال خواهد شد؟

انتقال پیگیری برجام از معاونت بین‌الملل به معاونت سیاسی

- یکی از اتفاقاتی طبق چارت جدید صورت گرفته است، امور مربوط به برجام زیر نظر معاونت سیاسی قرار گرفت، در حالی که پیش از این مسائل و امور مربوط به برجام زیر نظر معاونت بین الملل بود. خب برجام الان یک بحث کاملا سیاسی شده است و امور فنی و تکنیکی حل و فصل شده و پیگیری امور برجام الان یک مساله دیپلماتیک و سیاسی است و لذا این مساله طبق چارت جدید از معاونت بین الملل به معاونت سیاسی واگذار شد. خب هر کدام از این معاونت ها انبوهی از کار دارد و لذا خیلی سخت است که بگوییم کار کدامیک سنگین تر یا سبک تر شده است.

ممکن است لحاظ کمیت کار یکی کم و یا دیگری افزایش یافته باشد، اما کیفیت کار برای همه معاونت ها یکسان است. در چارت جدید تلاش بر این بوده که نظام مدیریتی بر اساس قانون موجود یعنی قانون مدیریت تنظیم شود و باهدف چابک سازی دستگاه دیپلماسی و کوچک سازی دستگاه اجرا شود. البته به هم زدن یک دستگاه و تنظیم آن با ساختار جدید که سنوات طولانی طبق رویه دیگری کار کرده است، نیازمند گذر زمان است. ممکن است برخی موضوعات در اجرا با مشکل مواجه شود، اما اگر ساختار گذشته پاسخگوی نیازها بود خب طبیعتا کسی دنبال تغییر ساختار نمی رفت و لذا زمان خواهد برد تا کارشناسان، معاونان و ... با این ساختار آشنا و هماهنگ شوند.