علی عبدالله صالح که بود و چه نقشی در سیاست یمن داشت؟

هرچند درگیری در یمن هنوز ادامه دارد و وضعیت بغرنجی بر این کشور حاکم است و دولت‌های عربی همسایه این کشور، در حال طرح ریزی نقشه‌های جدید برای این کشور هستند، امروز پرونده زندگی علی عبدالله صالح، رئیس جمهور سابق یمن بسته شد.

به گزارش «تابناک»، پیشتر رویترز گزارش داده بود که خانه رئیس جمهور پیشین یمن منفجر شده و ادعا کرده بود، این انفجار توسط انصارالله یمن صورت گرفته است، حال آنکه منابع محلی یمنی مدعی شده اند، علی عبدالله صالح، رئیس جمهوری سابق یمن در حال فرار از صنعا کشته شد. بر اساس این خبر وی با خودروی زرهی در حال فرار از صنعا بوده و علاوه بر علی عبدالله صالح، «عارف زوکا» معاون وی و «یاسر العواضی» دبیرکل حزب کنگره ملی نیز کشته شدند.

در ادامه مروری می‌کنیم بر زندگی سیاسی و مواضع علی عبدالله صالح در یمن از آغاز زمامداری تا مرگ.

علی عبدالله صالح که متولد روستای بیت الأحمر صنعا در سال ۱۹۴۲ میلادی بود، در سال ۱۹۵۸ به نیرو‌های مسلح یمن پیوست. صالح در دوران انقلاب یمن در سال‌های دهه ۶۰ میلادی به دفاع از جمهوری و انقلاب پرداخت و در سال ۱۹۶۳ به درجه ستوان دومی رسید. علی عبدالله در سال ۱۹۵۸ به ارتش یمن پیوست و در سال ۱۹۶۲ در طراحی و اجرای کودتا علیه شاه یمن دست داشت. عبدالله صالح تا قبل از ریاست جمهوری در پست‌هایی مثل معاون فرمانده و رئیس ستاد کل پس از ترور رئیس‌جمهور یمن در سال ۱۹۷۸، دبیر کلی کنگره عمومی مردم در سال ۱۹۸۲ و ریاست جمهوری کشور یمن شمالی از سال ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۰ را بر عهده داشت.

جایگاه صالح در ساختار سیاسی نظامی یمن

قبل از اتحاد یمن شمالی و جنوبی، یمن جنوبی تنها کشور خاورمیانه بود که نظام کمونیستی مبتنی بر ایدئولوژی لنینیستی ـ مارکسیستی را پذیرفته بود و تحت کنترل حزب سوسیالیستی یمن قرار داشت. در یمن شمالی نیز تشکیل احزاب سیاسی ممنوع بود و حزب «کنگرۀ عمومی خلق» حکومت را در اختیار داشت. سال ۱۹۹۰. که یمن شمالی و یمن جنوبی متحد شدند، هدایت این کشور در اختیار «شورای ریاست جمهوری قرار گرفت که پنج عضو شامل سه تن از یمن شمالی و دو تن از یمن جنوبی داشت و علی عبدالله صالح نیز ریاست این شورا را به عنوان رئیس‌جمهور بر عهده داشت.

صالح به عنوان رئیس‌جمهور یمن شمالی، رئیس‌جمهور یمن متحد شد و بین یمن شمالی و جنوبی توافق شد که قدرت به شکل ۵۰-۵۰ تقسیم شود و اگر وزیری از یمن شمالی بود، معاون وزیر از یمن جنوبی باشد. در بُعد نظامی نیز وزیر دفاع از یمن جنوبی و فرماندۀ ارتش هم از یمن شمالی بود.
قانون اساسی یمن در همه ‏پرسی روز ۱۶ می ۱۹۹۱ م. تصویب شد. در این قانون، شکل حکومت یمن «جمهوری» و شریعت اسلامی مبنای حقوق این کشور اعلام شد. اما تقسیم قدرت ۵۰-۵۰ چندان در یمن جدید دوام نیاورد. در ماه می ۱۹۹۴ م. میان یمن شمالی و جنوبی جنگ در‏ گرفت.

بعد از پایان جنگ، حزب سوسیالیست از دولت ائتلافی یمن اخراج شد، اما ۵۳ عضو حزب سوسیالیست اجازه یافتند به فعالیت سیاسی خود ادامه ‏دهند و در پارلمان بمانند، زیرا آن‌ها در طول بحران سیاسی باقی ماندن در صنعا را انتخاب کرده ‏بودند. پس از جنگ، بدون اینکه هیچ رفراندومی برگزار شود، در قانون اساسی یمن اصلاحات مهمی ایجاد شد؛ از جمله، حذف شورای ریاست جمهوری و ایجاد مقام ریاست جمهوری. عبدالله صالح، «عبدربه منصور هادی» را به عنوان معاون خود جایگزین سالم البیض کرد. منصور هادی که از اعضای یمن جنوبی بود، به حزب کنگرۀ عمومی خلق پیوست. بدین ترتیب، نظام سیاسی جدید یمن شکل گرفت و تا سال ۲۰۱۲ که صالح از قدرت کنار رفت، پابرجا بود.

آغاز یک زمامداری پر التهاب

اولین انتخابات سراسری ریاست جمهوری یمن در سپتامبر ۱۹۹۹ م. برگزار شد. طبق قانون اساسی اصلاح شدۀ یمن، یک نامزد انتخابات ریاست جمهوری باید حمایت حداقل ۱۰ درصد اعضای پارلمان را به دست آورد و حداقل دو نامزد هم باید برای ریاست‌جمهوری حضور داشته‏ باشند. حزب «الاصلاح» به عنوان بزرگ‌ترین حزب مخالف، هیچ نامزدی را برای انتخابات معرفی نکرد. حزب سوسیالیست و دیگر احزاب مخالف هم انتخابات را تحریم کرده بودند. انتخابات میان عبدالله صالح و «نجیب قحطان اشابی» ـ اولین رئیس‌جمهور جمهوری خلق یمن جنوبی ـ برگزار شد و عبدالله صالح به آسانی با کسب ۹۶.۳ درصد آرا، به مدت پنج سال رئیس‌جمهور یمن شد.

عبدالله صالح در آگوست سال ۲۰۰۰ م. پیشنهاد اصلاح قانون اساسی را به پارلمان یمن ارائه کرد. مطابق این پیشنهاد، مدت ریاست جمهوری یمن از پنج به هفت سال و مدت عضویت در پارلمان هم از چهار به شش سال افزایش یافت. طبق اصلاحیۀ جدید، حداقل سه نامزد باید در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت کنند و باید حمایت 5 درصد پارلمان، یعنی حمایت ۲۱ عضو پارلمان را داشته ‏باشند. پارلمان پیشنهاد‌های صالح را تصویب کرد؛ لذا، دورۀ ریاست‌جمهوری یمن تا سال ۲۰۰۶ م. ادامه یافت. در این سال، وی با کسب ۷۷ درصد آرا، برای دومین بار رئیس‌جمهور یمن شد.

هرچند قانون اساسی یمن نظام چندحزبی را برای این کشور تعیین کرد، در طول دوران حکومت صالح بر یمن متحد، تنها حزب کنگرۀ عمومی مردمی به ریاست عبدالله صالح در این کشور فعالیت رسمی داشت. به عبارت دیگر، علی عبدالله صالح که از سال ۱۹۷۸ رئیس‌جمهور یمن شمالی و سپس از ۱۹۹۰ رئیس جمهور یمن متحد شد، نقش مهمی در دور شدن یمن از دموکراسی داشت.

بهار عربی و کناره گیری علی عبدالله صالح

در آغاز سال ۲۰۱۱ م. یمن همانند اغلب کشور‌های عربی با اعتراض‏ های گستردۀ مردمی مواجه شد. فقر زیاد، نبود دموکراسی، فساد گستردۀ مقامات حکومتی، دولت ناکام و وابسته و همچنین شکاف گسترده میان مردم و حکومت، از عمده‏ترین دلایل بروز اعتراض‏‏های ضد حکومتی در یمن بود. مردم معترض یمن خواستار پایان رژیم علی عبدالله صالح بودند، اما صالح در واکنش به خواست مردم، اعلام کرد برای انتخابات سال ۲۰۱۳ م. نامزد نخواهد شد و قدرت را نیز به پسرش منتقل نخواهد کرد. این اظهارات صالح نیز مورد موافقت مردم قرار نگرفت و مردم خواستار کناره ‏گیری فوری وی از قدرت شدند. پیوستن برخی از مخالفان قدرتمند صالح به معترضان، سبب افزایش فشار و تقویت اعتراض‏ های ضد حکومتی در یمن شد.

زخمی شدن او در جریان اعتراض ‏ها و سوء‌قصد به او، موجب شد وی و حامیانش عزم جدی مردم یمن برای برکنار کردنش از قدرت را بپذیرند. شورای همکاری خلیج فارس با پذیرش کناره ‏گیری صالح از قدرت و انتقال قدرت به منصور هادی، سعی کرد از تغییر ساختار رژیم یمن و تحقق انقلاب مردمی این کشور جلوگیری کند. بر این اساس، صالح مطابق طرح شورای همکاری خلیج فارس و آمریکا از قدرت کنار رفت. پارلمان یمن نیز در ژانویه ۲۰۱۲ م. علی عبدالله صالح را از هرگونه تعقیب و مجازات به خاطر جرایم مرتکب شده معاف کرد.

 اتحاد و جدایی حوثی‌ها از علی عبدالله صالح

محمد عجم، کارشناس مسائل غرب آسیا معتقد است: حوثی‌ها از سال ۲۰۰۴ تا سقوط علی عبدالله صالح ۶ مرحله با ارتش و دولت، نبرد داخلی داشته اند و در انقلاب بهار ‏عربی یمن نقش به سزایی داشتند، اما در سال ۲۰۱۴ میلادی بنا به چراغ سبز و اعلام دوستی صالح، حوثی‌ها به صنعا حمله و کنترل دولت را به دست گرفتند که عربستان آنرا کودتا علیه دولت قانونی ‏منصور هادی نامید و جنگ داخلی در یمن شکل گرفت. حوثی‌ها، ضمن ائتلاف با ارتش و ‏نیرو‌های وفادار به علی عبدالله صالح، با حمله به عدن، پایتخت موقت عبد ربه منصور هادی، رئیس ‏جمهوری یمن، او را وادار به استعفا کردند. در پی این رویداد، نیرو‌های ائتلاف به ‏رهبری عربستان‌سعودی با حوثی‌ها وارد جنگ همه جانبه‌ای شدند‎ که تا کنون یمن را به کشوری از ‏هم پاشیده و فلاکت زده تبدیل کرده است.

عربستان دشمن تاریخی یمن است

علی عبدالله صالح رئیس جمهور پیشین یمن سه ماه پیش از کشته شدن در اظهار نظری متفاوت گفته بود: عربستان سعودی دشمن تاریخی ملت یمن است.

صالح گفته بود: عربستان روشی که امروز در حمله به یمن در پیش گرفته است، همان روشی است که مردم یمن در انقلاب ۲۶ سپتامپر (انقلابی است که ضد پادشاهی متوکلی یمن در شمال یمن سال ۱۹۶۲ صورت گرفت) با آن مواجه شده بودند. انقلاب یمن و نظام جمهوری ادامه خواهد داشت، حال حملات و اقدامات متجاوزانه دشمن هر اندازه می‌خواهد باشد. عربستان دشمن تاریخی ملت یمن است و این اولین باری نیست که مردم یمن با دشمن سعودی مقابله می‌کنند.

ادعای ارتباط صالح با عربستان

اما با آغاز درگیری میان انصارالله و طرفداران صالح، اظهارات طریفین درگیری همراه با اتهاماتی بود که در دوره اتحاد خبری از آن نبود. «محمد عبدالسلام» سخنگوی گروه انصارالله شنبه گذشته در گفت وگویی تلویزیونی گفته است: اطلاعاتی در دست داریم که نشان می‌دهد، علی عبدالله صالح با عربستان ارتباط دارد. عبدالسلام با اشاره به اعلام این که امنیت بر شهر صنعا حکمفرماست و دستگاه‌های رسمی، مؤسسات دولتی در این شهر را به کنترل خود درآوردند، افزود: مردم یمن به درخواست شبه نظامیان (هواداران صالح) برای برپایی تجمع اعتراض آمیز پاسخ مثبت ندادند.

سخنگوی جنبش انصارالله یمن همچنین با بیان این که سعودی‌ها و صالح در صدد راه اندازی کودتا بودند و اقدام کنونی آنان نیز برای همین منظور صورت می‌گیرد، اظهار کرد: ریاض برای (آموزش هواداران صالح) اقدام به برپایی اردوگاه‌های آموزشی کرد.

عبدالله صالح که ریاست حزب «کنگره مردمی» را بر عهده داشت. جهت‌گیری‌هایش کاملاً پس از همسویی با ائتلاف متجاوز به یمن تغییر کرده بود چند روز قبل گفته است: دوره قدرت "شبه نظامیان" پایان یافته است و از امروز به بعد همزیستی میان دولت با یک "دولت کوچک" وجود ندارد. جایگاه طبیعی یمنی‌ها در میان کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس است.

علی عبد الله صالح مدعی شده بود: «ما کار‌های بسیاری را از انصارالله تحمل کردیم، اما سازش را ترجیح دادیم، دو گزینه در مقابل ما وجود داشت که یکی حفاظت از دولت و نهاد‌ها و حفاظت از جان مردممان در سراسر یمن بود و گزینه دیگر ادامه روش "شبه نظامیان" بود و باید کاری را که لازم بود، می‌کردیم چراکه تاریخ به کسی رحم نمی‌کند.»

در اوایل هفته اخیر نیرو‌های گارد ریاست جمهوری و حامی علی عبدالله صالح با نیرو‌های جنبش انصارالله موسوم به حوثی‌ها درگیر شده اند. ماجرا از یک درگیری بین نیرو‌های گارد ریاست جمهوری و نیرو‌های حوثی در مسجد جامع صالح در صنعاء آغاز شد؛ و بعد از آن حزب “مؤتمر الشعبی” مسئولیت وقوع یک جنگ داخلی را به عهده جریان انصارالله گذاشت.

طرفداران صالح می گویند حوثی‌ها درصدد تصرف مسجد جامع صالح (یکی از پایگاه‌های جریان صالح است) بودند که با دخالت نیرو‌های گارد ریاست جمهوری مجبور به عقب نشینی شدند و در جریان این درگیری چندین کشته و زخمی (عمدتا از حوثی ها) بر جای مانده است.

اما امروز سید عبدالملک حوثی طی یک سخنرانی تلویزیونی تعجب خود را از این اتفاقات اعلام کرد؛ و بیان داشت که حضور نیرو‌های امنیتی حوثی امری طبیعی و با هماهنگی “مؤتمرالشعبی” و به جهت برقراری امنیت مراسم ولادت نبی اکرم (ص) بوده است.

به هر حال، هر چه بوده (از یک توطئه علیه انصارالله تا یک درگیری واقعی)، نتیجه اش میتواند منجر به یک شکست برای مقاومت یمنی و پیروزی تهاجم #سعودی شود. خصوصا اگر از کنترل خارج شده و از صنعا فراتر رود.
سید حوثی در انتهای سخنانش از علی صالح خواسته بود که تعقل و تدبیر بیشتری به خرج دهد و مانع وقوع فتنه شود.

چرخش ۱۸۰ درجه‌ای منصور هادی در واپسین روز‌های زندگی صالح

«عبد ربه منصور هادی» رئیس جمهوری فراری و مستعفی یمن که اکنون در ریاض به سر می‌برد و در هفته‌های گذشته بار‌ها مردم یمن را به مبارزه با علی عبدالله صالح رئیس جمهوری پیشین دعوت می‌کرد، شنبه شب با چرخشی ۱۸۰ درجه ای، خواستار کمک عربستان به وی شده است.

به گزارش المیادین، رئیس جمهوری فراری یمن با بهره برداری سیاسی از وقایع اخیر در حوادث صنعا گفته است: ما از تمامی طرف‌ها در رویارویی با حوثی‌ها (انصارالله) حمایت کرده و می‌خواهیم صفحه جدیدی در (بحران یمن) گشوده شود.

هادی در جلسه‌ای که با مشاورانش در ریاض داشت، در ادامه سخنان خود مدعی شده: ما به کمک ائتلاف عربی تحت رهبری عربستان بر تداوم تلاش‌های هدفمند خود در حمایت از مشروعیت دولت قانونی تاکید می‌کنیم و خواستار تشکیل یک ائتلاف ملی گسترده هستیم که تمامی اختلافات گذشته را کنار بگذارد و تمامی گروه‌ها را در برابر شبه نظامیان حوثی متحد کند.

مرگ صالح و نیمه تمام ماندن پروژه احتمالی عربستان- امارات

تحولات سریع و غیر منتظره‌ای از یک هفته قبل در صنعا آغاز شد و درگیری میان حوثی‌ها و ‏طرفداران علی عبدالله صالح منجر به آن شد که روز شنبه صالح برای همکاری با ائتلاف عربی چراغ ‏سبز نشان دهد. همزمان هم امارات و عربستان از سخنان صالح ‏استقبال کردند و گفتند با کمک صالح یمن دوباره به جبهه ‏عربی باز می‌گردد. از مدت‌ها قبل امارات و عربستان با علی عبدالله صالح روابط پنهانی برقرار کرده بودند و موفق ‏شدند صالح را به طرف خود جذب کنند. بلافاصله تغییر موضع علی عبدالله صالح مورد استقبال نیرو‌های ‏ائتلاف منطقه‌ای به رهبری ریاض قرار گرفت. اما کشته شدن او هنگام فرار از صنعا به همراه دو تن از همراهانش این فرصت را از او طراحان ماجرا سلب کرد.

هرچند درگیری در یمن هنوز ادامه دارد و وضعیت بغرنجی بر این کشور حاکم است و دولت‌های عربی همسایه این کشور درحال طرح ریزی نقشه‌های جدید برای این کشور هستند، اما امروز پرونده زندگی علی عبدالله صالح، رئیس جمهور سابق یمن بسته شد.