پیرو درج اخباری در خصوص قرق‌های اختصاصی دایر شده در کشورمان، «شورای مرکزی قرق‌های اختصاصی کشور» جوابیه‌ای صادر کرد که وفق قانون درج می‌گردد.
زمانی که بحث در خصوص موارد تاثیر گذار بر منافع عمومی است، اخلاق حرفه‌ای ایجاب می‌کند که تمامی اظهار نظر‌ها به شکل کاملا تخصصی و با تکیه بر مدارک و تجربیات مستدل انجام شود. فرافکنی و انتشار تصورات و احساسات شخصی در مورد موضوعات اینچنینی که حفاظت منابع ملی و مسائل متعدد اجتماعی و معیشتی را در بر می‌گیرد، کارگشا نخواهد بود.
یکی از موضوعات مهم در حفاظت از عرصه‌های طبیعی در ایران موضوع قرق‌های اختصاصی است که یک مفهوم جدید برای کشور ماست. این در حالیست که همین موضوع دارای قدمت قابل توجه در علم حفاظت و در سایر کشورهاست و قرق اختصاصی و حفاظت گاه‌های مردم نهاد به عنوان دسته بندی‌های مستقل و رسمی در مدیریت مناطق از سوی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) معرفی شده اند. لازم به ذکر است که این اتحادیه اولین و معتبرترین مرجع حفظت از طبیعت در جهان است که از کشور‌های مختلف و متخصصان حفاظت از طبیعت در حیطه‌های متنوع از سراسر جهان تشکیل شده است.
براساس مطالعه‌ای از سوی همین اتحادیه، تا سال ۲۰۰۴ میلادی، حدود ۳۲۰ میلیون هکتار از جنگل‌های جهان (۱۱ درصد کل مساحت) در قالب حفاظتگاه مردم نهاد به شیوه‌های مختلف حفاظت و بهره برداری می‌شده که پیش بینی دوبرابر شدن این مساحت در آینده نزدیک شده است. مطابق همین مطالعه، در کشور هند که بیشترین تعداد حفاظتگاه‌های مردم نهاد در منطقه را داراست (بیش از هزار منطقه)، نمونه‌های متنوع مدیریت اینگونه مناطق را می‌توان شاهد بود که موفقیت این روش را نیز گواه هستند و از طرفی تعداد این مناطق رو به افزایش است.
در قرق‌های اختصاصی، شکار پایدار تروفه که به عنوان یک ابزار برای حفاظت و عموما به منظور پوشش هزینه‌های حفاظت در نظر گرفته می‌شود، تنها راهکار نبوده و همیشه امکان اجرای روش‌های پایدار و معقول دیگر نیز به اندازه شکار پایدار (بلکه بیشتر) محترم و موثر خواهند بود؛ بنابراین به جای انتقاد صرف، تدوین و ارائه راهکار‌های متنوع و پایدار و مهمتر از آن تسهیلگری برای اجرای درست آن‌ها موثر خواهد بود.
مطالب نوشته شده در خصوص قرق‌های اختصاصی بیش از آنکه به یک انتقاد تخصصی، دلسوزانه و سازنده شبیه باشد، یک سناریوی برنامه ریزی شده تخریب را تداعی می‌کند که در این نوشتار به موارد مطرح شده پاسخ داده می‌شود.
قرق‌های اختصاصی (به عنوان آنچه که در کشور ما اجرا می‌شود) عرصه‌های طبیعی هستند که می‌توانند توسط یک شخص حقیقی یا حقوقی و یا گروهی از افراد، از سازمان حفاظت محیط زیست به منظور حفاظت و بهره برداری پایدار در خواسته شده و بعد از تایید این سازمان و سایر نهاد‌های مربوط همچون سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری و با تصویب شورای عالی محیط زیست، مورد حفاظت و بهره برداری قرار گیرد.
زمین خواری: قرق بخشی از زیستگاه آزاد است که مدیریت آن به منظور حفاظت و بهره برداری حیات وحش برای مدت مشخص و محدود به بخش خصوصی واگذار می‌شود و هیچ گونه حق مالکیتی را برای متقاضی ایجاد نمی‌کند. همچنین هرگونه دخل و تصرف و تخریب یا ساخت و ساز در آن‌ها ممنوع و تابع قوانین معمول اراضی ملی و منوط به صدور مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست و سایر دستگاه‌های مربوطه است، نگرانی‌هایی پیش از تصویه واگذاری این فرق‌ها مطرح بود که فعالیت‌های افتخاری حدود ۸ ساله‌ی گروه‌ها و افراد فعال در این حوزه، حسن نیت و موفقیت این رویکرد، را بر همگان اثبات و در نهایت منجر به تصویب، قانون و دستور العمل واگذاری قرق‌های اختصاصی توسط سازمان حفاظت محیط زیست و بعد از آن شورای عالی محیط زیست شد. طبق دستورالعمل موصوف، هیچگونه واگذاری اراضی صورت نمی‌گیرد، لذا بحث زمین خواری کلا منتفی است. بدیهی است طبق مفاد دستورالعمل مربوطه، در صورت قصور و کوتاهی دارنده پروانه قرق اختصاصی در اجرای تکالیف و تعهدات قانونی خود در حفاظت از حیات وحش، نسبت به ابطال پرواله. مزبور اقدام خواهد شد.
عملکرد تله مانند؟!: تجارب و مطالعات حفاظت از حیات وحش در ایران و سایر کشور‌ها نشان داده که از بین فاکتور‌های مهم برای حیات وحش در زیستگاههایشان شامل غذا، آب، امنیت و...، دو فاکتور امنیت و آب از همه مهمتر هستند. بعد از آن غذا و سایر عوامل مطرح می‌شود، با توجه به همین مورد، فرضیه مطرح شده مبنی بر جذب علفخواران وحشی از مناطق تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست به داخل قرق‌های اختصاصی با ابزار تغذیه دستی و پخش علوفه در قرق‌ها درست نخواهد بود مگر آنکه سیستم حفاظت و امنیت در قرق‌ها عملکرد شایسته تری را نسبت به مناطق تحت مدیریت محیط زیست داشته باشد که این موضوع، امری مثبت بوده و نشان دهنده کارایی بالاتر بخش خصوصی در مقایسه با بخش دولتی است.
علاوه بر آن، نزدیکی مناطق مختلف با ردد‌های مختلف حفاظتی (اعم از دولتی یا خصوصی) از محاسن یک سیستم حفالتی تلقی می‌شود و ایجاد شبکه مناطق حفاظت شده از موارد موثر و توصیه شده توسط متخصصان مدیریت مناطق است. در واقع این مجاورت‌ها معضل تکه تکه شدن زیستگاه را برطرف می‌کند که خود موجب حفاظت از گونه‌های راس هرم غذایی نظیر گوشتخواران می‌گردد که نیازمند قلمرو یا گستره خانگی وسیعی می‌باشند. از سوی دیگر وجود قرق‌ها در حاشیه مناطق چهار گانه حکم سپر ضربه گیر را برای این مناطق ایفا می‌کند.
لازم به ذکر است از دیدگاه بوم شناسی و حفاظت، نزدیکی متعلق به کاهش اثر منفی حاشیه‌ای بر حفاظت مناطق کمک کرده و علاوه بر آن همکاری بین قرقباتان و محیط بانان در قرق‌ها و مناطق حفاظت شده دولتی باعث افزایش اثر مثبت فعالیت گشت زنی می‌شود. مانند آنچه که در قرق‌های علی آباد و رویان و منطقه حفاظت شده کالمند بهادران اتفاق می‌افتد و قرقبانان در مواقع نیاز و در مقابله با شکارچیان متخلف در منطقه کالمند، همچون همیاران محیط زیست به همکاری نزدیک با محیط بانان منطقه کالمند می‌پردازند که بهبود عملکرد حفاظت فیزیکی و رضایت مدیریت و محیط بانان منطقه کالمند موید این ادعاست.
بستر مناسب برای تخلفات شکار: از حدود دهه ۱۳۳۰ روند نزولی جمعیت گونه‌های قابل شکار در طبیعت ایران شدت گرفت و ظرف چند دهه اخیر جمعیت، گونه‌های علفخوار دشتی تقریبا در بیشتر دشت‌های کشور رو به کاهش گذارد. به طوری که گونه‌های گوشتخوار وابسته به آن‌ها نیز بعضا تا لبه پرتگاه انقراض پیش رفته اند. این در حالی است که امکانات، توان اجرایی و حتی تخصصی ادارات کل حفاظت محیط زیست استان‌ها در شرایط اخیر به گونه‌ای است که در واقع قادر به پوشش مناسب مناطق چهارگانه تحت حفاظت محیط زیست هم نیست و عملا زیستگاه‌های آزاد، از پوشش حفاظتی مناسبی برخوردار نیستند. این شرایط اکثریت مدیران و کارشناسان اجرایی حفاظت محیط زیست کشور را به این تصمیم رساند که مدیریت و حفاظت و حراست زیستگاه‌های حیات وحش بایستی مسیر کشور‌های موفق در این زمینه را بپیماید. بر این اساس و به عقیده بسیاری از کارشناسان و محیط بانان با تجربه طرح قرق‌های اختصادی به عنوان راهکاری موفق در جلب مشارکت‌های مردمی در امر حفاظت و پوشش دادن و جبران کاستی‌های موجود در زمینه حفاظت فیزیکی مورد توجه قرار گرفت؛ لذا مدیریت قرق، قطعا وضعیت زیستگاه‌های آزاد را نظام‌مند نموده و تخلفات شکار و صید را کاهش داده است. به طوری که از دیدگاه آمار و ارقام، سرشماری قرق‌های مصوب کشور، رشد مطلوب جمعیت‌های حیات وحش برجسته علفخوار این مناطق را نشان می‌دهد و حاکی از افزایش بیشتر جمعیت کل و بز، آهو و قوچ و میش در قرق ها، نسبت به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست می‌باشد. بدیهی است در صورت افزایش تلفات شکار و صید و ایجاد ناامنی در منطقه، جمعیت‌های حیات وحش متفرق شده و کاهش خواهند داشت.
جانمایی شیطنت آمیز: یکی از اهداف واگذاری قرق‌های اختصاصی، ایجاد شبکه مناسب از مناطق تحت حفاظت (دولتی یا خصوصی) است که امکان ایجاد زیستگاه‌های سپر و پشتیبان را در مواقع بحران اعم از خشکسالی ها، بیماری‌ها و سایر بحران‌های طبیعی و انسانی برای حیات وحش میسر سازد و گدار حیات وحش را به مخاطره نیاندازد؛ لذا جانمایی قرق‌ها در نزدیکی مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست و یا در کریدور‌های زیستی پشتوانه‌ای علمی داشته و منجر به بهبود و هم افزایی عملکرد‌های حفاظتی خواهد شد.
به طور خاص، قرق منصور آباد رفسنجان در فاصله ۳۰ کیلومتری منطقه حفاظت شده دهج و ۱۵ کیلومتری منطقه شکار ممنوع پاریز می‌باشد. این در حالی است که در طول سال‌های حفاظت در منصورآباد، همزمان با افزایش جمعیت علفخواران این قرق، جمعیت علفخواران در منطقه حفاظت شده دهج و منطقه شکار ممنوع پاریز نیز افزایش داشته است. این در صورتی است که اگر قرار بر جذب علفخواران به تله قرق اختصاصی (!) بود، باید شاهد ثبات با کاهش جمعیت، مناطق دهج و پاریز می‌بودیم.
به همین ترتیب، در قرق علی آباد چهل گزی، علیرغم مجاورت با منطقه حفاظت شده کالمند بهادران و وجود جمعیت قابل قبول از قوچ و میش در منطقه کالمند، و از طرفی وجود زیستگاه متانسب قوچ و میش در منطقه علی آباد، در طول این سالیان مهاجرت قوچ و میش از منطقه کالمند به منطقه علی آباد صورت نگرفته و همواره تنها کمتر از ۱۰ فرد قوچ و میش در این منطقه مشاهده شده است. این در حالیست که جمعیت کل و بز و آهوی این منطقه افزایش چند برابری داشته است.
تغییر در اکوسیستم: علیرغم وجود نارسایی‌ها و نواقص موجوده در خصوص بهره برداری از جمعیت حیات وحش در قرق‌های اختصاصی، دستورالعمل مشخص و نظارت اصلی وجود دارد که امکان سوء استفاده را به حداقل رسانده است. همان گونه که گفته شده مطابق دستورالعمل واگذاری و بهره برداری قرق‌های اختصاصی، هرگونه دخل و تصرف و... در این مناطق بدون مجوز‌های ضروری ممنوع است. این موضوع حتی شامل فعالیت‌های گردشگری ساخت آبشخور و پاسگاه و نیز می‌شود که لزوما باید با مجوز انجام شود. بهره برداری از جمعیت علفخواران در این مناطق نیز هر ساله در محدوده و در مدت زمان معین و پس از طی رول قانونی و تایید کمیته‌های فنی سازمان حفاظت محیط زیست صادر می‌گردد. تمامی قرق‌ها نیز دائما و به طور سرزده توسط ادارات محیط زیست شهرستان مربوطه و به طور دوره‌ای توسط کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست مورد بازرسی قرار می‌گیرند؛ لذا تغییر غیر کارشناسی و غیر اصولی در اکوسیستم منطقه رخ نخواهد داد.
از طرفی یکی از عملکرد‌های حیاتی قرق‌ها بعد از حفاظت از حیات وحش و عرصه‌های طبیعی، ایجاد اشتغال پایدار مستقیم و غیر مستقیم برای جوامع محلی و در سطح ملی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر‌ها و همچنین ارزآوری کلان برای کشور در شرایط کنونیست که معضل ارز، فشار‌های فراوانی را به دولت و مردم آورده است.
لازم به توضیح است عموما برنامه ریزی و پیشبرد اهداف حفاظتی در قرق‌ها توسط تیم مدیریت جوان، تحصیلکرده و علاقمند به طبیعت و حفاظت صورت می‌پذیرد. به جرأت می‌توان گفت، تعامل و همکاری شبانه روزی محیط بانان و قرقبانان و نظارت موجود بر این قرق‌ها که پتانسیل دقیق‌تر و علمی‌تر شدن نیز دارد، به پویایی روند حفاظت مردمی و افزایش حفاظت و بهبود وضعیت طبیعت انجامیده است. این موضوع به طور اخص با افزایش ضریب امنیتی منطقه و افزایش جمعیت علفخوار که خود طعمه گونه‌های راس برای هرم غذایی هستند قابل اثبات است. لازم به ذکر است ثبت مشاهدات گونه‌هایی نظیر پلنگ، کاراکال، گربه پالاس، هوبره و انواع گونه‌های جانوری و گیاهی دیگر نیز دال بر تکمیل حلقه‌های مفقوده زنجیره غذایی در طبیعت منطقه است.
در نهایت پیشنهاد می‌شود در صورت وجود شبهه یا سوء تفاهم در خصوص موارد مرتبط، به جای طرح اتهامات بی پایه، جلسات تبادل نظر و مباحثه تخصصی ترتیب داده شود تا موارد مهمی همچون حفاظت مردمی و مشارکتی به طور تخصصی موشکافی شود.
در این زمینه، تمامی قرق‌های اختصاصی فعال، به عنوان پیشگامان حفاظت مشارکتی رسمی در کشور، آمادگی خود را برای برگزاری نشست‌های تخصصی اعلام می‌دارند و همواره پذیرای نقطه نظرات متخصصان و دلسوزان از سراسر کشور برای بهبود روند فعالیت در حفاظتگاه‌های مردم نهاد و قرق‌های اختصاصی هستند تا این رویکرد حفاظتی مردم نهاد تداوم یافته، و مطابق با بیانات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) فرهنگ منابع طبیعی به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود.
با آرزوی سربلندی ایران اسلامی و بهبود شرایط محیط زیست کشورمان.
