نظریه بازی‌ها و کاربرد‌های آن نظریه بازی‌ها (به انگلیسی: Game Theory) زیرمجموعه‌ای از علم ریاضیات است که می‌کوشد با استفاده از طراحی و تحلیل سناریو، رفتار‌ها و نتایج تصمیم گیری موجوداتی را که حق انتخاب دارند، در تعامل با یکدیگر پیش بینی کند.
به گزارش واژه نامه متمم بعید است بتوانید مثالی کلاسیک‌تر و ساده‌تر از بازی سنگ، کاغذ، قیچی پیدا کنید که مصداقی شناخته شده از این نوع فضای تعاملی باشد (چند بازیگر، چند قانون، حق انتخاب و نتایج مشخص برای هر وضعیت).
نظریه بازی‌ها می‌کوشد شرایط پیچیده در تعامل حیوانات، انسان‌ها، سازمان‌ها، کسب و کارها، اقتصاد‌ها و کشور‌ها را تا حدی ساده کند که بتوان آن بازی پایه یا Basic Game آن تعامل را تشخیص داد.
سپس می‌کوشد با تشخیص گزینه‌های موجود، منابعی که کمیاب هستند، اهداف و اولویت‌های کسانی که درگیر بازی هستند و قواعد بازی، دستاورد‌های بازی و احتمال وقوع هر کدام را تا حد امکان پیش بینی کند.
برخی از کاربرد‌های نظریه بازی‌ها
با توجه به تعریفی که ارائه شد، هر جا که منابع محدود، گزینه‌های مختلف تصمیم گیری، دستاورد‌های متفاوت در اثر انتخاب‌های متفاوت و امکان همکاری یا رقابت بین بازیگران وجود داشته باشد می‌توان از نظریه بازی‌ها برای درک و تحلیل بهتر شرایط موجود استفاده کرد.
موارد زیر تنها نمونه‌هایی از کاربرد‌های نظریه بازی‌ها هستند:
معاملات بورس اوراق بهادار و واکنش‌ها و تصمیم‌های سرمایه گذاران در مقابل تحولات بازار بورس و رفتار‌ها و تصمیم‌های سایر سرمایه گذاران
تصمیم کشور‌های عضو اوپک در مورد تغییر میزان استخراج و فروش نفت و میزان متابعت یا عدم متابعت آن‌ها از سهمیه بندی‌های انجام شده و توافق شده (Quotas)
رفتار شرکت‌ها در مورد قیمت گذاری محصول در شرایط انحصار یا بازار‌های رقابت چندجانبه
تعامل حیوانات با یکدیگر در زندگی اجتماعی (در مورد شکار کردن یا تقسیم دستاورد‌ها و یا حمایت از یکدیگر)
بازی‌های جنریک
بازی‌های جنریک (Generic Games) یا به تعبیر پیتر سنگه بازی‌های آرکتایپی (Archetypal Games) شکل‌هایی از بازی‌ها هستند که آن قدر تکرار شده‌اند و مصداق‌های متعدد از آن‌ها وجود دارد که به صورت مستقل و با جزئیات کامل مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرند.
در نظریه بازی ها، تعداد زیادی بازی جنریک وجود دارد که احتمالاً نام برخی از آن‌ها را شنیده اید:
معمای زندانی
بازی ترسو‌ها (Chicken Game)
بازی اولتیماتوم (که در مذاکره بسیار مورد اشاره قرار می‌گیرد)
بازی اقلیت (Minority Game)
بازی اعتماد (Trust Game)
بازی استفاده از کالا‌های عمومی در اقتصاد (Public Goods)
بازی دیکتاتور
البته تعداد بازی‌های جنریک در نظریه بازی ها، بسیار فراتر از فهرست فوق است.
ولی ما در فهرست فوق، مواردی را انتخاب کرده‌ایم که قبلاً به آن‌ها اشاره شده یا در آینده در درس‌های متمم به آن‌ها نیاز داریم.
نظریه بازی‌ها و جایزه نوبل
یازده نفر از کسانی که تا کنون موفق به دریافت جایزه نوبل شده‌اند، در حوزه نظریه بازی‌ها فعالیت داشته‌اند.
این تعداد بسیار زیاد و کاملاً جالب توجه به نظر می‌رسد و به نقشی که نظریه بازی‌ها در علوم مختلف ایفا می‌کند اشاره دارد.
امروزه نظریه بازی‌ها در تحلیل شبکه‌های اجتماعی هم جایگاه ارزشمندی دارد و به نظر می‌رسد با توسعه شبکه‌های اجتماعی، به اهمیت آن بیش از پیش افزوده شود.
دانشمندان بزرگ نظریه بازی‌ها
حتی در متن‌های چند قرن قبل هم (مانند کار‌های برنولی) می‌توانید نمونه تحلیل‌هایی را ببینید که به فضای نظریه بازی‌ها بسیار نزدیک هستند.
اما اگر بخواهیم دانشمندانی را مطرح کنیم که مستقیماً به نظریه بازی‌ها پرداخته‌اند و ترمینولوژی آن را توسعه داده‌اند باید از جان نش، جان فون نویمان و اسکار مورگنسترن نام ببریم.
