استیو جابز یکی از نوابغ کارآفرینی در عرصه کسب و کارهای دارای فناوری پیشرفته در دهه اخیر محسوب می شود. او موجب ارزش آفرینی های جدید (New Value Creation) در عرصه اقتصاد جهانی گردید و از اینرو یاد وی همواره در خاطره ها خواهد ماند. استیوجابز جمله عمیقی دارد که توجه به آن برای اقتصاد ملی "ما" فوق العاده راهگشا خواهد بود. او می گوید:

"جهان باید در خصوص بسیاری از فعالیتهایی که انجام داده ایم خشنود و همچنین نسبت به فعالیتهایی که انجام نداده ایم خوشحال باشد".

این بیان عمیق استراتژیک گویای اینست که بنگاهها و نهادها همسو با انجام اقدامات مفید، سازنده و ارزش آفرین، باید فعالیتهای غیر مفید و غیر سازنده که موجب اتلاف منابع می شوند را تشخیص دهند و از آنها پرهیز نمایند. بعبارت دیگر، در صورت عدم برقراری ارتباط بین "انجام دادنی ها" و "انجام ندادنی" دربلند مدت حیات و پایداری بنگاه و نهاد مربوطه دچار چالش و بن بست شده و در نهایت نیز شکست را پذیرا می شوند و از گردونه رقابت های اقتصادی خارج می گردند. بنابراین می توان مرز پایداری (Sustainability) و عدم پایداری (Unsustainability) نهادها و بنگاهها را در تشخیص و یا عدم تشخیص امور انجام دادنی و انجام ندادنی خلاصه کرد.

در ادامه مطالب، به تبیین وضعیت و سناریوهای مختلفی که در این خصوص برای کشورها و یا بنگاه‌های اقتصادی وجود دارد،پرداخته می شود وسرنوشت نهایی هر یک از سناریوها مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.در پایان نیز چند نکته راهبردی برای اقتصاد ایران ارائه می گردد.

1.چارچوب مفهومی:

از بیان عمیق استیوجابز، این نکته استراتژیک به دست می آید که نخبگان سیاسی و مدیران بنگاه‌ها باید از یکسو به حوزه ها و فعالیتهایی " سلبی " و از سوی دیگر به حوزه ها و فعالیتهای " ایجابی " توجه و تمرکز داشته باشند. ترکیب بهینه " نفی " و " اثبات " در فعالیتها و اقدامات، برای حیات استراتژیک کشورها و یا بنگاه‌های اقتصادی مربوطه راهگشا خواهد بود و بی توجهی به این نکته کلیدی، زمینه ساز اتلاف منابع آنها می شود و"پایداری" نهاد مربوطه را مورد تهدید جدی قرار می دهد. با بررسی عملکردها، بعبارت دیگر، مشاهده می شود که بسیاری از نهادها و بنگاهها، به امور سلبی توجهی نداشته و تنها به امور ایجابی می پردازند. و تعداد کمی به ترکیب بهینه امور سلبی و ایجابی در فعالیت ها تمرکز می کنند. از دیدگاه استیوجابز نهادهایی که به ترکیب بهینه فعالیتها توجه و تمرکز دارند، از پایداری لازم برخوردار بوده و توانایی حفظ و توسعه بازارهای رقابتی را دارا هستند.

مرحوم اقبال لاهوری نیز در بیان مشابهی به "لزوم توجه ترکیبی" نسبت به امور سلبی (لا) و امور ایجابی (الاّ) تاکید داشته و آثار بی توجهی به این نکته مهم را بازگو نموده اند. بعبارت دیگر، اقبال لاهوری به لزوم ترکیب نفی و اثبات پرداخته و غفلت از این امر را موجب خسارت و هزینه فراوان برای جامعه مربوطه می داند. وی در دیوان اشعار خود می فرمایند:

روس را قلب و جگر گردیده خون         از ضمیرش حرف "لا" آمد برون

 آن نظام کهنه را بر هم زد است          تیز نیشی بر رگ عالم زد است

کرده ام   اندر   مقاماتش   نگه          لا سلاطین لا کلیسا   لا   اله

فکر او در تند   باد "لا" بماند               مرکب خود را سوی الا نراند

آیدش روزی   که   زور   جنون           خویش را زین تند باد آرد برون

در   مقام   "لا " نیاساید   حیات         سوی  "الا" می خرامد کائنات

"لا" و "الا" ساز   و برگ   امتان         "نفی" بی "اثبات"  مرگ امتان

در محبت پخته کی گردد خلیل          تا نگردد "لا" سوی "الا" دلیل

همانطور که مشاهده می شود، اقبال لاهوری اشاره ای به انقلاب اکتبر 1917 در روسیه دارد.اقبال لاهوری برای نظام سیاسی کشور اتحاد شوروی سابق، پیش بینی عدم پایداری را می کرد. چرا که این نظام فاقد تناسب سازی و ترکیب بهینه برای امور سلبی و ایجابی بود.اقبال با بیان تجربه انقلاب کمونیستی 1917، به این نکته اساسی و مهم نیز می پردازد که حیات نظام های سیاسی و نهادها، منوط به برخورداری از رویکرد ترکیبی نفی (لا) و اثبات ( الا ) است و غفلت از این اصل بنیادی، موجب شکل گیری چالش های بنیانی خواهد شد.

2.    وضعیت ها و سناریوها

رویکرد انتخابی کشورها و یا بنگاههای اقتصادی می تواند شامل وضعیتها و سناریوهای ذیل باشد:

2- 1 تمرکز بر انجام دادن ها و غفلت از انجام ندادن ها: اتخاذ رویکرد"انجام دادن" از سوی نهادها و بنگاهها، هرگاه همراه با غربالگری و حذف فعالیتهای فاقد ارزش افزوده نباشد، موجب ایجاد هزینه های فراوان و تعهدات گسترده برای نظام سیاسی و یا بنگاه اقتصادی می شود و از اینرو در بلند مدت دچار چالش و بحران می گردند. چرا که هزینه ها و تعهدات غیر ضرور، موجب کمبود منابع برای توسعه و گسترش فعالیت های ارزش آفرین می شود و این روند، به خاموشی تدریجی موتور اقتصادی و بالندگی فعالیت ها منجر خواهد شد. بعبارت دیگر، انباشت تخصیص منابع برای فعالیتهای فاقد اولویت و غیر ضرور، زمینه ساز بی توجهی به فعالیتهای اولویت دار و ارزش آفرین می شود.

2-2 ترکیب بهینه انجام ندادن ها و انجام دادن ها: بلوغ راهبردی نظام سیاسی و یا بنگا ه اقتصادی را می توان در اتخاذ ترکیب بهینه انجام دادن و انجام ندادن فعالیت ها از سوی رهبران و مدیران سیاسی و اقتصادی مربوطه جستجو کرد. نهاد و بنگاه اقتصادی بالنده، با ارزیابی های مستمر، بطور تدریجی از فعالیتهای فاقد ارزش و یا دارای بازدهی محدود فاصله گرفته و آنها را رها کرده و به فعالیت های ارزش آفرین و متناسب با چرخه تحولات محیطی تمرکز پیدا می کند.

3-روشهای غربالگری فعالیت ها

تفکیک فعالیت های انجام دادنی از انجام ندادنی، محتاج برخورداری از "تفکر استراتژیک" (Strategic thinking) در نزد نخبگان سیاسی و یا مدیران بنگاههای اقتصادی است. بدین معنی که آنها باید با روشهای علمی، بازدهی انواع فعالیت ها را تشخیص داده و سپس بصورت هوشمندانه و با کمترین آثار جانبی نسبت به "حذف" یکسری فعالیت های " غیر ضرور" و " عمق بخشی" به یکسری فعالیتهای " ارزش افرین" (value creating) اقدام نمایند. مبانی پایداری غربالگری فعالیتها را می توان در محورهای ذیل خلاصه نمود:

-بازشناسی مزیت ها و قابلیت ها

-درک مناسب از فرصتهای محیطی

-تمرکز بر مزیت های ارزش آفرین در فعالبتهای مربوطه

-کنار نهادن فعالیتهای کم بازده و فاقد ارزش

- تعامل فعالانه جهانی برای شکوفا سازی مزیت های ارزش آفرین

4-نمونه های مهم غربالگری فعالیت ها

غربالگری فعالیت ها دارای نمونه های مناسب در مقیاس کشوری و بنگاهی می باشد. از جمله نمونه های مناسبی که در سطح کشوری وجود دارد، وضعیت کشور کره جنوبی است. نخبگان سیاسی این کشور از دهه 1970، بازنگری اساسی نسبت به روند تخصیص منابع خود انجام دادند. بدین معنی که آنها روند تخصیص منابع را جهت دار و هدفمند نمودند، تا به اثربخشی ها و ارزش آفرینی های مناسب دست پیدا کنند. لذا در گام اول نسبت به بازشناسی مزیت ها (اعم از مزیت های محسوس و نامحسوس) اقدام و در گام دوم، مزیت های ارزش آفرین انتخاب شد. در پی انتخاب مزبور، شش حوزه بعنوان حوزه های پیشران تعین گردید. حوزه های پیشران که فعالیت ها و کسب و کارها در آن حوزه ها دارای اهمیت و اولویت شدند عبارت بودند از:

• صنایع فولاد
• صنایع پتروشیمی
• خودروسازی
• کشتی سازی
• صنایع الکترونیک
• ماشین آلات

بنابراین انجام دادنی های کشور کره جنوبی، معطوف به شش حوزه مزبور گردید و منابع (محسوس و نامحسوس) اصلی کشور نیز به آنها تخصیص داده شد. بنگاههای بزرگ اقتصادی ذیل هر یک از حوزه ها و صنایع پیشران ساماندهی گردیدند و در مقیاس های منطقه ای و جهانی به فعالیت پرداختند. هنگامی که به ساختار صادرات کشور کره جنوبی توجه می شود، این نکته اعجاب انگیز بدست می آید که از متوسط حدود 600 میلیارد دلار صادرات در سالهای دهه 2010، بیش از 60 درصد ارزش صادرات مربوط به صنایع پیشران است. لذا مشاهده می شود، تفکیک فعالیتهای انجام دادنی از انجام ندادنی در کشور کره جنوبی، به میزان قابل توجهی ارزش آفرینی داشته است.

کشور سنگاپور نیز از دیگر کشورهایی است که عملکرد درخشان در خصوص تفکیک امور انجام دادنی و انجام ندادنی دارد. نخبگان سیاسی کشور سنگاپور، فعالیتهای ذیل را بعنوان حوزه های پیشران و فعالیتهای "انجام دادنی" انتخاب کردند.

• تجهیزات و ابزار آلات الکترونیک
• پتروشیمی
• فناوری اطلاعات
• حمل و نقل
• گردشگری

نکته قابل توجه اینستکه نخبگان سیاسی سنگاپور، فعالیتهایی همچون خودروسازی را به سبب عدم وجود مزیت، بعنوان فعالیتهایی "انجام ندادنی" قلمداد نمودند. هم اکنون کشور سنگاپور دارای صادرات حدود 400 میلیارد دلاری است که حدود 77 درصد آنها را صنایع پیشران تشکیل می دهد.تعیین صنایع پیشران در کشور سنگاپور، محصول تمرکز بر فعالیتهای "انجام دادنی" و پرهیز از فعالیتهای "انجام ندادنی" بوده است.

در مجال بعد به تجزیه و تحلیل وضعیت ج.ا.ایران پرداخته خواهد شد.