در مورد زوال عقل یا دمانس چه می دانید؟

به گزارش «تابناک»، زوال عقل یا دمانس یا خِرَدسودگی در پزشکی و روان‌پزشکی، اختلال مزمن و گاهی حاد فرایندهای روانی به علت بیماری عضوی مغز که با تغییر شخصیت و نئاندرتال شدن و موقعیت‌ناشناسی و اختلال در حافظه و داوری و اندیشه همراه است.

شایع‌ترین نوع دمانس، زوال عقل سالخوردگی یا بیماری آلزایمر است. از دیگر عوامل ایجاد دمانس می‌توان به سکته مغزی، روان‌آشفتگی (دلیریوم) ناشی از سمی شدن بدن در اثر مواد مخدر و روان‌گردان و بیماری‌های ناشایع ولی معروف مانند جنون گاوی اشاره نمود. طبق تعریف، خردسودگی عبارت است از تخریب پیش رونده کارکردهای شناختی که در زمینه‌ای از هشیاری کامل (بدون وجود دلیریوم بسته به نوع عامل آن) بروز می‌کند.

 دمانس یک بیماری خاص نیست. به‌جای آن می‌توان اصطلاح زوال عقل را بکار برد. زوال عقل به کاهش حافظه، تفکر و توانایی‌های اجتماعی اشاره می‌کند که باعث اختلال در عملکرد روزانه می‌شود. زوال عقل عموماً شامل از دست رفتن حافظه می‌شود، از دست دادن حافظه علل مختلفی دارد؛ بنابراین از دست دادن حافظه به تنهایی، به این معنی نیست که شما دمانس را تجربه می‌کنید. بیماری آلزایمر شایع‌ترین علل زوال عقل پیش‌رونده در افراد مسن است.

زوال عقل یک اصطلاح عمومی است که به یک گروه از علائم مربوط به کاهش حافظه یا دیگر مهارت‌های اجتماعی و تفکر اشاره می‌کند. این علائم موجب کاهش توانایی فرد برای انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود. بیماری آلزایمر، مهم‌ترین علل زوال عقل در افراد است.

 بسیاری از شرایط دیگر از جمله مشکلات تیروئید و کمبود ویتامین می‌توانند علائم زوال عقل را شامل شوند. اغلب دمانس به عنوان «زوال عقل پیری» یا «دمانس سالمندی» نامیده می‌شود که نشان دهنده اعتقاد و باور نادرست است.

علائم زوال عقل

در حالی که علائم این پدیده می‌تواند به شدت متفاوت باشد، حداقل دو مورد از عملکرد ذهنی اصلی زیر باید به طور معنی داری تحت تاثیر دمانس قرار گیرد:
حافظه
ارتباطات و زبان
توانایی تمرکز و توجه
استدلال و قضاوت
ادراک بصری

افراد مبتلا به زوال عقل ممکن است با حافظه کوتاه مدت مانند پیدا کردن کیف پول، پرداخت صورتحساب، برنامه‌ریزی، تهیه غذا، به یاد آوردن وقت ملاقات یا سفر مشکلاتی داشته باشند. بسیاری از دمانس‌ها پیش‌رونده هستند. بدین معنا که شروع علائم به آرامی است و به تدریج و با گذشت زمان، علائم بدتر می‌شوند.

علائم دمانس با توجه به علل این پدیده متفاوت است، اما علائم و نشانه‌های رایج عبارت‌اند از:
از دست دادن حافظه
دشواری ارتباط برقرار کردن یا پیدا کردن کلمات
دشواری استدلال یا حل مسئله
دشواری انجام وظایف پیچیده
دشواری در برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی
دشواری هماهنگی و عملکرد حرکتی
سردرگمی و عدم تمرکز
افسردگی
اضطراب
رفتار نامناسب
پارانویا
تحریک پذیری
هذیان گویی

علل زوال عقل

زوال عقل ناشی از آسیب به سلول‌های مغزی است. آسیب به سلول‌های مغزی باعث کاهش توانایی ارتباطی سلول‌های مغز می‌شود. هنگامی که سلول‌های مغز قادر به برقراری ارتباط طبیعی نیستند، تفکر، رفتار و احساسات تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

انواع دمانس‌هایی که پیشرفت می‌کنند و قابل برگشت نیستند عبارت‌اند از:
بیماری آلزایمر: در افراد بالای ۶۵ سال، بیماری آلزایمر شایع‌ترین علل زوال عقل است. اگر چه علت بیماری آلزایمر شناخته شده نیست، اغلب در مغز افراد مبتلا به آلزایمر پلاک‌هایی یافت می‌شود. پلاک‌ها یک توده پروتئینی به نام بتا آمیلوئید هستند. بعضی از عوامل ژنتیکی نیز ممکن است در افراد آلزایمر ایجاد کند.

دمانس عروقی: این پدیده نیز از علل زوال عقل در اثر آسیب رسیدن به عروق‌هایی است که خون را به مغز می‌رسانند. مشکلات عروق خونی ممکن است ناشی از سکته مغزی یا سایر بیماری‌های خونی باشد.

آسیب به سلول‌های گیجگاهی: این دسته،  گروهی از بیماری‌ها شامل تخریب سلول‌های عصبی در قسمت‌های جلویی و مرکزی مغز هستند. این مناطق معمولاً با شخصیت، رفتار و زبان مرتبط هستند که با علائم زوال عقل مشخص می‌شود.  مطالعات انجام شده روی افراد ۸۰ ساله و مبتلا به زوال عقل نشان می‌دهد که بسیاری از آن‌ها دارای ترکیبی از بیماری آلزایمر و دمانس عروقی بودند.

اختلالات دیگر مرتبط با زوال عقل

بیماری هانتینگتون: این بیماری به علت جهش ژنتیکی باعث ایجاد برخی سلول‌های عصبی در مغز و نخاع می‌شود. نشانه‌ها و علائم، از جمله کاهش شدید مهارت‌های تفکر (شناختی) معمولاً در سن ۳۰ یا ۴۰ سالگی ظاهر می‌شود.

آسیب تروماتیک مغز: این وضعیت به دلیل تکرار ضربه‌های سر، در افرادی مانند بوکسورها، بازیکنان فوتبال یا سربازان تجربه می‌شود.  با توجه به بخشی از مغز که مجروح شده است، این وضعیت می‌تواند علائم زوال عقل، مانند افسردگی، از دست دادن حافظه، حرکت ناهماهنگ و اختلال گفتار و همچنین حرکت آهسته یا لرزش را ایجاد کند. علائم ممکن است تا چند سال پس از تروما ظاهر نشود.

بیماری پارکینسون: بسیاری از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون در نهایت علائم زوال عقل را تجربه می‌کنند (بیماری دمانس پارکینسون).

همچنین برخی از علل و عوامل می‌توانند با درمان معکوس شوند. آن‌ها عبارت‌اند از:

عفونت و اختلالات ایمنی: شرایطی مانند مولتیپل اسکلروزیس که از سیستم ایمنی بدن به سلول‌های عصبی منتهی می‌شود نیز می‌تواند موجب زوال عقل شود.

مشکلات متابولیک و ناهنجاری‌های غدد درون ریز: افراد مبتلا به مشکلات تیروئید، قند خون پایین (هیپوگلیسمی)، کمی یا زیادی سدیم یا کلسیم یا اختلال در جذب ویتامین B-۱۲ ممکن است علائم دمانس یا سایر تغییرات شخصیت را تجربه کنند.

واکنش به داروها: واکنش به یک دارو یا تعامل چندین دارو ممکن است باعث علائم شود.

مسمومیت: قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین مانند سرب و دیگر سموم، مانند آفت‌کش‌ها و همچنین سوءمصرف الکل و مصرف مواد مخدر، می‌تواند به علائم زوال عقل منجر شود. علائم ممکن است با درمان حل شود.

تومور‌های مغز: دمانس می‌تواند ناشی از آسیب ناشی از تومور مغزی باشد. (در مقاله علت و علائم تومور مغزی بیشتر در این باره مطالعه کنید.)

عوامل خطر

بسیاری از عوامل می‌توانند از نشانه‌های خطر این پدیده باشند. بعضی عوامل مانند سن، تغییر نمی‌کنند. عوامل خطر عبارت‌اند از:

سن: این مورد به ویژه پس از سن ۶۵ سالگی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. با این حال، زمینه‌های دمانس بخشی از پیری نیست و در افراد جوان نیز رخ می‌دهد.
سابقه خانوادگی: سابقه خانوادگی اختلالات دمانس، خطر ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد.
سندرم داون: بسیاری از افراد مبتلا به سندرم داون مبتلا به زوال عقل هستند.
اختلال شناختی خفیف: این مورد شامل مشکلات حافظه،  اما بدون از دست دادن عملکرد روزانه است که افراد در معرض خطر ابتلا به زوال عقل قرار می‌دهد.

از طرفی، برخی عوامل خطر این پدیده را می‌توان تغییر داد:
مصرف الکل: اگر مقدار زیادی الکل بنوشید، ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل را بالا ببرید.
عوامل خطر قلبی عروقی: این موارد شامل فشار خون بالا،  کلسترول بالا، افزایش چربی در دیواره‌های شرایین (آترواسکلروز) و چاقی است.
افسردگی: افسردگی در اواخر زندگی ممکن است نشان دهنده پیشرفت زوال عقل باشد.
دیابت: اگر دچار دیابت هستید، ممکن است خطر ابتلا به دمانس افزایش یابد، به خصوص اگر آن را به طور ضعیف کنترل کنید.
سیگار کشیدن: سیگار کشیدن ممکن است خطر ابتلا به این اختلال و بیماری‌های عروقی را افزایش دهد.

عوارض جانبی

زوال عقل می‌تواند بر بسیاری از سیستم‌های بدن تأثیر بگذارد و بنابراین توانایی عملکردی را کاهش دهد. زوال عقل ممکن است منجر به موارد زیر شود:
تغذیه نامناسب بسیاری از افراد مبتلا به زوال عقل که در نهایت مصرف مواد مغذی خود را کاهش می‌دهند یا متوقف می‌کنند. در نهایت، آن‌ها ممکن است قادر به جویدن و بلعیدن نباشند.

جلوگیری

هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از زوال عقل وجود ندارد، اما گام‌هایی وجود دارد که می‌توانید آن را انجام داد.

از جمله: ذهن خود را فعال کنید. فعالیت‌های ذهنی تحریک کننده مانند خواندن، حل کردن پازل و بازی کردن بازی‌های کلمه و آموزش حافظه ممکن است مانع شروع زودرس و کاهش اثرات آن شود.   فعالیت جسمی و اجتماعی داشته باشید. فعالیت فیزیکی و تعامل اجتماعی ممکن است شروع زوال عقل را به تأخیر بیاندازد و علائم آن را کاهش دهد.
ترک سیگار. برخی مطالعات نشان داده‌اند سیگار کشیدن خطر ابتلا به زوال عقل و رگ‌های خونی (عروقی) را افزایش می‌دهد. ترک سیگار ممکن است خطر را کاهش دهد و سلامتی شما را بهبود بخشد.
به اندازه کافی ویتامین D. دریافت کنید. تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که سطح ویتامین D. کمتری در خون دارند، احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر و دیگر انواع زوال عقل را افزایش می‌دهند. شما می‌توانید ویتامین D. را از طریق غذا‌های خاص، مکمل‌ها و قرار گرفتن در معرض آفتاب دریافت کنید.  فشار خون خود را پایین بیاورید و از همه مهم تر اینکه  رژیم غذایی سالم داشته باشید.