عمر ۶۵۰۰ ساله «چشمه­‌علی» به پایان می‌رسد؟

به گزارش تابناک به نقل از فارس- «چشمه‌علی» یک از نقاط باستانی، دیدنی و گردشگری شهرری به‌شمار می‌رود که در منطقه ۲۰ شهرداری تهران قرار دارد و به قول باستان شناسان «چشمه­‌علی» با پیشینه 6500  هزار سال با وجود آثار باستانی عامل شکل­‌گیری تمدن در شهرری بوده است.

چشمه‌­علی روزگاری زمین­‌های کشاورزی پایین دست را سیراب می­‌کرد و با تغذیه از چاه‌­های جذبی فاضلاب­‌های خانگی منطقه پیرامونی، اکنون مملو از آلودگی­‌های نیترات، فسفات و سایر آلاینده­‌ها است، به گونه­‌ای که اگر یک هفته حوضچه‌­هایی که بچه‌­ها در آن شنا می­‌کنند ساکن بماند، پر از جبلک و خزه خواهد شد.

آب «چشمه­‌علی» در پی بی‌­توجهی عوامل توسعه مترو در احداث  خط 6 متروی تهران و انتخاب مسیر نامناسب که حد فاصل ایستگاه دولت آباد تا مرقد حرم شاه عبدالعظیم «حسنی(ع)» است با عملیات حفاری به منابع آب­های زیرزمینی خسارت وارد کرده و باعث نابودی «چشمه‌­علی» شده است.

به رغم گذشت چند سال از پیگیری­‌های خبرنگاران و مطالبه‌­گری کشاورزان محلی که از آب چشمه برای آبیاری مزارع خود استفاده می‌­کردند، برای بازگشت آب به چشمه همچنان در سرنوشت این چشمه تاریخی تغییری حاصل نشده است.

تورج فتحی - کارشناس منابع آب  با اذعان به ورود فاضلاب، وجود خزه­ها  و کاهش دبی آب چشمه می­گوید: دبی «چشمه­‌علی» تا قبل از اجرای پروژه متروی تهران نزدیک به  220 لیتر متر بر ثانیه بوده است و جز چشمه­‌های کارستی (پدیده‌­ای در پوسته زمین است که با وجود شکستگی­‌ها و قابلیت انحلال توده سنگ یک سیستم آب زیرزمینی می­توان شکل بگیرد) در منطقه تهران است.

وی با اشاره به اینکه آب «چشمه­‌علی» از کوه­های «بی بی شهربانو» و «سه پایه» در شرق و شمال شرق تهران سرچشمه می‌­افزاید: آب «چشمه­‌علی» یک شبکه گسترده کارست است که منابع آبی جاری فصلی از طریق کانال­های زیرزمینی کارستیک از «چشمه­‌علی» به واسطه گسل شهرری در زمین ظاهر شده است که با برخورد تونل مترو به شبکه کانال­‌های زیرزمینی و منبع کارستی و زهشکی شدن آب کارست در داخل تونل خط 6 مترو (دولت آباد – حرم شاه عبدالعظیم حسنی (ع))، تقریباً چشمه خشک شده است و با انواع روش­های به کارگرفته شده برای احیاء چشمه که خیلی هم پاسخگو نبوده است، امروز دبی آب «چشمه­‌علی» فقط 20 الی 30 لیتر است.

فتحی با بیان اینکه مسئولیت اجرای پروژه با شرکت مترو تهران و پیمانکار پروژه است، می‌­گوید: مطالعات اولیه ضعیف و به منابع آب زیرزمینی توجه نشده است و مسئولان با همان هزینه‌­ای که از ابتدای کار برای حفاری تونل بدون در نظر گرفتن احتمال آسیب دیدن به چشمه در قرارداد در نظر گرفته بودند، نمی خواهند برای بازگردانی و احیاء چشمه اقدامی صورت دهند.

وی ادامه می­‌دهد: وزارت­خانه­‌های میراث فرهنگی و نیرو مسئول خشک شدن «چشمه‌­علی» هستند و پیگیری­‌ها در این مورد متاسفانه نتیجه بخش نبوده و با توجه باگذشت بیش از 2 سال از این اتفاق، هرچه زمان طولانی­‌تر شود، امکان احیاء «چشمه‌­علی» به مراتب کاهش می­یابد.

کارشناس منابع آب با اشاره به اینکه حفاری تونل مترو و آسیبی که به کانال­های زیرزمینی وارد شده موجب کاهش دبی آب «چشمه­‌علی» شده است، اظهار می­‌کند: آب «چشمه علی» افزون بر 70 نفر حقابه بر دارد که شامل کشاورزانی است  که حق استفاده از آب «چشمه­‌علی» را دارند که علاوه برآن با توجه به آثار باستانی پیرامون «چشمه­‌علی» و قدمت کتیبه­‌ای که 6500 سال تمدن از دوران قاجار بر دیواره «چشمه­‌علی» قرار دارد، نمونه­ای ازچشمه­‌هایی است که به دلیل شکل­‌گیری تمدن باید حفظ شود.

وی همچنین می­گوید: «چشمه­‌علی» شبیه چشمه‌­های معمولی و پراکنده‌­ای که در اقصی نقاط کشور دیده می­شود و به دلایل فعالیت­‌های انسانی خشک شده است، نیست. مسئولین آگاه نیستند که اگر این اتفاق زودتر مدیریت نشود، احتمال می­رود چشمه‌علی» دیگر به حالت اولیه بازنگردد. نگاه مسئولان فقط اجرا و پایان پروژه بوده و تلاش­های پیمانکار برای احیاء و بازگرداندن آب «چشمه­‌علی» تاکنون نتیجه نداده است و از اینرو «چشمه‌­علی» در حال خشک شدن است.

نمای کنونی چشمه علی

فتحی با اشاره به تغذیه آب «چشمه‌­علی» یادآور می­شود: آب «چشمه­‌علی» از 2 منبع آب تامین می­شود یکی سفره آبخوان دشت تهران است و منابع آب کارستی از دیگر تامین­‌کننده آب «چشمه‌­علی» است که از کوه­های «بی بی شهربانو»، «کربنات» و «سنگ­های آهکی» شرق تهران سرچشمه  می­گیرد.

حد داغاب چشمه و آب فعلی آن

وی ادامه می­‌دهد: معمولاً کوه­های «بی بی شهربانو» به دلیل شکن‌­ها و شکاف‌­های موجود در بعد از بارندگی­ها خشک است وآب از شکاف‌­ها عبور  می­کند و در نهایت موجب افزایش دبی آب «چشمه‌­علی» می­شود که حفاری تونل مترو باعث شده است که جریان آب یاد شده از مسیر اصلی خود منحرف شود و آب جاری به جای اینکه به «چشمه­‌علی» سرازیر شود به داخل تونل نفوذ کند و با پمپاژ از تونل خارج شود.

کارشناس منابع آب تاکید می­کند: برای احیاء «چشمه علی» باید به سرعت وارد عمل شد و برای این مورد خاص هم به مطالعات اولیه نیاز است، از آنجا که مطالعات طراحی انجام شده پروژه ضعیف بوده و هیچ­ وقت مطالعات منابع زیرزمینی کارست پیش­‌بینی نشده است، قبل از هراقدامی باید این مطالعه با سرعت انجام شود و سپس عملیات اجرایی احیاء «چشمه­‌علی» در دستور کار قرارگیرد.

تورج فتحی می­افزاید: در حال حاضر در منطقه پیرامونی «چشمه‌­علی»، شبکه جمع­‌آوری فاضلاب و تصفیه­‌خانه فاضلاب شهری وجود ندارد. فاضلاب­‌های خانگی از طریق چاه­‌های جذبی وارد آب­های زیرزمینی می­شود و بخشی از دبی آب «چشمه­‌علی» را تامین و تغذیه می­کند.

وی می­‌گوید: پیش­‌بینی می­شود اگر شبکه جمع­‌آوری فاضلاب به طور کامل اجرا شود و چاه‌­های جذبی وجود نداشته باشد، سطح سفره آب زیرزمینی کاهش می­‌یابد که در نتیجه احتمال خشک شدن «چشمه‌­علی» به طور کامل به هیچ­وجه دور از ذهن نیست.

کارشناس منابع آب تاکید می‌­کند: برای احیاء «چشمه­‌علی» باید زودتر وارد عمل می­‌شدیم و با اجرای تونل مترو از اردیبهشت ماه سال 96 تا به امروز زمان زیادی را ازدست داده‌­ایم  و امیدوارم با اجرای هرچه زودتر پروژه احیاء، بخش زیادی از «چشمه­‌علی» احیاء شود، هرچند با گذشت چند سال بخش قابل توجهی از چشمه را به احتمال زیاد نمی­‌توان احیاء کرد.