دور جدید رقابت دو قدرت آسیایی بر سر بندر چابهار و فرصت آن برای ایران

بین الملل تابناک: بندر چابهار در شرق ایران یکی از مهم ترین بنادری است که اهمیت استراتژیک دارد و هندی ها به عنوان یکی از قدرت های آسیایی در این بندر سرمایه گذاری کرده اند و در مقابل چینی ها نیز علی رغم سرمایه گذاری در بندر گوادر پاکستان، همچنان گوشه چشمی به این بنادر ایرانی دارند.

پایگاه بیزینس لاین در این رابطه نوشته است: پروژه بندر چابهار ایران که با سرمایه گذاری هند در حال توسعه است، شامل یک منطقه آزاد تجاری خواهد شد و همچنین قرار است افغانستان در این منطقه یک شعبه بانکی ایجاد کند.

رسانه‌های هند می‌نویسند، شورای نگهبان ایران با ایجاد یک منطقه آزاد تجاری در بندر چابهار موافقت کرده است. در این راستا، یک یادداشت تفاهم میان سازمان بنادر ایران و مقامات منطقه آزاد تجاری برای اجرایی کردن قوانین و مصوبات مناطق آزاد تجاری در بندر چابهار امضا شده است.

آرون کومار گوپتا رییس سازمان بنادر جهانی هند گفت: ایجاد یک منطقه آزاد در بندر چابهار حمل و نقل کالا و بار در این بندر را افزایش خواهد داد.

وی افزود: بانک مرکزی ایران به بانک "غضنفر" افغانستان برای ایجاد یک شعبه بندر چابهار مجوز صادر کرده است. این امر می‌تواند به افزایش تجارت در چابهار کمک کند.

سازمان بنادر جهانی هند از سال ۲۰۱۸ تاکنون کنترل دو اسکله در بندر شهید بهشتی چابهار را بر عهده داشته است.

گوپتا توضیح داد: صادرات به افغانستان از طریق بندر چابهار از سال ۲۰۱۹ آغاز شد. از آن زمان تاکنون این صادرات رشد بسیار خوبی داشته است.

دولت هند در برنامه بودجه سال ۲۰۲۱_ ۲۰۲۰ خود که به پارلمان این کشور ارائه شد، بودجه اختصاص یافته به پروژه بندر چابهار را در مقایسه با سال گذشته دو برابر افزایش داد.

نشریه «پرینت» روز یکشنبه نوشت: در بودجه اعلام شده برای وزارت امور خارجه هند، ۱۰۰ کرور روپیه (معادل تقریبی یک میلیارد روپیه یا ۱۴ میلیون و ۱۰ هزار دلار) برای توسعه بندر چابهار ایران در نظر گرفته شده است.

 آمریکا برای توسعه بندر چابهار به هند یک معافیت از تحریم‌های ایران داده است. در ماه دسامبر سال گذشته رسانه‌های هندی اعلام کردند که آمریکا یک تضمین کتبی به هند ارائه کرده است که بر اساس آن هند می‌تواند برای خرید تجهیزات در بندر چابهار اقدام کند.

رقابت چین و هند در چابهار

پکن دمعتقد است که بندر چابهار در ایران می‌تواند مکمل طرح‌های پکن در خصوص جاده ابریشم جدید باشد. حتی اخباری هم دال بر این وجود دارد که چین به دنبال احداث پایگاه‌های نظامی در اطراف بندر گوادر پاکستان است. از این رو چینی‌ها سعی می‌کنند به همان اندازه که نفوذ خود را در بندر گوادر پاکستان تقویت کرده‌اند، حضور جدی هم در بندر چابهار داشته باشند.

در این راستا چین پیشنهاد کرده است که به هزینه خود یک خط آهن مشترک از بندر گوادر تا بندر چابهار در ایران کشیده شود که بتواند نفوذ زمینی خود را از جاده قره قروم به بندر گوادر و بعد از آن طریق بندر چابهار داشته باشد تا به بخشی از بازارهای خاورمیانه و بعد از آن اروپا دسترسی پیدا کند. از طرف دیگر نفوذ خود را از طریق افغانستان به آسیای میانه بکشاند.

نکته مهم دیگر آن است که در آن سو ایالات متحده امریکا سعی می‌کند با تداوم فضای رقابتی و افزایش نفوذ به هندوستان و افغانستان در چابهار مانع از حضور چین و پاکستان در بندر چابهار شود تا در نهایت برنامه مهم چین یعنی یک کمربند، یک جاده را به شکست بکشاند. اتفاقا با اعمال معافیت‌های تحریمی امریکا نسبت به بندر چابهار است که اکنون هندوستان انگیزه جدی برای افزایش نفوذ در این بندر (چابهار) پیدا کرده است تا بتواند نگاه رقابتی مد نظر ایالات متحده امریکا در بندر چابهار داشته باشد.

بندر چابهار و اهمیت آن برای هندی‌ها

کارشناسان مسائل منطقه بر این باورند که بندر چابهار از نظر مبادلات اقتصادی برای هند اهمیت زیادی دارد و مهم‌ترین علت آن موقعیت راهبردی این بندر است. با ادامه اختلافات هند با کشورهای همسایه خود از جمله پاکستان و چین، این کشور تصمیم گرفته است تا یک مسیر جدید برای دسترسی به کشورهای غرب و آسیای مرکزی ایجاد کند. بندر چابهار دسترسی هند به افغانستان از طریق دریا آزاد را آسان می‌کند.

بندر چابهار ایران، رقیب بندر گوادر واقع در استان بلوچستان پاکستان به شمار می‌رود و از نگاه هندی ها تا حدی می تواند به موازنه دریایی با پاکستان در منطقه کمک کند. بندر گوادر که تقریباً ۴۰۰ کیلومتر از طریق خشکی و ۱۰۰ کیلومتر از مسیر دریا با بندر چابهار فاصله دارد، در همکاری مشترک پاکستان و چین ساخته‌شده و ازآنجاکه این دو قدرت هسته‌ای رقبای اصلی هند در قاره آسیا به شمار می‌آیند، وجود چنین بندری در شمال دریای عمان و به فاصله اندکی از شهرهای مهم گوجرات و بمبئی در غرب هند نگرانی‌های جدی امنیتی و ژئوپلیتیکی برای دهلی ایجاد کرده است.

به لحاظ استراتژیک و از منظر رهبران دهلی نو، بندر چابهار به‌عنوان وزنه تعادلی برای تنظیم روابط سیاسی-امنیتی دو رقیب هسته‌ای جنوب آسیا، یعنی هند و پاکستان است. دسترسی هند به بندر چابهار نه‌تنها دهلی را قادر می‌سازد حضور نظامی پاکستان در دریای عمان و شمال اقیانوس هند را خنثی کرده و محاصره استراتژیک دو متحد رقیبش یعنی چین و پاکستان را بشکند، بلکه با دور زدن قلمرو سرزمینی پاکستان مسیری امن‌تر از طریق ایران به افغانستان برای آن می‌گشاید. با توجه به عضویت هند در کریدور بین‌المللی شمال-جنوب، این مسیر برای دهلی این امکان را فراهم خواهد می‌کند که به بازار کشورهای آسیای میانه مانند تاجیکستان و ترکمنستان و ازبکستان و ذخایر انرژی آن‌ها و نیز ترکیه، روسیه و درنهایت شمال اروپا دسترسی پیدا کند.

تحلیلگران بر این باورند که هند، به‌عنوان یکی از قدرت‌های نوظهور اقتصادی در جنوب آسیا با طرح استراتژی بلندمدت در راستای توسعه بازارهای داخلی، دسترسی به بازار افغانستان و آسیای میانه و رقابت با چین و پاکستان، تلاش دارد با سرمایه‌گذاری در بندر چابهار، به نفوذ اقتصادی و سیاسی‌اش در منطقه بیافزاید و جایگزینی برای بندر گوادر، مسیر ترانزیتی چین و پاکستان ایجاد کند. چابهار، برای هند از اهمیت فوق‌العاده استراتژیک و حیاتی برخوردار است.

تمایل ایران برای راه‌اندازی بندر چابهار با توجه به منافع استراتژیک کشورمان قابل‌درک است. بخش اعظم سرمایه‌گذاری برای ساخت بندر چابهار از سوی دولت هند انجام می‌گیرد. تکمیل و بهره‌برداری با کمک سرمایه خارجی فشار اقتصادی چندانی به ایران وارد نمی‌کند.

بندر چابهار و مسیرهای ارتباطی منتهی به آن - به‌ویژه راه‌آهن چابهار-زاهدان با هزینه تخمینی یک میلیارد و ششصد میلیون دلار در استان سیستان و بلوچستان که دولت هند بخشی از سرمایه‌گذاری احداث آن را به عهده گرفته است به شکوفایی اقتصادی و رونق کسب‌وکار در کشورمان کمک می‌کند.

بندر چابهار همچنین می‌تواند به‌واسطه تقویت همکاری‌های نظامی میان ایران و هند قدرت تأثیرگذاری و چانه‌زنی تهران را در قبال تحولات افغانستان را افزایش دهد. هند به دنبال توسعه این بندر جنوبی ایران است. درواقع توسعه پروژه چابهار برای این کشور بسیار فراتر از افزایش مناسبات بازرگانی و صادرات به ایران اهمیت دارد، زیرا با بندر چابهار، هند نه‌فقط به ایران و افغانستان بلکه به آسیای مرکزی و چه‌بسا روزی به اروپا دسترسی پیدا خواهد داشت. سیاست خارجی عمل‌گرایانه و ضرورت توسعه اقتصادی، مواضع سه کشور افغانستان، هند و ایران را  در مورد  توسعه بندر چابهار به یکدیگر نزدیک کرده است.

ناظران معتقدند تصویب پیشنویس قرارداد 25 ساله همکاری میان ایران و چین می تواند زمینه تقویت حضور هند در چابهار را فراهم کند و این دو قدرت آسیایی وارد رقابتی مهم برای تقویت روابط با ایران خواهند شد. مسئله ای که به نوبه خود قدرت چانه زنی ایران در معادلات بین المللی را ارتقا خواهد داد.