منظور از موجبات ارث چیست؟

به گزارش «تابناک»،  بنابر فقه اسلامی، کسانی از یک فرد فوت شده ارث می‌برند که یا به واسطه تولد با وی نسبت داشته و هم‌خون هستند (نسبی) یا به واسطه ازدواج و مانند آن ارتباط خویشاوندی با متوفی دارند (سببی). به این امور منشا ارث می‌گویند.

نسب

نسب، موجب ارث است. اگر کسی به ولادت شرعی با کس دیگر، ارتباط داشته باشد نسبت میان آن‌ها نسبی است. نسبیت به ترتیب اولویت در ارث بردن در سه طبقه دسته‌بندی می‌شود:

طبقه اول
پدر، مادر، فرزند، (نوه در صورت نبودن فرزند)

طبقه دوم
پدر بزرگ و مادربزرگ پدری و مادری و هرچه بالاتر برود. برادر و خواهر (پدری) یا (مادری) یا (پدری و مادری) و فرزندان آنان

طبقه سوم
عمو، عمه، دایی و خاله و فرزندان ایشان در صورت نبودنشان.

اگر طبقه سومِ خویشاوندان میت نباشند، عمو، عمه، دایی و خاله پدرِ میت،  ارث‌ می‌برند.

به طبقه سوم ارث، «اولی الارحام» گفته می‌شود که «فرض‌بر» نیستند، چون در قرآن به سهم معینی برای آنان اشاره نشده است.  

نسبیت باید عرفی باشد بنابراین افراد بسیار دور در یک عشیره، از یکدیگر ارث نمی‌برند مثلا سادات از یکدیگر صرفا به دلیل هم‌ریشه بودن ارث نمی‌برند.

سببیت

سببیت موجب ارث است. سببیت یا با زوجیت (ازدواج) ایجاد می‌شود یا با وِلاء. ولاء نیز خود به سه دسته عتق، ضمان جریره و امامت تقسیم می‌شود.

زوجیت

زن و شوهر از یکدیگر ارث می‌برند یعنی هر کدام بمیرد آن دیگری از او ارث می‌برد. شرط ارث بردن همسران از یکدیگر این است که ازدواج آنان دائم بوده باشد و موانع ارث، در میان نباشند. همچنین اگر مردی در حال بیماری ازدواج کند ارث بردن از یکدیگر به شرطی است که دخول صورت گرفته باشد پس اگر پس از بهبود، یکی از زن و شوهر بمیرند ارث می‌برند و دخول، شرط نیست. همچنین اگر مرد زنش را طلاق بائن بدهد ارث نمی‌برند.

ولاء

منظور از ولاء، نزدیک بودن است چنانکه کسی از کس دیگر به دلیل این قرابت، ارث ببرد. اگر کسی از افراد نسبی وجود داشته باشد نوبت به ارث ولاء نمی‌رسد. همچنین اولویت در ارث ولاء به ترتیب، ولاء عتق، ضمان جریره و سپس ولاء امامت است.

ولاء عتق

اگر کسی برده یا کنیز خود را آزاد کند بدون آن که این آزاد کردن برای امور شرعی باشد مثل کفاره و نیز پس از آزاد کردن از وی برائت نجوید و نگوید که دیگر با تو کاری ندارم و ضامن کارهایت (جنایت) نیستم، آن‌گاه از برده خود ارث می‌برد به شرطی که وارث نداشته باشد.

ولاء ضمان جریره

اگر کسی که وارثی ندارد مثل کسی که همه بستگان او در زلزله مرده‌اند یا برده‌ای که آزاد شده و هیچ وابستگی ندارد، می‌تواند با یک نفر دیگر پیمان «ضمان جریره» ببندد. این پیمان به این شرح است که یک نفر ضمانت می‌کند او را یاری کند، از او دفاع کند و دیه قتل خطایی او را بپردازد. در این صورت اگر بمیرد، آن کسی که ضمانت کرده بود از او ارث می‌برد مگر آن که پس از ضمان جریره، داری فرزند شود که در این صورت اختلاف نظر وجود دارد. ضمان جریره می‌تواند دوطرفه باشد و هر دو یکدیگر را ضمانت کنند و ارث برند.

ولاء امامت

اگر کسی هیچ وارثی ندارد و در پیمان ضمان جریره هم نبوده، ارث او به امام می‌رسد. اگر چنین شخصی همسر داشته باشد درباره این که همسر، غیر از سهم ارث خود، بقیه ارث را هم برمی‌دارد یا مابقی به امام می‌رسد، اختلاف نظر وجود دارد.

منبع: ویکی شیعه