پس از سال‌ها انتظار؛ پلیس ویژه اطفال و نوجوانان تشکیل خواهد شد!

روز گذشته در جلسه هیات دولت «لایحه پلیس ویژه اطفال و نوجوانان» بررسی و به تصویب رسید. هیأت وزیران این تصمیم را با توجه به ضرورت اتخاذ سیاست‌های قضایی افتراقی در قبال کودکان و نوجوانان به دلیل آسیب‌پذیری این گروه افراد و ویژگی‌های روحی و جسمی خاص آنان و نیز تدوین یک فرآیند حمایتی اثربخش برای کودکان در سیستم قضایی و برخورد صحیح، نظام‌مند، هدفمند و حمایت‌گرا به جای برخورد انتظامی و قضایی با این گروه، اتخاذ کرد.

به گزارش «تابناک»؛ لایحه مذکور مشتمل بر ۵۰ ماده، به مسائلی همچون نحوه تشکیل پلیس ویژه و شرایط و ویژگی‏‌های آنان، حدود صلاحیت‏ و تکالیف پلیس ویژه، پیش‌‏بینی سازوکارهای حمایتی لازم مانند استخدام زنان پلیس، جداسازی از بزرگسالان، تشریفات خاص اعزام نزد مرجع قضایی و منع اقدامات برچسب زننده، استفاده از روش‌های غیرقضایی در مواجهه با جرایم کودکان و نوجوانان با تکیه بر اصول و مبانی عدالت ترمیمی، پرداخته است.

ضرورت مصون نگه داشتن کودکان و نوجوانان از عواقب زیان‌بار ورود به مراحل نظام دادرسی کیفری، پیشگیری از بزه‌کاری و بزه‌دیدگی کودکان و نوجوانان، ایجاد یک پلیس تخصصی و بهره‌گیری از علوم مختلف تحت نظر این نهاد، بررسی تطبیقی موضوع با سایر کشورهای جهان و مجوز قانونی برای تشکیل این نهاد ویژه، از دیگر اهداف «لایحه پلیس ویژه اطفال و نوجوانان» است.

تاریخچه قانون حمایت از کودکان

قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، یکی از لوایح قضایی است که در زمان ریاست سید محمود هاشمی شاهرودی بر قوه قضائیه تدوین شد.

این لایحه در ۲۲ اردیبهشت سال ۱۳۸۸ برای ارسال به مجلس شورای اسلامی تقدیم دولت شد. لایحهٔ حمایت از کودکان و نوجوانان در دهم مرداد ۱۳۹۰ با حذف ۵ ماده در کمیسیون لوایح دولت دهم به تصویب رسید و ۲۸ آبان همان سال به مجلس ارائه شد تا این‌که در سال ۱۳۹۲ لایحه به کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس ارجاع شد.

این لایحه در سال ۱۳۹۷ به تصویب مجلس رسید، اما پس از آن سه بار با ایراداتی از سوی شورای نگهبان و اصلاحاتی از سوی مجلس مواجه شد و سرانجام در خرداد ۱۳۹۹ شورای نگهبان لایحه حمایت از اطفال و نوجوانان را تصویب کرد. چند هفته پیش از تصویب این لایحه، قتل یک کودک، جامعه ایران را در شوک فرو برد و باعث شد، دوباره بحث‌هایی راجع به لایحه حمایت از اطفال و نوجوانان مطرح شود.

بر اساس این لایحه اعمالی مانند جلوگیری از تحصیل کودکان، تشویق به ترک تحصیل و فرار از مدرسه، آزار عاطفی و سهل انگاری در نگهداری از کودک، برقراری ارتباط با کودکان و نوجوانان در فضای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به منظور اذیت و آزار آنها، فروش دخانیات به کودکان و بهره‌کشی از کودکان به‌عنوان جرم شناخته می‌شوند و برای آنها احکامی با جزئیات در نظر گرفته شده‌ است. سرانجام این قانون در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۹ به تصویب مجلس رسید و در ۲۲ خرداد ۱۳۹۹ از سوی رئیس جمهوری ابلاغ شد. در راستای اجرای این قانون، نیاز به تاسیس پلیس تخصصی بود تا قوانین حمایتی از کودکان با تمرکز و جدی تر اجرا شود.

جزییات لایحه تشکیل پلیس ویژه اطفال و نوجوانان

ضرورت مصون نگه داشتن کودکان و نوجوانان از عواقب زیانبار ورود به مراحل نظام دادرسی کیفری، پیشگیری از بزهکاری و بزه دیدگی کودکان و نوجوانان، ایجاد یک پلیس تخصصی و بهره گیری از علوم مختلف تحت نظر این نهاد، بررسی تطبیقی موضوع با سایر کشورهای جهان و مجوز قانونی برای تشکیل این نهاد ویژه، از دیگر اهداف «لایحه پلیس ویژه اطفال و نوجوانان» است.

بر اساس ماده ۳۱ قانون آیین دادرسی کیفری، به‌منظور حسن اجرای وظایف ضابطان در مورد اطفال و نوجوانان، پلیس ویژه اطفال و نوجوانان در نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران تشکیل می‌شود. وظایف و حدود اختیارات آن به موجب لایحه ای است که توسط رئیس قوه قضائیه تهیه می شود.

به منظور حسن انجام وظایف ضابطان درخصوص اطفال و نوجوانان در معرض خطر، بزه دیده، ناقض قوانین جزایی و شاهد یا مطلع از وقوع جرم، هم‌چنین پیشگیری از بزه دیدگی یا نقض قوانین جزایی و حمایت از آنان، لایحه ای با نام «پلیس ویژه اطفال و نوجوانان» مشتمل بر ۵۸ ماده، در معاونت حقوقی قوه قضائیه با حضور و مشارکت قضات، مستشاران، متخصصان و صاحب‌نظران، ‌ تهیه و از سوی وزارت دادگستری در دستورکار کمیسیون لوایح هیات دولت قرار گرفته است.

برخی از احکام این لایحه

- به منظور انجام وظایف قانونی مربوط به گروه های سنی نامبرده، پلیس ویژه اطفال و نوجوانان در نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (ناجا) تشکیل می شود.

- ناجا مکلف است ظرف مدت شش ماه از تاریخ لازم الاجراشدن این قانون، نسبت به تشکیل پلیس ویژه اطفال و نوجوانان (پلیس ویژه) به عنوان پلیس تخصصی، اقدام و سپس مراحل لازم برای انتخاب، جذب و آموزش افراد واجد شرایط و به کارگیری آنان را در دستورکار خود قرار دهد.

- برای جذب نیرو در پلیس ویژه، علاوه بر شرایط عمومی استخدام شرایطی نظیر تأهل و ترجیحا دارا بودن فرزند، داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی و یا بالاتر در یکی از رشته‌های علوم انتظامی، روانشناسی، علوم تربیتی، علوم اجتماعی، حقوق و سایر رشته‌های مرتبط را مد نظر قرار بگیرد.

- ناجا موظف است طی یک سال از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون، ضوابط مربوط به کیفیت و معماری مکان های برگزاری نشست خانوادگی، نگهداری و تحقیق از اطفال و نوجوانان و همچنین خودرو و دیگر تجهیزات پلیسی متناسب با شرایط روحی، روانی و عاطفی آنان را تهیه و اجرا کند.

- پلیس ویژه اطفال و نوجوانان با همکاری مسئولان مدارس و مربیان، مددکاران اجتماعی و یا اشخاص غیر دولتی اقداماتی نظیر تشکیل کارگروه مدرسه امن برای شناسایی و کاهش آسیب در مدرسه، شناسایی اطفال و نوجوانان نیازمند حمایت موضوع این لایحه و انجام اقدامات حمایتی اولیه در مورد آنها و یا معرفی به مراجع حمایتی و درمانی و برگزاری جلسات مشاوره با طفل و نوجوان، ‌خانواده یا دیگر اشخاص مرتبط با وی را در دستور کار قرار دهد.

- به منظور فراهم ساختن زمینه مناسب برای کاهش حضور فیزیکی طفل و نوجوان در وضعیت مخاطره‌آمیز، بزه‌دیده، ناقض قوانین جزایی و شاهد یا مطلع از وقوع جرم در مراجع قضایی و انتظامی و کاهش آسیب‌های موجود در این خصوص، پلیس اطفال مکلف است اظهارات و اطلاعات طفل و نوجوان را با شیوه‌هایی مانند استفاده از اتاق‌های نظارت یا سامانه‌های ویدئو کنفرانس و سایر سامانه‌های ارتباط الکترونیکی یا ضبط فیلم با رعایت مقررات دادرسی الکترونیک اخذ کند.

دولت مکلف است بودجه لازم برای تشکیل پلیس ویژه را اختصاص و ردیف بودجه مستقلی را برای اجرای این قانون بنا به پیشنهاد ناجا در بودجه سالانه تخصیص دهد.

کودکان و نوجوانان سرمایه‌های اصلی کشور هستند و باید حمایت‌های قانونی برای حفظ و تعالی این سرمایه‌ها صورت گیرد، هرچند تشکیل پلیس ویژه می‌تواند در بهبود عملکرد سازمان پلیس و نظام عدالت کیفری در رابطه با اطفال و نوجوانان مؤثر باشد، تاسیس پلیس ویژه اطفال و نوجوانان بدون لحاظ الزامات خاص این گروه سنی و همچنین عدم بهره‌گیری از ساز و کارهای ویژه و اختصاصی مؤثر نبوده، در نهایت موجب فربهی و کاهش چالاکی بیشتر سازمان پلیس خواهد شد.

بررسی تطبیقی موضوع در کشورهای مختلف نشان می‌دهد که لازمه کارآمدی و بهره‌وری پلیس اطفال و نوجوانان تغییر ساختار سازمانی، ایجاد نظام آموزشی نظام‌مند، پیش‌بینی سازوکارهای رفتاری و ارتباطی مؤثر، به کارگیری فرآیند انجام مصاحبه ویژه، پیش‌بینی ضمانت اجراهای قابل اجرا توسط پلیس و اتخاذ سازوکارهای پیشگیری پلیسی است.

راه اندازی پلیس اطفال در نظام عدالت کیفری ایران نوظهور است و مرحله آزمون و خطا را سپری خواهد کرد؛ به همین دلیل ضرورت دارد برای تشکیل این پلیس از نظریات و تجربیات کارشناسان حوزه کودک و نوجوان و آسیب های اجتماعی استفاده شود تا با بیان الزامات و سازوکارهای تشکیل این پلیس، از برخی خطاهایی احتمالی و عملکردهای بی اثر جلوگیری شود.