علی رغم تناقض در یافته‌های تحقیقات مختلف که ذکر شد، شواهد علمی متعددی در مورد اثرات مفید روزه داری ماه رمضان بر چربی‌های خون از جمله لیپوپروتئین( LDL-C ) با چگالی پایین، توتال کلسترول(TC،) تری گلیسرید(TG) و لیپوپروتئین با چگالی بالا( HDL-C) وجود دارد. مکانیسم های متفاوتی هم در این زمینه ارائه شده است.
به گزارش میزان، روزه داری در ماه رمضان یک مدل متابولیک خاص است،که در طول ساعات خاصی از سحر تا افطار)، فرد از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کند. در برخی تحقیقات اثر چندانی از روزه گرفتن در طی ماه رمضان بر چربی‌های خون گزارش نشده است. با این حال، یافته‌های بسیاری از پژوهش‌ها نشان داده که روزه داری می‌تواند اثرات مفیدی بر چربی‌های خون داشته باشد.
تفاوت نتایج تحقیقات مختلف در ارتباط با اثر روزه داری بر چربی‌های خون به دلایل متفاوتی شامل موارد زیر نسبت داده شده است: تغییرات فصلی، تفاوت در مدت زمان روزه داری؛ تفاوت در الگو‌ها و عادات غذایی جوامع مختلف؛ تفاوت در نوع مواد غذایی مصرفی و دریافت کالری در طول ماه رمضان؛ تفاوت در سن، جنس، وضعیت سلامتی، فعالیت فیزیکی و وضعیت اقتصادی اجتماعی افراد مورد مطالعه تفاوت‌های ژنتیکی و فرهنگی جوامع مختلف.
علی رغم تناقض در یافته‌های تحقیقات مختلف که ذکر شد، شواهد علمی متعددی در مورد اثرات مفید روزه داری ماه رمضان بر چربی‌های خون از جمله لیپوپروتئین( LDL-C ) با چگالی پایین، توتال کلسترول(TC،) تری گلیسرید(TG) و لیپوپروتئین با چگالی بالا( HDL-C) وجود دارد. مکانیسم های متفاوتی هم در این زمینه ارائه شده است.
اثرات مفید روزه داری بر چربی‌های خون
نتایج پژوهش های علمی نشان داده است که روزه گرفتن در طول ماه رمضان می تواند موجب کاهش سطوحLDL-C، TC و TG شود. همچنین روزه داری منجر به افزایش سطوح HDL-Cمی گردد.
همان طور که گفته شد، روزه داری در ماه رمضان یک مدل متابولیک خاص است که در طول ساعات خاصی (از سحر تا افطار)، فرد از خوردن و | آشامیدن پرهیز می کند. در طی ماه رمضان، شیوه زندگی، ساعات خواب، فعالیت بدنی، تعداد دفعات مصرف مواد غذایی، میزان مصرف مواد غذایی، الگوی غذایی و عادات غذایی افراد تغییر می کند که این تغییرات می تواند بر عوامل بیوشیمیایی خون از جمله چربی های خون تأثیر بگذارد. تغییر در تعداد و زمان وعده های غذایی و تقسیم کل کالری دریافتی به دو وعده غذایی نیز موجب تغییرات متابولیکی از جمله تغییر در چربی های خون می گردد. همچنین شواهد علمی نشان داده است که مصرف ماده غذایی در یک زمان غیر معمول می تواند با یکسری اثرات متابولیکی همراه باشد.
علاوه بر این، محدودیت های دریافت رژیمی و محدودیت دریافت کالری به دنبال روزه داری می تواند بر چربی های خون اثر بگذارد. این محدودیت ها خود می تواند منجر به کاهش وزن گردد و از این طریق نیز با تغییرات مفید در چربی های خون مرتبط باشد.
از سویی در طول ماه رمضان چرخه خواب و بیداری تغییر می کند که این تغییر بر سطوح هورمون هایی مانند لپتین، نوروپپتید Y و انسولین تأثیر می گذارد. این هورمون‌ها نقش مهمی در تنظیم طولانی مدت دریافت و مصرف انرژی در بدن دارند. از سوی دیگر، تغییرات در برنامه خواب و عادات اجتماعی و فیزیولوژیک در طی ماه رمضان منجر به تغییرات ریتمیک در برخی هورمون های دیگر همچون ملاتونین، هورمونهای استروئیدی مانند کورتیزول، تستوسترون)،
هورمونهای هیپوفیز قدامی (همچون پرولاکتین، " LH ، FSH ، هورمون محرک تیروئیدی (TSH)")، هورمون محرک رشد و هورمون های تیروئیدی می شود. این هورمون ها نیز در تنظیم دریافت و متابولیسم انرژی مؤثر هستند. تغییرات در تمامی هورمونهای ذکر شده به دنبال روزه داری، می تواند با تغییرات در چربی های خون مرتبط باشد.
علاوه بر این، در طی ماه رمضان، دریافت غذا به ساعات شب در طی یک مدت زمان کوتاه‌تر محدود می‌شود که این می‌تواند زمان خواب را به تأخیر اندازد و کوتاه‌تر کند. همچنین در طول این ماه، چرخه خواب و بیداری تغییر می‌کند. در این ماه، بدن سطوحی از گرسنگی و کم آبی را نیز تجربه می‌کند. چنین شرایطی ممکن است به عنوان یک استرس متابولیکی خفیف برای بدن تلقی شود. بنابر این، در این شرایط تولید عواملی همچون پروتئین‌های شوک حرارتی جهت مقاومت بدن در برابر استرس تحریک می‌شود. HSP ۷۰، یکی از انواع پروتئین‌های شوک حرارتی در بدن می‌باشد که نقش مهمی در حفظ هموستاز فیزیولوژیک بدن ایفا می‌کند. علاوه بر این، پروتئین ذکر شده به عنوان یک عامل مهم محافظت کننده سلولی در بدن می‌باشد. روزه گرفتن موجب افزایش سطوح HSP ۷۰ در بدن می‌گردد. HSP ۷۰ می‌تواند موجب کاهش سطوح -LDL C از طریق افزایش تجزیه آپولیپوپروتئین B که از اجزای اصلی موجود در LDL - C است، گردد. علاوه بر این، کاهش مقاومت به انسولین به دنبال افزایش HSP ۷۰ در اثر روزه داری می‌تواند مکانیسم دیگری برای توضیح اثرات مفید روزه گرفتن بر چربی‌های خون باشد.
با توجه به اثرات مفیدی که از روزه داری بر چربی‌های خون ذکر گردید، می‌توان با آموزش و ارائه توصیه‌های تغذیه‌ای صحیح در طی ماه رمضان، در عین رساندن مواد مغذی لازم به بدن، از اثرات مفید روزه داری جهت کنترل چربی‌های خون بهره برد و از اختلالات چربی خون (همچون افزایش تری گلیسرید یا افزایش کلسترول خون) نیز جلوگیری نمود.
چند توصیه جهت کنترل چربی خون و پیشگیری از اختلالات چربی خون در حال ماه رمضان
- استفاده از منابع غذایی غنی از فیبر مانند میوه ها، سبزیجات، غلات کامل (غلات سبوس دار)، حبوبات.
- محدود کردن مصرف غذاهای سرخ شده و پرچرب و بجای آن مصرف غذاهای کم چرب و طبخ شده به روش آب پز یا بخارپز.
- پرهیز از مصرف چربی های اشباع مانند کره، چربی های حیوانی و بجای آن استفاده از چربی های غیر اشباع مانند روغن های گیاهی (همچون | روغن زیتون، کانولا، کنجد و ...)
- محدود کردن مصرف لبنیات پرچرب و بجای آن مصرف انواع کم چرب آن.
- مصرف کم تر گوشت قرمز و بجای آن مصرف گوشت های سفید مانند مرغ و سایر ماکیان، ماهی.
محدود کردن مصرف قندهای ساده مانند قند، شکر، شیرینی و ...
