گاهی ممکن است اشخاص برای حفظ اسناد و مدارکی که احتمال دارد در آینده به عنوان دلیل در دادگاه مورد استناد واقع شود، درخواست تامین دلیل کنند؛ تامین دلیل به معنای حفظ دلایل موجود برای استفاده از آنها در آینده است.
به گزارش «تابناک»؛ تامین دلیل به معنای ثبت و ضبط وقایع رخداده، توسط دادگاه است و فرد میتواند بهمنظور حفظ اسناد و مدارک و هر امری که ممکن است بعد‌ها بهعنوان دلیل در دادگاه مورد استناد واقع شود، درخواست تامین دلیل کند.
تشخیص درجه ارزش تامین دلیل در موارد استفاده با دادگاه است؛ بنابراین، هیچ مرجع دیگری جز محاکم صالح قضایی، اراده استفاده از مفاد صورتجلسه تامین دلیل را ندارد، مگر اینکه اعتبار و ارزش تامین دلیل یادشده قبلاً توسط دادگاه احراز و اعلام شده باشد.
مطابق با ماده ١۴ قانون آیین دادرسی مدنی، درخواست تأمین دلیل و امارات از دادگاهی میشود که دلایل و امارات مورد درخواست در حوزه آن واقع است و اگر در حوزه مربوطه، شورای حل اختلاف نبود، رسیدگی با دادگاه محل است؛ بنابراین، دادگاه صالح، شورای حل اختلافی است که دلایل و امارات در حوزه آن واقع است.
آیا لزوما خوانده باید مشخص باشد؟
در اینجا این پرسش مطرح میشود که در مورد تامین دلیل، آیا لزوما خوانده باید مشخص باشد یا خیر؟ در پاسخ باید گفت که مطابق با ماده ١۵۴ قانون آیین دادرسی مدنی، در موردی که تعیین خوانده ممکن نباشد، خواهان میتواند بدون معرفی وی، تقاضای تامین دلیل کند؛ بنابراین، مشخص میشود که در مورد تامین دلیل، اصل بر لزوم تعیین خوانده است و استثنائاً جواز عدم تعیین خوانده، مشروط بر این است که معرفی خوانده ممکن نباشد و خواهان تامین دلیل باید این موضوع را اثبات کند. چنانچه امکان تعیین خوانده بوده یا بر دادگاه معلوم باشد، درخواست تأمین دلیل بدون معرفی خوانده پذیرفته نیست.
چگونگی طرح دادخواست تامین دلیل
مطابق ماده ۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی، درخواست تأمین دلیل ممکن است در هنگام دادرسی یا قبل از اقامه دعوا باشد. همچنین مطابق ماده ۱۵۱ این قانون، درخواست تامین دلیل چه کتبی یا شفاهی باید حاوی این نکات باشد: مشخصات درخواستکننده و طرف او؛ موضوع دعوایی که برای اثبات آن، درخواست تامین دلیل میشود و اوضاع و احوالی که موجب تأمین دلیل شده است.
در حال حاضر تقاضای تامین دلیل از سوی ذی‌نفع بر روی فرم مخصوص دادخواست به تعداد خواندگان به اضافه یک نسخه، همراه با فتوکپی برابر اصل اوراق و اسناد، تقدیم شورای حل اختلاف محلی ـ که موضوع بررسی در محدوده آن قرار دارد ـ میشود.
این درخواست شامل مشخصات طرفین (البته اگر تعیین طرف مقابل میسر نباشد، نیز درخواست تأمین دلیل پذیرفته است)، عنوان دعوایی که برای اثبات آن تقاضای تامین دلیل شده و نیز ذکر موارد و اوضاع و احوالی است که باعث درخواست بررسی تأمین دلیل شده است. در ادامه شورای حل اختلاف، با احراز فوریت موضوع تامین دلیل، موضوع را به یکی از کارشناسان رسمی دادگستری در رشته مربوط ارجاع و پس از حضور مدیر دفتر شعبه مربوطه و کارشناس در محل و جلب نظر کارشناس، شورا صورتجلسه تامین دلیل را با ذکر نظر کارشناس تنظیم میکند.
اظهارنامه چیست؟
اظهارنامه به معنای اعلام رسمی مطلبی به دیگری به قصد امکان اثبات اعلام آن مطلب به وی در آینده است. از کاربرد‌های دیگر اظهارنامه، تسلیم وجه یا مال یا سند یا هر چیز دیگری است که طرف مقابل از دریافت آن خودداری میکند.
نکات مهم در تنظیم اظهارنامه
در تنظیم اظهارنامه باید به این موضوع توجه داشت که اظهارنامه مشتمل بر توهین و افترا و نظایر این‌ها نباشد. در تنظیم اظهارنامه باید دقت لازم بهکار برده شود تا مشتمل بر اخبار ب حقی به نفع طرف مقابل نباشد. همچنین در تنظیم اظهارنامه، در حد آنچه ذیحق هستیم باید مطالبه حق کنیم و نه بیشتر از آن. نکته دیگر در تنظیم اظهارنامه این است که مطلب را مفید و مختصر اعلام کنیم و نیز مهلتی که به طرف مقابل برای انجام دادن کار یا تحویل چیزی میدهیم، باید مهلت متناسب و معقولی باشد.
موارد الزامی ارسال اظهارنامه برای طرف مقابل
مواردی که عملاً یا قانوناً ارسال اظهارنامه برای طرف مقابل الزامی است، شامل موارد زیر است:
به موجب ماده یک قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر، اگر مالک ملکی از وقوع معامله مال غیر مطلع شود و تا یک ماه بعد از اطلاع از این امر، اظهاریههایی را برای اطلاع به انتقالگیرنده مال غیر نفرستد، معاون جرم محسوب میشود. بر اساس ماده ۱۷۱ قانون آیین دادرسی مدنی، هرگاه سرایدار، خادم، کارگر و به‌طور کلی هر امین دیگری پس از ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه مالک مبنی بر مطالبه مال امانی، از آن رفع تصرف نکند، متصرف عدوانی شناخته میشود؛ لذا طرف مقابل از امتیازات مربوط به دعوای تصرف عدوانی از جمله رسیدگی خارج از مهلت بهره‌مند میشود. بر اساس قانون تملک آپارتمانها مصوب سال ۱۳۵۹، در صورتی که مالک یا استفادهکننده، سهم خود از هزینههای مشترک آپارتمان را نپردازد، این هزینهها بهوسیله اظهارنامه مطالبه میشوند.
مطابق ماده ۱۳ قانون بیمه مصوب سال ۱۳۱۶ نیز، در صورتی که بیمهگر، بیمه را فسخ کند، باید مراتب را به موجب اظهارنامه یا نامه سفارشی به بیمهگذار اطلاع بدهد و اثر فسخ ده روز پس از ابلاغ مراتب به بیمهگذار، آغاز میشود. همچنین به موجب مواد ۴۵۹ و ۴۶۰ قانون آیین دادرسی مدنی، در مواردی که طرفین معامله متعهد به معرفی داور شده باشند و طرفین نتوانند یا نخواهند در انتخاب داور توافق کنند، هر یک از طرفین میتواند با معرفی داور مورد نظر خود، به وسیله ارسال اظهارنامه از طرف مقابل درخواست کند که ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه، نظر خود را در مورد داور اعلام کند. به موجب ماده ۱۳ قانون روابط موجر و مستاجر نیز، هرگاه مستاجر به علت انقضای مدت اجاره، مورد اجاره را تخلیه کند، اما موجر از تحویل گرفتن آن خودداری کند، مستاجر باید به وسیله اظهارنامه از وی تقاضا کند که مال مورد اجاره را تحویل بگیرد.
بزرگترین مشکل درسیستم دادگستری ایران روندبسیارطولانی رسیدگی است.بحدی که خیلی موارد اصلا آدم شکایت نکند بهتروبه صرفه تراست. 
در همه دنیا همینطور هست قرار نیست راه به راه بخوای کارت تو دادگستری باشه بعد انتظار داشته باشی قاضی بشینه پای دل شما. در انگللستان با آنچنان دقتی به پرونده رسیدگی میشه که احکام صادره و استدلال پشت آنها و خلاصه پرونده همه در حکم میاد و بعضا احکام ممکنه ده بیست صفحه باشند و طولانی بودن روند رسیدگی هم از ایران بیشتر هست دقت را نباید فدای تسریع در رسیدگی کرد که متاسفانه در ایران همینطوره یعنی تسریع فدای دقت شده