تحلیلی بر تبریک ها؛ پیام معنادار اروپا؛ مختصر و غیرمفید/ تداوم رویه خصمانه آمریکا/ خودنمایی دو پیام ویژه

بین الملل تابناک: ارسال پیامهای تبریک به رئیس جمهوری منتخب عرفی دیپلماتیک است. زمان ارسال پیام از حیث زود یا دیر ارسال کردن پیام، نشانه های اهمیت روابط دوجانبه را می رساند.

همچنین محتوا و عبارات به کار رفته در پیام نیز سطح روابط و اهمیت آن را مشخص می کند.

معمولا پیامها از سمت کشورهایی زودتر ارسال می شود که در دایره دوستان تعریف می شوند. محتوای پیامها هم نشان دهنده اهمیت روابط برای صادرکننده پیام می باشد. برخی از پیامها نشان دهنده اهمیت یک کشور به عنوان state است و برخی نیز ضمن نشان دادن اهمیت state ممکن است ناخرسندی یا خشنودی از به قدرت رسیدن یک جریان سیاسی خاص باشد. برای نمونه به قدرت رسیدن راست افراطی در یک کشور اروپایی چیزی نیست که کشورهای حامی اتحاد اروپایی آنرا خوشایند ارزیابی کنند.

یا به قدرت رسیدن ترامپ در آمریکا برای رهبران اروپایی که خواهان تقویت روابط دو سوی اتلانتیک هستند اتفاق خوشایندی نخواهد بود؛ به ویژه آنکه ترامپ معتقد است اروپای غربی، اروپای مرده است.

با این مقدمه پیامهای ارسالی برای پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری ایران قابل تحلیل است. در میان پیامهای ارسالی از حیث زودهنگام بودن این پیامها، پیام پاکستان به چشم می خورد.

روابط ایران و پاکستان بعد از انقلاب اسلامی ایران روابط سینوسی و در برخی موارد مبتنی بر جنگ سرد بوده است. سیاستهای اسلام آباد در منطقه خلیج فارس و قفقاز جنوبی در تضاد با سیاستهای تهران قرار دارد. در موضوع کریدورهای منطقه ای علیرغم ظرفیت همکاری، رویکرد برد-باخت غالب است.

با این وجود، بعد از حملات متقابل اخیر میان دو کشور، دو طرف سعی بر تداوم دیپلماسی داشته اند. اهمیت روابط دوجانبه، مبتنی بر جبر جغرافیایی و آسیب پذیری دو طرفه از مسائل قومی و تجزیه طلبانه است.

در میان پیامهای ارسالی، پیام اعضای سازمان همکاری شانگهای نیز حائز اهمیت است. ایران به عضویت دائمی این سازمان درآمده و نقش مهمی در ارتباط و گسترش همگرایی میان این کشورها می تواند داشته باشد.

کریدور شمال-جنوب یکی از ظرفیتهای مهم ایران در این زمینه است که می توان سازمان شانگهای را به اتحادیه اقتصادی اوراسیا از مسیر ایران متصل کند.

پیام هند به دکتر پزشکیان نیز اهمیت ویژه دارد. «نارندرا مودی» با انتشار پیامی در حساب ایکس خود خطاب به پزشکیان نوشت: پیروزی شما به عنوان رئیس جمهوری اسلامی ایران را تبریک می‌گویم. مشتاقانه منتظر همکاری نزدیک با شما برای تقویت بیشتر روابط دوجانبه گرم و طولانی مدت به نفع مردم و منطقه هستیم.

هند از قدرتهای میانی در نظم جدید بین المللی به شمار می رود که نقش مهمی در نظم جدید مبتنی بر «رقابت قدرتهای بزرگ» دارد. در این میان ایران اهمیت ویژه ای برای هند برای اتصال به آسیای مرکزی و روسیه و حتی اروپا دارد. هر چند کریدور هند-خلیج فارس-اروپا می تواند هند را به اروپا متصل کند، ولی کریدور شمال-جنوب ایران برای دسترسی دهلی به آسیای مرکزی اهمیت کلیدی دارد. این کریدور راهی مناسب برای هند برای اتصال به آسیای مرکزی است؛ هندی که به واسطه محاصره جغرافیایی چین و پاکستان، مسیر ایران را قابل دسترسی می بیند.

پیامهای اعراب خلیج فارس نیز حائز نکات ویژه ای در خصوص رابطه با ایران دارد. این روابط بعد از تنشهای پس از بهار عربی و تغییر در سیاست خارجی آمریکا به سمت مهار چین، متاثر از عوامل ساختاری بوده است. تنش زدایی میان ایران و عربستان ناشی از مولفه ساختاری و البته متغیرهای داخلی و منطقه ای (به میزان کمتر در مقایسه با عامل ساختاری) راه را برای تنش زدایی منطقه ای باز کرده است. پیام پادشاه بحرین نیز ناشی از همین موضوع است. بحرین به ویژه در هفته های اخیر از تمایل برای احیای روابط و برقراری روابط رسمی سخن گفته است که کارهای آن در حال پیشرفت است.

پیام اروپایی ها نیز مبتنی بر یک پیام از طریق شبکه ایکس (توئیتر سابق) بوده است. «نبیلا مسرالی» سخنگوی «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این خصوص در ایکس نوشته بود: «نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران را مورد توجه قرار می‌دهیم و به مسعود پزشکیان، رئیس جمهور منتخب تبریک می‌گوییم.»

او ادامه داد: «ما آماده تعامل با دولت جدید ایران در راستای سیاست گفت‌وگوی انتقادی اتحادیه اروپا هستیم.»

شکل و محتوای ارسال این پیام نیز نشان از سردی این روابط است. در محتوا، این پیام به «گفتگوهای انتقادی» تاکید کرده است. این شکل از گفتگوها در زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی مصطح بود که شامل طیف وسیعی از موضوعات از جمله مسائل حقوق بشر ایران را شامل می شد. «گفتگوهای انتقادی» در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی به «گفتگوهای سازنده» تبدیل شد و با برنامه هسته ای ایران به سطح پایینی تا ظهور برجام رسید.

 با توجه به سطح پایین روابط ایران با کشورهای اروپایی ( به ویژه غرب اروپا) چنین پیامی محتمل بود. با وجود این اروپا، درصدد است تعامل خود با ایران را حفظ کرده و در برخی مسائل نیز بهبود بخشد. ضمن اینکه اروپا می خواهد نقش خود در گفتگوهای هسته ای را داشته باشد؛ نقشی که با «تفاهم ماه می 2023» میان ایران و آمریکا در حاشیه قرار گرفته است.

اما وزارت امور خارجه آمریکا در ارتباط با نتیجه انتخابات ریاست جمهوری در ایران گفته بود: این انتخابات منجر به تغییری در رویکرد آمریکا در قبال ایران نخواهد شد. ما هیچ انتظاری نداریم که این انتخابات منجر به تغییر اساسی در مسیر ایران شود.

وزارت امور خارجه آمریکا در این خصوص افزود: ما هیچ انتظاری نداریم که این انتخابات منجر به تغییر اساسی شود! اگر دیپلماسی در خدمت منافع آمریکا پیش برود، آن را دنبال خواهیم کرد.

پیام آمریکا نیز نشان از رویکرد خصمانه در روابط با ایران دارد. ضمن اینکه بر دیپلماسی بر حل مسائل تاکید دارد. چنین پیامی در شرایطی ابراز شده که پیام با لحن مثبت تری می توانست منجر به فشار به دولت بایدن در آستانه انتخابات شود. چندی پیش پیام این کشور در خصوص حادثه سقوط هلی کوپتر «ابراهیم رئیسی» رئیس جمهور ایران و همراهان او باعث انتقادات شدید از «تونی بلینکن» و دولت بایدن شده بود و ابراز تاسف دولت بایدن در خصوص این حادثه مورد انتقاد شدید مخالفان دولت وی قرار گرفته بود.

پیام تبریک چین و روسیه نیز ناشی از این درک است که روابط آنها با ایران، موضوع حاکمیتی است و دولتها اثرگذاری زیادی بر آن نخواهند داشت. ضمن اینکه در فقدان روابط مناسب با غرب، پکن و مسکو از همکاری تهران اطمینان خاطر دارند.

پیام تبریک الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان نیز بعد از فروکش تنشهای بعد از جنگ قره باغ محتمل بود. «الهام علی‌اف» از موفقیت پزشکیان در انتخابات استقبال کرده و گفته است: آذربایجان اهمیت زیادی برای روابط با ایران قائل است. علی‌اف پس از دعوت از پزشکیان برای سفر به باکو گفت: اطمینان دارم که با تلاش‌های مشترک، تقویت بیشتر روابط دوستانه سنتی و گسترش همکاری‌های متقابل سودمند بین جمهوری آذربایجان و ایران را در راستای منافع ملت‌ها و کشورهایمان تضمین خواهیم کرد.

«رجب طیب اردوغان»،‌ رئیس‌جمهور ترکیه نیز در پیامی به ‌مسعود پزشکیان، پیروزی او را تبریک گفته بود و اعلام کرده بود که در دوره او همکاری میان ایران و ترکیه بیش از پیش استحکام خواهد یافت.

پیام اردوغان نیز مبتنی بر ضرورت حفظ روابط میان دو کشور به رغم سیاستهای مختلف منطقه ای است. نیاز به همکاری در موضوع سوریه، قفقاز جنوبی، موضوع کردها و امنیت مرزی و «جبر جغرافیایی» میان دو کشور احساس می شود.

پیام ژاپن نیز مبتنی بر سیاست خارجی این کشور در قبال ایران و البته منطقه خلیج فارس فهم می شود. «فومیو کیشیدا» نخست وزیر ژاپن در پیامی انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان نهمین رئیس جمهور اسلامی ایران را تبریک گفت.

در متن پیام تبریک نخست وزیر ژاپن که در پایگاه خبری وزارت خارجه این کشور منتشر شده، آمده است: امیدوارم ایران نقش سازنده‌ای در ایجاد صلح و ثبات در منطقه و خاورمیانه ایفا کند و همکاری‌های خود با جوامع بین المللی را گسترش دهد.

نخست وزیر ژاپن تاکید کرد که توکیو خواستار گسترش همکاری‌ها و ایجاد روابط نزدیک با دولت پزشکیان است.

ژاپن سیاست خارجی مبتنی بر «مصون سازی» (hedging strategy) در روابط با ایران را دنبال می کند و روابط تاریخی و دوستانه با ایران داشته و دارد. این کشور نقش مهمی در میانجیگری در جنگ ایران- عراق داشته است. همچنین در دوره تنش فزاینده در منطقه، نخست وزیر فقید ژاپن «آبه شینزو» سفری به ایران برای میانجیگیری میان دولت ترامپ و دولت ایران داشت.

پیام این کشور ناشی از نگرانی های توکیو در قبال امنیت منطقه و لزوم ثبات در آن دارد. با وجود این انتظار می رود ژاپن روابط رو به گسترشی در دولت پزشکیان با تهران داشته باشد. ضمن اینکه با برداشته شدن تحریمها، زمینه گسترش همکاری میان دو کشور وجود دارد.